بحثهای لفظی در مورد "الگوی اسلامی ایرانی" موجب اتلاف وقت است

حجت الاسلام رضا غلامی رئیس مرکز پژوهشهای فرهنگی و اجتماعی درپی برگزاری همایش "الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت" طی گفتگویی با مهر با اشاره به اینکه الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت یعنی نقشه راه توسعه کشور، اظهار داشت: کشور ما در شرایط توسعه و پیشرفت، به دنبال یافتن مسیری مطمئن برای رسیدن به پیشرفت واقعی است. باید توجه داشت که الگوهای غربی پیشرفت به دو دلیل عمده نمی تواند کشور ما را به پیشرفت برساند.

تعریف ما از توسعه با تعریف غرب یکسان نیست

وی با بیان اینکه تجربه عملی کشورهای به اصلاح توسعه یافته از جهات گوناگون اعم از اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ( هم از نظر ما و هم از منظر بسیاری از متفکران غربی) تجربه قابل قبولی نیست، گفت:  بنابراین تجربه کردن مجدد آن به هیچ وجه به مصلحت کشور نیست.

وی افزود: جهان بینی حاکم بر توسعه غربی یک جهان بینی غیر الهی است و طبعا در بسیاری زمینه ها با جهان بینی اسلامی در تعارض است. از طرف دیگر، کشور ما یک کشور اسلامی است و طبیعی است که مردم و مسئولان کشور به هیچ وجه مایل نیستند در مسیر دستیابی به توسعه، دست از احکام و ارزشهای اسلامی که منبعث از جهان بینی الهی است، بردارند.

اسلام توسعه را تنها رشد مادی نمی داند

ضمن آنکه باید توجه داشت بر اساس جهان بینی اسلامی، به طور طبیعی تعریف ما از توسعه با تعریف غرب از توسعه یکسان نیست. به عبارت دیگر اسلام توسعه را تنها رشد مادی آنهم مطابق الگوی نظام سرمایه داری نمی داند.

حجت الاسلام غلامی یادآور شد: این سخن به معنای عدم بهره مندی کشور ما از تجارب مثبت و مزیتهای توسعه غربی نیست. باید هم به دانش توسعه در غرب کاملا اشراف داشت و هم توان نقد آن را پیدا کرد، در این صورت قادر خواهیم بود با معیارهای مشخص، هر میزان که ممکن است از تجارب خوب غربیها در زمینه توسعه نیز بهره ببریم.

رئیس مرکز پژوهشهای فرهنگی و اجتماعی گفت: روشن است که ما به کمال و جامعیت اسلام و قدرت منحصر به فرد آن در پاسخگویی به نیازهای روز بشر کاملا اعتقاد داریم و این باور وجود دارد که تعالیم اسلامی تنها مجموعه تعالیم اخلاقی و یا احکام فردی نیست، بلکه اسلام در عرصه های مختلف زندگی اجتماعی، حرفهای جدی دارد و انسان را راهنمایی و دستگیری می کند.

غلامی با یادآوری اینکه در این زمینه رویکردهای متعددی وجود دارد، رویکرد حداقلی و حداکثری اسلام در زمینه توسعه را مورد تأکید قرار داد.

وی با اشاره به اینکه رویکرد حداقلی نقش اسلام را تنها در فلسفه و مبانی فکری توسعه می بیند و رویکرد حداکثری، علاوه بر نقش اسلام در ترسیم مبانی فکری توسعه، به حضور جدی تعالیم اسلامی در ابعاد مختلف توسعه کاملا باور دارد، اظهار داشت: رویکرد حداکثری توسعه در میان عمده شیعیان که باب اجتهاد را مفتوح می دانند طرفداران زیادی دارد.

اقتصاد اسلامی نمونه‌ای از توانمندیهای دین شناسان و فقهای مسلمان در بهره گیری از منابع غنی اسلام است .

رئیس مرکز پژوهشهای فرهنگی و اجتماعی گفت: به قول اقبال لاهوری اجتهاد قوه محرکه اسلام است یعنی به اتکای اجتهاد و میزان تلاشی که دین شناسان و فقهای توامند و زمان آگاه می کنند، می توان به نیازهای متنوع و روزآمد انسان در همه اعصار پاسخ گفت. یک نمونه از توانمندیهای دین شناسان و فقهای مسلمان در بهره گیری از منابع غنی اسلام، شکل گیری نظام اقتصادی اسلام است.

اقتصاد اسلامی مورد توجه جهانیان قرار گرفته است

حجت الاسلام غلامی گفت: در گذشته بسیاری تصور نمی کردند که بتوان به مجموعه منسجم و متقن عنوان اقتصاد اسلامی، آن هم در  طراز تحولات زمان دست یافت، ولی امروز نه تنها شاهد دستیابی به سطح خوبی از اقتصاد اسلامی در مرحله نظر هستیم، بلکه در عمل هم می بینیم که اقتصاد اسلامی و یکی از بخشهای اصلی آن یعنی بانکداری اسلامی با استقبال روز افزون مواجه شده و در حال حاضر دهها بانک اسلامی در سراسر دنیا به ویژه جهان اسلام با طراز مثبت مالی در حال فعالیت است.

ابعاد مختلف اسلام الگوهای منحصر به فردی برای پیشرفت ارائه می‌دهند

وی تأکید کرد: هم تأثیر اسلام در فلسفه و مبانی فکری توسعه تأثیر عمیقی است و می تواند الگوی متفاوتی از توسعه را پدید آورد و هم تأثیر فقهی اسلام در ابعاد مختلف توسعه، تأثیر عظیم و تحول آفرینی است، به طوریکه می تواند الگوی اختصاصی و منحصر به  فردی را برای پیشرفت پیش روی ما قرار دهد.

غلامی با اشاره به اینکه تجربه نشان داده هر مقطع زمانی در طول تاریخ که امکان اجرایی شدن صحیح تعالیم اسلامی در جامعه به وجود آمده، در آن مقطع، رشد و شکوفایی هم اتفاق افتاده، افزود: اگر در علل و عوامل شکوفایی تمدن اسلامی در قرن چهارم و نیمه اول قرن پنچم هجری تعمق کنیم، به طور قطع یکی از مهمترین عوامل، فراهم شدن مسیر واقعی برای تحقق بخشی از تعالیم اصیل دینی بوده است.

رضا غلامی با اشاره به اینکه در طول سه دهه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی هم همین تجربه کم و بیش به چشم می خورد، یادآور شد: ما در هر جا که با جسارت به سراغ پیاده کردن احکام اسلام رفته ایم، در عمل، به منافع زیادی دست یافته ایم. البته در کارآمد شدن یک الگو عوامل زیادی دخالت دارند. یکی از مهمترین عوامل کاربرد صحیح علم در طراحی الگو و همچنین مدیریت علمی در اجرایی نمودن آن است.

مراحل دستیابی به الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت

رئیس مرکز پژوهشهای فرهنگی و اجتماعی با بیان اینکه باید توجه داشت در عرصه نظریه پردازی، قدمهای خوبی برداشته شده است، گسترش مطالعات اقتصاد اسلامی در کشور را از جمله این پیشرفتها عنوان کرد و گفت: در حال حاضر در حوزه های علمیه دهها اقتصاددان فاضل وجود دارند که مشغول پژوهش در ابعاد گوناگون اقتصاد اسلامی هستند و نتایج کار آنها نیز در محیط های علمی داخلی و خارجی با استقبال رو به رو می شود.

وی گفت: علاوه بر این در دانشگاههای ما نیز اساتید بسیاری در رشته های اقتصادی و مدیریت فعال هستند که دلمشغولی اصلی آنها دستیابی به الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت است.

فعالیتهای پژوهشی انجام شده برای رسیدن به الگوی قوی و کارآمد کافی نیست

غلامی با اشاره به اینکه در زمینه فرهنگی نیز پیگیری بحث مهندسی فرهنگی در سالهای گذشته ظرفیتهای خوبی را در این عرصه ایجاد کرده است، افزود: در عین حال باید توجه داشت فعالیت پژوهشی که در گذشته صورت گرفته برای رسیدن به یک الگوی قوی و کارآمد کافی نیست.

نیازمند یک جریان علمی تازه و قوی برای تهیه الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت هستیم

حجت الاسلام رضا غلامی گفت: دستیابی به الگوی مورد نظر از جهت علمی کار سخت و پیچیده ای است، لذا برای رسیدن به چنین الگویی باید دهها پروژه پژوهشی و چندین نشست علمی قوی در کشور انجام شود. به بیان دیگر ما نیازمند یک جریان علمی تازه و قوی برای تهیه الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت هستیم. رهبر معظم انقلاب اسلامی در طول سه سال اخیر بارها بر ضرورت و اهمیت برخورداری کشور از یک الگو تأکید فرموده و تهیه آن را جزء وظایف خطیر حوزه و دانشگاه دانسته اند.

ماندن در بحثهای لفظی منجر به اتلاف وقت می‍‌شود

وی افزود: اخیرا در ابلاغ سیاستهای برنامه پنجم توسعه نیز مجددا مقام معظم رهبری بر اهمیت بهره مندی کشور از الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت صحبت به میان آورده و همه اینها نشان دهنده اهمیت فوق العاده این موضوع برای کشور است. لذا باید جریان علمی قوی ای متناسب با شأن این موضوع در محیطهای دانشگاهی و حوزوی به وجود بیاید.

غلامی با تأکید بر اینکه در این زمینه نباید شتابزده عمل کرد، و وقت را بیهوده هدر داد، گفت: کشور ما در حال پیشرفت سریع است و ما وقت زیادی برای رسیدن به الگوی مطلوب نداریم. یکی از چیزهایی که همواره در این نوع کارها موجب اتلاف وقت می شود، ماندن در بحثهای لفظی است. اینکه توسعه یعنی چه یا الگو یعنی چه و اسلامیت الگو یا ایرانیت الگو به چه معنا است، مهم است اما نباید ما را متوقف کرده و از ورود به بحثهای اصلی بازدارد.

اتفاق نظر صاحبنظران از الزامهای دستیابی به الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است

وجود دیدگاههای متفاوت در فعالیتهای مختلف به هیچ وجه بد نیست و اصولا رشد علم در یک کشور به همین تفاوت دیدگاهها وابسته است اما در یک موضوع ملی که سرنوشت کشور بدان وابسته است، ما نیازمند اتفاق نظر نسبی میان صاحبنظران هستیم.

رئیس مرکز پژوهشهای فرهنگی و اجتماعی یادآور شد: در این میان، یکی از الزامات دستیابی به الگو، به وجود آمدن اتفاق نظر نسبی میان صاحبنظران کشور است. البته وجود دیدگاههای متفاوت به هیچ وجه بد نیست و اصولا رشد علم در یک کشور به همین تفاوت دیدگاهها وابسته است. اما در یک موضوع ملی سرنوشت کشور بدان وابسته است، ما نیازمند اتفاق نظر نسبی میان صاحبنظران هستیم.

مسئولان باید با یکدیگر تعامل داشته باشند

وی گفت: یکی دیگر از الزامات دستیابی به الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت، همکاری و تعامل نظریه پردازان و مدیران اجرایی کشور است. بدون تردید اگر این تعامل و همکاری وجود نداشته باشد الگوی پیشرفت، علاوه بر اینکه به یک الگوی انتزاعی مبدل خواهد شد، توفیق زیادی در مرحله عمل نیز پیدا نخواهد کرد، زیرا یکی از مهمترین عوامل در توفیق یک طرح در مرحله عمل، به وجود آمدن مفاهمه میان اصحاب فکر و مدیران اجرایی کشور درباره آن طرح است.

فرهنگ اسلامی با توسعه کامل آمیخته است

حجت الاسلام رضا غلامی با اشاره به اینکه اصولا یکی از خصوصیات الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت همه جانبه دیدن آن است و این خصوصیت منبعث از اندیشه اسلامی است و باید توجه داشت که تفکیک میان ابعاد توسعه تاکنون یکی از خطاهای بزرگ و پرهزینه برای کشور بوده است، اظهار داشت: برخی با تصور اینکه رونق اقتصادی به طور طبیعی به رشد فرهنگی و اجتماعی هم منجر می شود، توسعه فرهنگی را در حاشیه قرار داده اند، در حالیکه الان به این نتیجه رسیده ایم که مغفول قرار دادن فرهنگ یا کم اعتنایی به آن، توسعه اقتصادی را هم با کندی و حتی ناکامی رو به رو می کند. البته از نظر ما فرهنگ اسلامی با توسعه کامل آمیخته است و اساس تفکیک فرهنگ از اقتصاد ممکن نیست.

توسعه مطلوب و مورد نظر باید همه جانبه باشد 

وی گفت: مقام معظم رهبری تعبیر دقیقی از فرهنگ دارند. ایشان فرهنگ را به اکسیژنی که تنفس می کنیم تشبیه می کنند که صرف نظر از اینکه بدون آن زندگی وجود نخواهد داشت، آلوده بودن آن نیز زندگی را به شدت به مخاطره خواهد انداخت. لذا تأکید می کنیم که آن توسعه ای برای جمهوری اسلامی ایرانی مفید است که همه جانبه باشد و همه جانبه بودن آن هم به معنای کنار هم قرار دادن اقتصاد و فرهنگ و ... نیست، بلکه به معنای ممزوج کردن آنها با یکدیگر است.