آموزش‌ و پرورش در تربیت دینی دانش آموزان ضعیف عمل کرده است

عضو هیئت رئیسه مجلس خبرگان رهبری با تأکید بر این که هدف اصلی مکتب انبیاء تزکیه و ساخت انسانهای مهذب است گفت: مربیان دینی باید خود تربیت شده و اصلح باشند.

مربیان دینی باید تربیت شده باشند

آیت الله سید احمد خاتمی عضو هیئت رئیسه مجلس خبرگان رهبری و امام جمعه موقت تهران اظهار داشت: هدف نبی اکرم در حقیقت تزکیه است، تزکیه همان تربیت اسلامی است به طوری که  در چهار آیه قرآن ابتدا " یزکیهم " آمده و بعد از آن "یعلمهم الکتاب و الحکمه" آمده و این امر گویای آن است که هدف اصلی مکتب، ساختن انسانهای مهذب است. آنچه در این عرصه گفتنی است آن است که باید مسیر نبی اکرم را در این موضوع طی کنیم مسیری که نبی اکرم در این عرصه پیمود و کاملا موفق بود آن است که اول به تقویت باورهای اعتقادی پرداخت. بی تردید تا زمانی که باورهای اعتقادی بر مسند ننشیند و در دل و جان انسان جایگزین نشوند، تربیت اسلامی محال است.

آیت الله خاتمی با اشاره به اینکه پیامبر اکرم  13 سال در مکه به تحکیم مبانی اعتقادی پرداخت و در مدینه نیز همچنان بر این اصل تأکید داشت.

وی با اشاره به دومین نکته حائز اهمیت در رابطه با تربیت دینی یادآور شد: مربیان باید خود تربیت شده باشند. موفقیت پیامبر ما به این دلیل بود که خود اول مؤمن به مکتب و خود تجلی عالی ارزشهای الهی به مکتب بود. همانطور که خداوند در سوره قلم خطاب به پیامبر فرمود : تو اخلاق عظیم و برجسته‏اى دارى!

عضو هئیت رئیسه مجلس خبرگان رهبری مهمترین راز موفقیت پیامبران و امامان را رفتار آنها دانست و تصریح کرد: در روایات بسیاری سخن از تربیت با عمل داریم. اهل بیت می فرمایند با عمل خود مردم را به سوی مکتب دعوت کنید، این راهی است که پیامبر و امامان طی کردند و کاملا راه موفقی بود.

آیت الله خاتمی با اشاره به مسائل اخلاقی یادآور شد:  مسائل اخلاقی را باید به صورت میدانی مطرح کرد و در عرصه عمل مشکلات را زدود، یعنی پیامبر ما وقتی دید رفتار بلال در جنگ براساس ترسیم اسلام از مهر و محبت نیست همانجا به او تذکر می دهد.

امام جمعه موقت تهران اظهار داشت : در نهایت به روشهای تربیتی می رسیم که پیامبر و امامان داشتند که به عنوان نمونه مسئله تشویق در سیره امامان و در جایگاه خود تنبیه آن هم نه به  معنای کتک زدن بلکه به عنوان وسیله ای برای آگاهی و بیداری در سیره پیامبر و دیگر امامان جایگاه ویژه‌ای داشت.

آموزش و پرورش در زمینه تربیت دینی خوب عمل نکرده است

حجت‌الاسلام موسوی هوایی با اشاره به اینکه در آموزش و پرورش برای تربیت دینی خوب عمل نکرده‌ایم و مراقبتهای خوبی در دبیرستان و دانشگاه‌ها نداریم، گفت: مطالب را به صورت کاربردی ارائه نداده و نیاز کودکان در مقاطع مختلف را مورد توجه قرار نداده‌ایم.

حجت الاسلام سید جواد موسوی هوایی معاون آموزشی و پژوهشی سازمان تبلیغات اسلامی در رابطه با تربیت دینی در جامعه اسلامی معاصر گفـت: تربیت دینی ما تجلی مجموعه ای از عقاید، اخلاقیات و اعمالی است که مردم در تعامل اجتماعی و خانوادگی باید انجام دهند که از آن می توان به عنوان زیست دینی نام برد. برای توجه به تربیت دینی در هر جامعه ای باید به نهادهای شخصیت ساز آن جامعه مراجعه شود بالطبع نخستن نهاد تربیت دینی خانواده است. عنصر بعدی درتربیت دینی محیط اجتماعی آموزشی یا مدرسه است که به طورکلی آموزشگاهها، آموزش عالی، دوران پیش دبستانی و دبستانی را شامل می شود که در تکمیل شخصیت و تربیت دینی افراد مؤثر است.

وی تأثیر این محیط آموزشی در شخصیت دینی افراد را در چند زمینه عنوان  کرد و طی آن به زمینه فیزیکی چینش فضا، کادر تشکیلاتی، مدیریت، معلمان، اخلاق و رفتار اشاره و تمام این زمینه ها را در روحیه کودکان تأثیرگذار دانست. متون درسی که در پیش دبستانی و مراکز آموزشی موجود است یکی از عواملی است که به شخصیت دینی کودکان شکل می دهد . این متون در بخش دینی و غیر دینی  باید مورد توجه قرار گیرند. در متون دینی مباحث باید به فراخور عقل و فهم به دانشجویان و دانش آموزان منتقل شود. متون غیر دینی نیز باید با نگاه توحیدی و بیش اسلامی و بینش الهی، همراه باشد و غیر دینی بودن این متون علتی برای سکولار شدن آنها تلقی نشود.

معاون آموزشی و پژوهشی سازمان تبلیغات کل کشور مجموعه رسانه های کشور اعم از رسانه های مکتوب، دیداری و شنیداری را در تربیت دینی جامعه مؤثر دانست. به طوری که همسو بودن و هماهنگ بودن آنها از اهمیت بسیاری برخوردار است. حوزه های علمیه و طلاب و مبلغین دینی که تربیت می شوند، کانونهای فرهنگی، حسینیه ها و تشکیلها دینی به نوعی در تربیت دینی جامعه مؤثر هستند که باید نقش و جایگاه هر کدام از آنها مشخص شود و به صورت سیاستگذاری مسنجم و هماهنگ در تربیت دینی نقش خود را ایفا کنند.

حجت الاسلام موسوی هوایی تأکید کرد: اگر در علمکرد افراد در جامعه نقاط ضعف می بینیم باید محورهای تربیتی را بررسی کنیم که آیا در مدرسه ، خانواده، رسانه ها یا اطلاعاتی از جایگاه دیگری به جامعه می رسد یا خیر. اما به طور کلی در آموزش و پرورش خوب عمل نکرده ایم، مراقبتهای خوبی در دبیرستان و دانشگاه‌ها نداریم، مطالب را به صورت کاربردی ارائه نداده و نیاز کودکان درمقاطع مختلف را مورد توجه قرار نداده ایم.

معاون آموزشی و پژوهشی سازمان تبلیغات اسلامی افزود: به نظر می رسد حرکت فرهنگی و فضا سازی مطلوب رسانه ای کم است یا به طور تخصصی انجام نمی شود به این معنا که از عوامل جامعه شناسانه، روان شناسانه در برنامه استفاده نمی کنند تا القائات صحیح دینی داشته باشند. با توجه به تأکید مقام معظم رهبری این اقدام بیرونی فیزیکی باید به صورت نرم در قالب امر به معروف و نهی از منکر زبانی صورت بگیرد.

برنامه جامع تربیت دینی تدوین شود

مدیر گروه تربیت دانشنامه سیره نبوی با تأکید بر اینکه بهترین شیوه‌های آموزش، الگوسازی شخصیتی و رفتاری است گفت: متولیان امر تربیت دینی برنامه جامع تربیت دینی طراحی کنند و از شیوه‌های کمک آموزشی بهره‌مند شده، میان نظامها و اهداف آموزشی هماهنگی ایجاد کنند.

عباس چراغ چشم مدیر گروه تربیت دانشنامه سیره نبوی و پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در رابطه با تربیت دینی در جامعه اسلامی معاصر گفت:  دین نیاز فطری بشر است و روح و روان انسان با دین آمیخته است. با توجه به اینکه توجه به پروردگار منان باعث آرامش در فرد می شود لذا دیدگاه ما درباره تربیت دینی براساس پرورش دانش آموزان در تمام ابعاد زندگی چون اخلاقی، ارزشی، اجتماعی و مناسک متجلی می شود تا شخص را به معنای حقیقی خود دین باور بدانیم.

وی افزود: امام باقر(ع) در رابطه با تربیت دینی کودکان راهکاری ارائه کرده و می گویند کودک را از 3 سالگی با مفهوم توحید و در سن چهار سالگی با نبوت پیامبر آشنا کرده، در 5 سالگی کودک را به روی قبله نشانده و سجده در پیشگاه خداوند را به او آموزش دهیم، همچنین در در 6 سالگی رکوع و سجود و نهایتاً در هفت سالگی می توان وضو با نماز کامل را به کودک آموزش داد. مقصود اصلی این است که با افزایش سن کودک سه گونه احساس مذهبی در کودک می توان به وجود آورد.

رشد و گسترش حس مذهبی، ترتیب و پیدایش آموخته های مذهبی مرحله سوم پیدایش پرسشهای مذهبی نشأت گرفته از مرحله دوم در کودک است که  پاسخ دادن به این آموخته های مذهبی می تواند در جهت تربیت دینی کودکان مؤثر باشد.

چراغ چشم بهترین شیوه های آموزش را الگوسازی دانست و گفت: این الگوسازی به نوع الگو سازی شخصیتی و دیگری الگو سازی رفتاری تعریف می شود. در مرحله الگوسازی شخصیتی می توان  شخصیتهای دینی اسلامی و تاریخی و اجتماعی را به کودکان معرفی می کنیم، در الگوسازی رفتار اولیا، مربیان و سایر محیطها را می تواند در جهت آموزش تربیت دینی مبتنی بر الگو سازی موثر تلقی شود.

وی بالابردن استعدادهای کودکان را در تربیت دینی کارآمد دانست و یادآور شد: این استعدادها می تواند در چهار بعد اخلاقی، عقلی، دینی و هنری شکوفا شود.
 
مدیر گروه تربیت دانشنامه سیره نبوی تربیت مبتنی بر محبت، خوش رفتاری و روی خوش را از بهترین روشهای تربیت دینی دانست و گفت:  به کارگیری جنبه های معرفتی در تربیت دینی به منظور بالابردن قدرت تعقل کودکان، انتخاب آموزگاران با تجربه و کتابهایی با محتوای غنی از دیگر روشهای تأثیرگذار در تربیت دینی کودکان است. متولیان امر تربیت دینی برنامه جامع تربیت دینی طراحی کنند و از شیوه های  کمک آموزشی بهره مند شده، ایجاد هماهنگی میان نظامها و اهداف آموزشی ، توجه به آموزه ها، گزاره ها و احکام دینی به منظور فهمیدن نه حفظ کردن و آشنا کردن با مفاهیم قرآنی و حدیثی از دیگر راهکارهایی است می تواند در تربیت دینی کودکان در جامعه اسلامی معاصر مورد استفاده قرار گیرد.

پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در میان آسیبهایی که می توانند به منزله تهدیدی برای تحقق صحیح تربیت دینی مورد استناد قرار گیرند به مواردی چون تکیه بر محفوظات، تناقض میان ایده‌آلها و آرمانها، تعارض پنهان و گاه آشکار بین متون مستقیم آموزش و سایر متون مبانی، ناهنماهنگی در هدایت فرد، عدم پرورش قدرت تعقل، عدم آشنایی با زبان و مفاهیم معارف دینی و وجود تعارض کلی میان روشهای معلمین اشاره کرد.

مبانی دینی باید با ادبیات روز ارائه شوند

رئیس جامعة المصطفی با تأکید بر بر تقویت اقدامات نهاد خانواده و آموزش و پرورش برای تأثیرگذاری در تربیت دینی یادآور شد: ارائه اصول دینی با زبان و ادبیات روز و هنرهای مشروع از جمله راهکارهایی است که با اتخاذ آن تربیت دینی موثرتر واقع می‌شود.

حجت الاسلام علیرضا اعرافی رئیس جامعة المصطفی با تأکید بر ضرورت مفهوم شناسی تربیت دینی گفت: یک مفهوم از تربیت دینی همه شمول ما را گرفته و چون دین شمول نسبت به ابعاد و ساحتهای زندگی بشر دارد و زندگی فردی ، اجتماعی و خانوادگی او را دربرمی گیرد و درهریک از ساحتهای فردی و اجتماعی و عاطفی ، ذهنی و جسمی شمول دارد و مصداق دارد. مفهوم دیگری که از تربیت دینی بیشتر در حوزه اعتقادی و اخلاقی تعریف می شود که به طور طبیعی بیشتر حوزه های اعتقادات و عبادات و اخلاق مورد تأکید قرار دارد.

حجت الاسلام اعرافی یادآور شد: ما برای اینکه تربیت دینی را در حقیقت و در معنای عام و عمیق آن تثبیت کنیم باید جدا از آموزش و پرورش به کانون خانواده ها نیز توجه داشته باشیم . به طور کلی اگر در این دو نهاد آموزش و پرورش و خانواده اقدامات عمیق‌تر و جامع‌تری متناسب با زمان و حوزه تربیتی انجام دهیم در ساحتهای دیگر تأثیرگذار خواهد بود.

وی با اشاره اقداماتی که در این زمینه ها صورت گرفته گفت: این اقدامات کافی نیست و باید برنامه ریزیهای بیشتری برای آن صورت بگیرد.

رئیس جامعة المصطفی یکی از راهکارهای مهم برای رسیدن به تربیت دینی درست را ارائه آموزه های دینی با زبان و ادبیات روز دانست و اظهار داشت: باید در این رابطه فعالیتهای جامعه ای صورت دهیم و در کنار آن باید ارائه آموزه های دینی در قالبهای هنری را نیز باید مدنظر قرار دهیم . به کار گرفتن زبان و ادبیات روز، هنر و انتقال پیام دینی از طریق هنرهای نمایشی، تجسمی و مشروع  می تواند نقش مهمی داشته باشد.

وی همچنین پیوند زدن آموزه های دینی با زندگی روزمره و نشان دادن این پیوند را حائز اهمیت دانست و تأکید کرد: برخی آسیبها و زمینه های آسیب پذیری در طبیعت انسان، غرایض و هوا و هوسها وجود دارد. این مسائل همواره وجود داشته و خواهد داشت اما باید با تقویت بعد فطری و معنوی از این آسیبها جلوگیری شود. آسیبهای ثانویه هم در این رابطه قابل اشاره است. اگر چهره درستی از دین نشان ندهیم و دین را با خرافات و موهومات ارائه کرده و در خانواده و جامعه دین محور با مشکلاتی مواجه شویم این آسیبها تقویت خواهند شد.

اعتدال در اصول دینی مانع شکل‌گیری آسیبها است

مدیر دفتر برنامه ریزی و توسعه مدارس علوم و معارف اسلامی صدرا با تأکید بر اینکه تربیت دینی به طور خاص از اصولی چون اخلاق، تعقل، معادباوری و خدامحوری برخورداری است گفت: اعتدال در تمام این اصول از آسیبهای تربیت دینی جلوگیری می‌کند.

حجت الاسلام علی دارابی مدیر دفتر برنامه ریزی و توسعه مدارس علوم و معارف اسلامی صدرا اظهار داشت: اگر به طور کلی به مقوله تربیت نگاه کنیم ، تربیت در حیات انسان موضوعی اساسی و ضروری تلقی می شود و نخبگان تمام جوامع بشری برای استقام بخشیدن به بحث تربیت افراد جامعه به فکر برنامه ریزی اصولی و جامع هستند که نسبت به تربیت صحیح اقدام کنند.

وی افزود: زمانی که عنوان تربیت دینی  را به کار می بریم ، طبیعی است که از عنوان کلی تربیت نوعی عید به وجود آورده ایم. مسلم است که جایگاه تربیت دینی در اسلام جایگاهی ارزشمند و زیربنایی به حساب می آید. می توان در تربیت دینی به اصولی اشاره کرد که اگر در تربیت دینی مخدوش شود، تربیت دینی به طور کامل تحقق نمی یابد. بحث اعتقادی تربیت دینی به مقوله خدا محوی مربوط می شود درحالی که در غرب این مقوله کاملا از بین رفته در آنجا موضوع اومانیسم و انسان محوری وحود دارد اما شاه بیت تربیت دینی مقوله خدامحوری است که ایمان به خدا آثار تربیتی بسیار زیادی دارد که رهاورد جریان خدامحوری است.

مدیر دفتر برنامه ریزی و توسعه مدارس علوم و معارف اسلامی صدرا تصریح کرد: از جمله رهاوردهای خدامحوری آرامش روحی است. در عصر تکنولوژی هرچه به موفقیتهای مهمی دست می یابیم به همان میزان نیازمند آرامش روحی هستیم. بصیرت و روشن فکری، تحمل و صبر در مقابل سختیها زندگی از تجلیات  این اصل خدا محوری در تربیت دینی اشاره کرد.

وی اصل دیگر مورد توجه علما و بزرگان دینی را مقوله معاد باوری دانست و گفت: این مقوله باعث می شود نگرش انسان نسبت به دنیا و جلوه های فریبنده آن اصلاح شود، نسبت به غرائض و شهوات خود کنترلی و احساس مسئولیت داشته باشد و همواره از جریاناتی که در کنار و اطراف او به وجود می آید عبرت بگیرید.

دارابی با اشاره به آنچه که می توان به آن در تربیت دینی به عنوان یک اصل دانست تعقل است، چرا که در در نظام تربیتی اسلام به این مقوله تعقل توجه بسیاری شده است شده است. در تعالیم انبیا تربیت عقلایی و عقلانی مورد تأکید قرار گرفته و دعوت خود انبیا به روشهای استدلالی و منطقی مستدل است به طوری که همواره ما را نسبت به روشهای کورکورانه پرهیز داده اند. به نظر می رسد درجریان تربیت دینی توجه به جایگاه عقل به عنوان رسول باطنی از جمله اصول تربیت دینی است.

مدیر دفتر برنامه ریزی و توسعه مدارس علوم و معارف اسلامی صدرا اظهار داشت: اصول اخلاقی در اسلام و تربیت دینی به عنوان یک اصل مهم و رکنی رکین در جریان تربیت دینی به آن توجه شده که در کنارآن مقوله کرامت انسان که در قرآن تصریح شده قرار می گیرد. آسیبهایی که تمامی این موارد را می تواند تهدید کند افراطها و تفریطها در تمام این موارد است. هموار باید در تربیت دینی اصل اعتدال را در نظر داشته باشیم. این اصل اعتدال باید در دنیا طلبی، معادباوری، گفتار، رفتار، بهره مندی در نعمتهای الهی باید مورد عنایت باشد.

مشکلات روزمره مانع تکامل معنوی انسان است

رئیس مرکز مطالعات فرهنگی ایران و عرب با اشاره اهمیت شناخت دین و تأکید بر آرمانهای والا، گفت: حل مشکلات روزمره یکی از راهکارهای مؤثر تربیت دینی است، این مسائل سد راه انسان برای رسیدن به تکامل معنوی است .

دکتر محمد علی آذرشب رئیس مرکز مطالعات ایران و عرب مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی اولین چالش تربیت دینی در جامعه اسلامی معاصر را شناخت دین دانست و گفت: باید از دینی که می خواهیم به دیگران عرضه و افراد را براساس آن تربیت کنیم، شناخت کامل داشته باشیم اگر چنانچه دین را به صورت برخی اعمال فردی و عبادات خشک و خالی تلقی کنیم معمولا اثر مثبتی روی جوان نخواهد داشت. شناخت دین به صورت کامل و جامع و با این دیدگاه والا نقش مهمی در تربیت خواهد داشت.

دکتر آذر شب آرمانهای والا را به عنوان دومین راهکار تربیت دینی در جامعه اسلامی دانست و گفت: وقتی جوان به سمت دین روی می آورد باید به سمت آرمانهای والا روی آورد به عبارت دیگر انسانها آرمانهای کوچکی دارند و در وجود خود به سمت آرمانهای والا گرایش دارند اگر انسانها رها شوند معمولاً در آرمانهای کوچک در مسائل شخص دور زده و از چارچوب مسائل شخص و فردی دور نمی شوند اما اگر در تربیت این نکته را مورد تأکید قرار دهیم که انسان در درجه اول برای کسب آرمانهای والا آفریده شده نقش مثبت تری خواهد داشت.

وی با اشاره به تأکید قرآن، عرفان، ادبیات و احادیث اسلامی در رابطه با اینکه انسان برای آرمانهای والا آفریده شده گفت: زمانی که انسان به آرمانهای والا چشم بدوزد دین برایش شیرین‌تر می شود چرا که دین خود ارائه کننده آرمانهای والا و خداوند مثل اعلی است.

رئیس مرکز مطالعات ایران و عرب مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی حل مشکلات روزمره را یکی از راهکارهای تأثیر تربیت دینی دانست و گفت: که این مسائل سد راه انسانها به سمت تکامل است. مسائل مربوط به غذا، مسکن و ازدواج اگر حل نشود ذهن انسان را مشغول کرده و مانع حرکت انسان از حرکت به سمت آرمانهای والا می شود و این امر می تواند انسان را از حرکت تربیتی لازم بازدارد.

دکتر آذرشب حل مسائل روزمره و ضروری انسان را مقدمه بسیار مهمی برای از بین بردن موانع سد راه انسان به سمت تکامل و در نتیجه به سمت دین و تربیت دینی تلقی می شود.

این استاد دانشگاه تهران همچنین رعایت اصول تربیت دینی را مورد تأکید قرار داد و اظهار داشت تربیت دینی نوعی هنر و دارای روش و اصول خود است. یکی از مهمترین اصول آن این است که مربی خود باید متخلق به اخلاق اسلامی باشد، کسی که اخلاق اسلامی ندارد نمی تواند دیگران را تربیت کند. براساس تعالیم قرآنی حکمت، موعظه حسنه و انتخاب بهترین روشها به عنوان شرط تربیت صحیح مورد تأکید خداوند قرار گرفته است.