فناوری‌های نوین و انتخابات سیاسی

به گزارش خبرگزاری مهر، مشخصه "عصر اینترنت" امروزی، هم خوشبینی درباره مشارکت ویژه گروهی و رویکردهای راهبردی و هم بدبینی رادیکالی / ساختارگرایانه در مورد توانایی فناوری ارتباطات برای توسعه است.

تا دهه 1990 میلادی، توجهات به فناوری‌هایی معطوف بود که ارتباطات را کمتر سلسله مراتبی و بیشتر دوسویه و تعاملی می‌ساخت. این تفکر هم منعکس کننده و هم شکل دهنده فناوری‌های ارتباطی جدیدتر بود: رایانه‌ها و اینترنت. با آنکه نقدهای رادیکال تداوم یافت، بسیاری از رویکردهای ارتباطی بر راهبرد ایجاد شبکه، مشارکت، کثرت‌گرایی تأکید می‌کردند.

سر آغاز هر سیاست‌گذاری ارتباطی، تشخیص نیازهای ارتباطی جامعه است و از رهگذر چنین شناختی است که می‌توان به ارتباطات "پشتیبان" نیز دست یافت. تحول اجتماعی را نمی‌توان جز از طریق ارتباط جمعی سازمان یافته پدید آورد. نهادهای ارتباطی کار ویژه‌های متعدد و مهمی را در مسیر توسعه ملی بر عهده دارند. اهمیت این نهادها برانگیختن اعضای جامعه به تطبیق خود با تحولات ضروری توسعه، کمک به ایجاد فضای کلی متناسب با روش‌های جدید زندگی، آموختن مهارتهای گوناگون و جدید و افزایش سطح خواسته‌ها است.

فناوری اطلاعات به طور عام و اینترنت به طور خاص کاربردهای فراوانی در انتخابات در دنیا پیدا کرده است. از تبلیغات و معرفی افکار و دیدگاه های نامزدها گرفته تا برگزاری جلسات بحث و جدل سیاسی در فضای اینترنت. رای دادن الکترونیکی نیز در برخی کشورهای دنیا رایج شده که کار شمارش آرا و اعلام نتایج و صحت انتخابات را دقیق تر و سریع تر کرده است.

اینترنت به یک ابزار مهم برای اطلاع رسانی به رای دهندگان نیز تبدیل شده است. به طوری که سایت هایی مثل سایت شبکه تلویزیونی "سی ان ان" برنامه های آنلاینی را درخصوص انتخابات و مقولات اصلی مبارزات انتخاباتی عرضه می کند و برای اولین بار رای دهندگان می توانند به دلیل وجود سایت هایی چون "یو تیوب" فیلم های مناظرات انتخاباتی را به دفعات مشاهده کنند. ستادهای انتخاباتی با ابزارهای مختلف اینترنتی به دنبال این مهم هستند که ورود هوادارانشان را به عرصه در هر سطحی آسان تر کنند.

بحث کاربرد فناوری اطلاعات در فرآیند انتخابات برای اولین بار در انتخابات دور ششم مجلس شورای اسلامی مطرح شد؛ زمانی که مباحثات فراوانی برای استفاده از سیستم های ماشینی شمارش رای در ایران مطرح شد و البته اجرایی نشد. اولین جرقه های اهمیت کاربری فناوری اطلاعات برای مدیران در بحث کلانی همچون انتخابات به وجود آمد. از سوی دیگر، هم زمان با انتخابات هفتمین دوره مجلس شورای اسلامی و انتخابات ریاست جمهوری سال ١٣٨٠، اولین تلاش ها برای استفاده از رسانه های جدیدی همچون سایت ها و وبلاگ های اینترنتی آغاز شد.

انتخابات مجلس هفتم نیز به چند جهت، از نظر اطلاع رسانی اینترنتی، در نوع خود کم نظیر بود. علاوه بر اشخاص، گروههای سیاسی که زودتر از این ها به اهمیت و تاثیرگذاری اینترنت پی برده بودند، از چند سال قبل، اقدام به راه اندازی سایت های خبری خاص خود کرده بودند تا در بحبوحه انتخابات، یک فضای رسمی و آشنا برای مخاطبان و هواداران حزبی داشته باشند.
بعدها در جریان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری نهم و دوره سوم شوراهای اسلامی، کاربرد اینترنت برای انتخابات بسیار فراگیر و گسترده شد به طوری که از برخی رقابت های سیاسی منعکس شده در فضای مجازی به عنوان یک میدان کارزار یا کمپین تبلیغاتی جدید برای گروه های سیاسی و نامزدها نام می بردند.

به گزارش خبرگزاری رویترز بیش از بیست و سه میلیون نفر از 70 میلیون جمعیت ایران به اینترنت دسترسی داشته و 45 میلیون نفر نیز تلفن همراه دارند. از اینرو می‌توان به نقش فزاینده فضای مجازی و فناوری‌های نوین اطلاع رسانی در عرصه مشارکت سیاسی و انتخابات پی برد.

در سالهای اخیر استفاده از اینترنت به عنوان یک بستر رسانه ای برای اطلاع رسانی و فعالیت احزاب و گروههای مختلف سیاسی  رایج شده است. با توجه به هزینه های بالا و همچنین محدودیتها و ریسک بالاتر نشر سنتی،ایجاد وب سایت و اطلاع رسانی از طریق اینترنت ایده آل گروههای مختلف سیاسی است. البته مخاطبان  این سایتها به گستردگی روزنامه ها نیستند اما در هر صورت چه از لحاظ کیفی و چه کمی قابل توجه هستند.

اینترنت یکی از ارزانترین رسانه‌ها برای یک پروژه تبلیغات انتخاباتی است و هزینه اجاره یک  دامنه ((Domain و 10 مگابایت فضا و یک طراحی صفحه ساده، در مقایسه با ارقام میلیونی تبلیغات چاپی (printed propaganda)، بسیار کم به نظر می رسد.

به طور عمده بخشی از استفاده کنندگان فضای مجازی را می‌توان در زمره طبقه نخبه قلمداد کرد که در اصطلاح علوم اجتماعی به آن گروه مرجع می‌گویند. این طبقه از طریق اینترنت تغذیه فکری و اطلاعاتی می‌شوند و به نوبه خود به صورت زنجیره‌ای بر روی سایر طبقات تاثیر می‌گذارند.

فضای مجازی، نقش موثری در شکل گیری افکار عمومی دارد و با گسترده شدن دامنه نفوذ اینترنت در ایران، بر میزان تاثیرگذاری رسانه های اینترنتی بر گرایش های سیاسی و اجتماعی مردم نیز افزوده می شود. نکته این است که استفاده از فناوری‌های جدید از جمله اینترنت، پیام کوتاه تلفن همراه، سی دی چندرسانه ای و دیگر ابزارها در تمامی استان های کشور از پایتخت گرفته تا محروم ترین نقاط کشور، به صورت هم زمان، فارغ از هرگونه تبعیض و ناتوانی و یا نبود امکانات، انجام می‌شود.

بر اثر توسعه فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی، به خصوص اینترنت، سطح دانایی و آگاهی در جامعه ایران نسبت به سالهای گذشته توسعه یافته است و پیش بینی می شود گرایش نامزدهای شرکت کننده در هر یک از انتخابات آینده به استفاده از رسانه‌های جدیدی همچون وب سایت، وبلاگ و پیام های کوتاه به میزان قابل توجهی افزایش یابد.

در سالهای اخیر شاهدیم که در نزدیکی انتخابات ائتلاف ها و گروههای سیاسی اقدام به راه اندازی سایتهای اطلاع رسانی می‌کنند اما همیشه نوعی تعجیل در راه اندازی این سایتها دیده می شود و این سایتهای چند روزه و  حداکثر در محدوده  فعالان سیاسی یا روزنامه نگاران شناخته شده هستند.

سایتهای موقت اگر چه برای انعکاس اخبار فعالیتهای یک حزب یا ائتلاف و مرجعی برای برداشت اخبار توسط خبرنگاران و همچنین انتشار تصاویر و برنامه های کاندیداها  هستند، اما سرمایه واقعی در وب دارا بودن سایتهایی شناخته شده و با سابقه است. سایتهایی که آدرس و نام آنها برای بسیاری از کاربران شناخته شده باشد و در عین حال بتواند درک مناسبی از برداشتها و نظرات یک گرایش یا گروه سیاسی و یا یک کاندیدا درباره رویدادهای روز در بلند مدت ایجاد کند.

امروزه تقریبا تمام احزاب رسمی کشور دارای وب سایت هستند و اطلاع رسانی رسمی خود را از طریق اینترنت انجام می دهند حتی رسانه های دیگر هم از طریق پایگاه اطلاع رسانی اینترنتی احزاب خبرها را دریافت می کنند.

سایتهای گروهها و ائتلافهای سیاسی در انتخابات، این خاصیت منحصر به فرد را دارد که علاوه بر پاسخگویی به نیاز مخاطبان، اطلاع رسانی سریع و به موقع، لینک به سایتهای شخصی کاندیداها و نقد دیدگاههای رقبا، می‌تواند باعث خنثی شدن شایعات و اخبار نادرست پیرامون استعفاها، انصرافها یا موضع‌گیریها شود.

فضای مجازی این امکان را به مخاطبان خود می‌دهد که در نظرسنجی و افکارسنجی‌های صورت گرفته شرکت کنند و  در خصوص نامزدهای انتخاباتی دست به انتخاب در این فضا بزنند که عمدتا نتایج این نظرسنجی‌ها به صورت online و یا هر چند روز یکبار منتشر می‌شود. اگرچه به دلیل ویژگیهای کاربران اینترنت از قبیل طبقه اجتماعی، سطح سواد، میزان درآمد و سن و جنسیت، نمی‌توان این نتایج را به کل جامعه تعمیم داد ولی به هر حال این نظرسنجی‌ها می‌تواند برآیند دیدگاههای طیف کاربران اینترنت درایران باشد که در جای خود معنا و پیام خاصی را القاء می‌کند.

در شرایط حاضر، یکی از مهم ترین کانونهای توجه و فعالیت جوانان در اینترنت، وبلاگ است. وبلاگ نویسی فارسی در سال های اخیر رشد بسیار زیادی در ایران داشته به گونه ای که فارسی زبان ها را تا رتبه چهارم جهانی بالا برده است. تعداد وبلاگهای ثبت شده فارسی بیش از دو و نیم میلیون و تعداد وبلاگهای فعال بین ١٥٠ هزار تا ٢٠٠ هزار متغیر است.

وبلاگ‌نویسی به یکی از بسترهای مهم در فرایند انتخابات و حتی پشتیبانی عملی از برخی کاندیداها به عنوان یک حرکت سیاسی به خصوص در میان جوانان منجر شده است که به دمکراتیزه‌تر کردن فضای اینترنت و افزایش مشارکت مردم در فرایندهای سیاسی کمک می‌کند.

از طریق رصد کردن فضای وبلاگها و محتوای منتشر شده در آنها می‌توان حتی به نوعی افکارسنجی از طریق تکنیک تحلیل محتوا درمورد انتخابات پرداخت.