سعید ناجی عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در گفتگو با خبرنگار مهر در پاسخ به این سؤال که با توجه به اینکه فلسفه علم مدتی است به عنوان یک رشته در مقطع دکترا و کارشناسی ارشد در ایران مطرح شده این رشته چه مشکلی از مشکلات کشور را می‌تواند رفع کند؟ گفت: این رشته کاربردهای بسیاری می تواند داشته باشد. فارغ التحصیلان این رشته می‌توانند در جایگاههای مختلفی به کشور خدمت کنند.
ناجی گفت: اما متأسفانه آموزش دروس علوم تجربی در مدارس و دانشگاهها به نحوی است که این تصور را به طور خود به خودی در تحصیل‌کنندگان به وجود می آورد که معرفتی غیر از علم وجود ندارد.
وی افزود: این باور اشتباه تأکید می‌کند که هر معرفتی که به دست می‌آید الزاما از طریق علوم تجربی است و روشهای علوم تجربی است که ما را به یقین می‌رساند.
ناجی یادآور شد: این دیدگاه البته ربطی به خود ماهیت علم ندارد بلکه به نحوه تدریس و تألیف کتب درسی مربوط می‌شود .این نوع تصور از علم که به تدریج به علم‌پرستی منجر می‌شود تصوری اشتباه هست که یکی از پادزهرهای آن فلسفه علم است. این رشته فلسفه علم است که در خصوص جایگاه اهمیت به میزان درستی و برد علوم تجربی سخن می‌گوید و حد و حدود آن را برای ما مشخص می‌کند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تصریح کرد: اگر بتوانیم فلسفه علم را در مدارس به زبان ساده مطرح کنیم می‌توانیم مانع این قضاوتهای سطحی در خصوص علم شده و با علم‌پرستی کاذب مقابله کنیم.
وجود قضاوتهای غیرتخصصیدر مورد علم
ناجی در پاسخ به این سؤال که آیا منظور از قضاوتهای سطحی از علم تنها همان علم‌پرستی است؟ گفت: بله تقریباً، اما قضاوتهای غیرتخصصی و ساده‌انگارانه دیگری هم وجود دارند. برخی علم را بسان بتان بی‌همتایی پرستش می‌کنند و برخی در مقابل، علم و معرفت را امور بی‌ارزش و حتی غیرممکن تصور می‌کنند. این افراد هم به نظر بنده به واسطه همان سطحی‌نگری راه افراط را در مقابل علم و معرفت اتخاذ کرده‌اند. فلاسفه شکاک و نسبی‌گرا در این جبهه قرار دارند و به صورت افراطی علیه علم می‌جنگند.
وی افزود : در برخی موارد می‌توان دید که دانشجویان هم تحت تأثیر این موضوع قرار گرفتند. این افراد بسان دون کیشوت آسیاب بادی را مظهر شیطان تلقی کرده‌اند، اما فلسفه علم به ما می‌آموزد که درباره علم حد انصاف را پیش بگیریم.
ناجی در پاسخ به این سؤال که پس به نظر شما آموزش فلسفه باید در سطوح مختلف گسترش یابد؟ گفت: بله هم در سطح دانشگاه هم درسطح مدارس، هردو می‌توانند کمک کنند تا افرادی که به تحصیل علم مشغولند قضاوتهای منصفانه‌ای در خصوص علم داشته باشند. این درس باید در دوره‌های دبیرستانی و نیز دانشگاهی به‌عنوان درسی اجباری تدریس شود. در دانشگاههای ما اغلب در رشته‌های فنی و علوم این درس وجود داشته ولی به‌تدریج به جهت ناآشنایی با آن و فقدان اساتید مجرب کنار گذاشته شده است. اما در جایی هم این درس زنده مانده است.
ناجی در پاسخ به این پرسش که چه آسیبهای دیگری برای این رشته در ایران متصور می‌دانید؟ گفت: این رشته زمانی که وارد مباحث آکادمیک ایران شد تحت‌عنوان فلسفه علم معرفی گردید از آنجا که واژه فلسفه عموماً برای مباحثی سخت و پیچیده به کار رفته است لذا واژه فلسفه علم به نحوی ناشایست در ایران جا افتاده است.
این نویسنده و مترجم یادآور شد: همچنین در مؤسسات آموزشی و گهگاه در مؤسسات دولتی این سوء برداشت وجود دارد. به همین دلیل است که فارغ‌التحصیلان این رشته عموم جذب مراکز مربوط به سیاستگذاری علم در ایران نمی‌شوند درحالی که اصولاً این فارغ‌التحصیلان فلسفه علم هستند که بیش از همه در زمینه علم اطلاعاتی دارند. یک آمار سرانگشتی این موضوع را نشان خواهد داد .پس عدم بهره گرفتن از فارغ التحصیلان این رشته در سیاستگذاریهای علم در ایران یک نوع ضعف محسوب می‌شود.
ناجی در پاسخ به این سؤال که در کل فلسفه علم چه چیزی به ما یاد می‌دهد؟ گفت: فلسفه علم به ما یاد می‌دهد که قبل از اینکه به دلایل مطمئن و قابل اعتماد برای همگان دست یابیم در مورد این امور جذب‌گرا نباشیم به عبارت دیگر به خاطر یک شکست شخصی در رسیدن به حقیقتی، یا به صرف مواجه شدن با برخی مشکلات روش‌شناختی در یافتن حقیقت آن را کتمان نکرده و به آنارشیسم روی نیاوریم. فلسفه علم، شناختی از علم به ما می‌دهد تا درباره قضاوتهایمان درباره علم و معرفت احتیاط و دقت کنیم و جوگیرانه در مورد آن قضاوت نکنیم.
نظر شما