اصل نسخه "تاریخ هرات" عربی بوده است/ به جامعه زبانی بیندیشیم

به گزارش خبرنگار مهر، در ابتدای این نشست اکبر ایرانی رئیس مرکز پژوهشی میراث مکتوب با اشاره به همکاری رسول جعفریان رئیس کتابخانه مجلس در مرمت نسخه خطی "تاریخ هرات" گفت: این نسخه خطی با همکاری کتابخانه مجلس در طول دو هفته اخیر بازخوانی، مرمت، تصحیح و منتشر شد. آرزو داشتیم که آنرا در هرات رونمایی کنیم و مکاتباتی هم در این زمینه انجام شد اما به جایی نرسید.

وی در عین حال ابراز امیدواری کرد با همکاری دانشگاه هرات و به ویژه محمدناصر رهیاب (معاون علمی این دانشگاه) نسخه خطی تاریخ هرات تابستان سال آینده در این شهر مجدداً رونمایی شود.

مهمترین چیزی که ما باید به آن بیندیشیم جامعه زبانی است

در ادامه این نشست و پس از قرائت شعری توسط شاعر افغان عبدالکریم تمنا با عنوان "هرات" ناصر رهیاب معاون علمی  دانشگاه هرات در سخنانی گفت: می‌توان از زمینه‌های مختلف به کتاب "تاریخ هرات" نگریست از جمله زمینه زبانی آن چرا که معتقدم مهمترین چیزی که ما باید به آن بیندیشیم جامعه زبانی است.

وی افزود: من زمانی در جوانی رمان "کلیدر" محمود دولت آبادی را می‌خواندم و وقتی به انتهای آن ‌رسیدم، با واژه‌نامه‌ای روبرو ‌شدم که انگار فقط برای ساکنین فارسی و اصفهان و دیگر شهرهای ایران قابل استفاده است. کتاب "تنگسیر" صادق چوبک از این هم دشوارتر بود و به سختی می‌توانستی با واژه‌نامه آن ارتباط برقرار کنی.اگرچه مرزهای سیاسی ما را از یکدیگر جدا کرده اما این زبان (فارسی دری) زنده است و به همین جهت باید به جامعه زبانی فکر کرد.

رهیاب اضافه کرد: باید پروژه‌های مشترکی برای بررسی مجدد این زبان انجام شود چرا که در دوران معاصر زبانهایی که نیرومند نباشند از بین می‌روند و آنگونه که پیش بینی کرده‌اند در 100 سال آینده تنها 5 زبان باقی خواهند ماند پس اگر می‌خواهیم زبان دری زنده بماند و یکی از این 5 زبان باشد، باید به جامعه زبانی فکر کنیم.

ما مردم افغانستان مدیون دانشمندان و پژوهشگران ایرانی هستیم

این استاد افغان زبان و ادبیات فارسی در پایان سخنانش گفت: ما مردم افغانستان مدیون دانشمندان و پژوهشگران ایرانی هستیم که زبان فارسی را حفظ کرده‌اند. اگر این کارها نمی‌شد امروز شاید من نمی‌توانستم به این شیرینی زبان فارسی دری را مورد استفاده قرار دهم.

همچنین محمد سرور مولایی استاد سابق زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا (س) نیز در این نشست با اشاره به این احتمال که نویسنده "تاریخ هرات" را "عبدالرحمن فامی" دانسته است گفت: تا وقتی نسخه کاملی از این اثر که آغاز و پایان داشته باشد یافت نشود به این احتمال سر فرود می‌آورم و آن را رد نمی کنم.

وی افزود: نکته‌ای در این کتاب هست که مرا شگفت زده کرد.در "تاریخ هرات" وقایع دوران صفاریان، طاهریان، سامانیان و ... به ترتیب ذکر شده است اما از سبکتکین و سلطان محمود و دیگران خبر چندانی نیست این در حالی است که از زمانی که محمود سپهسالار هرات شد این موضوع به بحثی محوری در تاریخ هرات بدل گشت. مسلم است که این کتاب افتادگی دارد و امکان ندارد از قاعده‌ای که خود را بر آن بنا کرده، عدول کرده باشد و به ذکر وقایع دوران سلطان محمود نپرداخته باشد.

در این نشست محمدرضا ابویی مهریزی یکی از دو پژوهشگر "تاریخ هرات" نیز گفت: بر حسب ظواهر کاغذ نسخه و رسم‌الخط "تاریخ هرات" به نظر می‌رسد تاریخ کتابت نسخه میانه‌ سده‌های 7 و 8 هجری بوده باشد با این اوصاف نمی‌‌توان نظری قطعی در این باره صادر کرد.

وی فقدان دالهای معجمه (ذال فارسی) در این نسخه را تامل برانگیز خواند و گفت: در آن زمان دالهای معجمه از جمله در خدای (خذای) رایج بوده و در غالب موارد بر اساس سنت کتابت این دالها نقطه دار بوده اما در این نسخه چنین چیزی مشاهده نمی‌شود البته بر اساس نظر مورخین و نسخه‌شناسان در این منطقه (هرات) این نکته، امری غیر عادی نبوده و در انجا دالهای معجمه نقطه‌دار نبوده است.

"تاریخ هرات" متنی عربی بوده است

وی درباره تالیفی یا ترجمه‌ای بودن نسخه خطی "تاریخ هرات" نیز گفت: وجود اشعار عربی فراوان البته به همراه ترجمه فارسی آنها، ارجاع بسیاری از تذکره‌ها و کتب انساب عربی به کتاب شیخ عبدالرحمن فامی (تاریخ هرات) و مواردی از این دست احتمال عربی بودن تالیف این کتاب را تقویت می‌کند.اگر بپذیریم این نسخه همان نسخه خطی "تاریخ هرات" است می توانیم بگویم تالیف متن به زبان عربی بوده هر چند مولف همانند کتاب "التفهیم" ابوریحان بیرونی  - که آن را به عربی نوشته است - فارس زبان بوده است.

در این نشست همچنین ایرج افشار - نسخه شناس و مصحح متون خطی - با تاکید بر اهمیت ساختار یک نسخه خطی در شناسایی آن درباره نسخه خطی "تاریخ هرات" گفت: ساختار این کتاب کوچک است و 85 ورق است و هر صفحه آن هم بیشتر از 13 سطر نیست پس مسلماً نمی‌توانسته کتاب حجیمی باشد.

در پایان این نشست از محمدحسن میرحسینی و محمدرضا ابویی‌مهریزی (پزوهشگران نسخه خطی تاریخ هرات)، محمدسرور مولایی و محمدناصر رهیاب با اهدای لوح‌هایی تقدیر شد.