وضعیت تولید و صادرات خرما رضایت‌بخش نیست

مرکز پژوهشها کاهش محصول خرما تنها در سال 1387 را به دلیل خشکسالی‌های متوالی، شور شدن آب‌ها، وجود گردو خاک در مناطق غربی و جنوبی کشور و بروز عارضه خشکیدگی خوشه‌های خرما در منطقه جنوب کرمان (جیرفت) و استان کرمان دانست و افزود: علاوه بر موارد مذکور که باعث کاهش تولید خرما در کشور در طی سال‌های اخیر شده است، سنتی‌بودن ساختار تولید، کاشت ارقام نامرغوب، برداشت غیرمکانیزه و کاهاً غیربهداشتی، ضعف تکنولوژی درجه‌بندی و بسته‌بندی، کمبود کارگاه‌های بسته‌بندی پیشرفته، کمبود نهاده‌های بسته‌بندی و گران بودن آنها، کمبود انبارها، و سردخانه‌های بهداشتی، کمبود کارگاه‌های صنایع تبدیلی و تکمیلی پیشرفته، کمبود وسائل حمل و نقل مجهیز به وسائل خنک کننده از مهمترین تنگناهای صنعت خرمای کشور هستند.

 

بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد تعداد شرکت‌های موجود بسته‌بندی خرما در کشور بیشتر از شرکت‌های فرآوری خرماست که به چند دلیل عمده از جمله تمایل مشتریان خارجی بر خرید محصول خام و بسته‌بندی شده، قیمت کمتر آنها در مقایسه با قیمت فرآورده‌های جانبی خوراکی و همچنین حمل و نقل راحت‌تر و بهتر به ویژه برای مشتریان اروپایی و آمریکایی (بازارهای خارجی معتبر) است.

 

عدم حمایت کافی و پایین بودن دانش فنی برخی از دست‌اندر کاران بسته‌بندی و فرآوری خرما موجب شده تا نتوانند با حداکثر ظرفیت خود به تولید محصولات بسته‌بندی شده و یا فرآوری شده خرما بپردازند. بدون در نظر گرفتن 5 استان عمده تولیدکننده خرما این محصول در 7 استان دیگر کشور (اصفهان، ایلام، خراسان، سمنان، بوشهر، یزد و کرمانشاه) نیز تولید می‌شود اما عمده کارخانجات بسته‌بندی خرما در استان‌های تولیدکننده خرما قرار دارد و در سایر مناطق نیز کارگاه‌های بسته‌بندی خرما به صورت پراکنده، سنتی و نیمه سنتی وجود دارد.

 

بسته‌بندی خرما در ایران دارای نظام و انضباط نیست. کارگاه‌های خرما آشفته و اصول بهداشتی در آنها رعایت نمی‌شود. کارگران نه تنها دارای اطلاعات لازم نیستند، بلکه نظافت و بهداشت را نیز رعایت نمی‌کنند، دیوارهای اکثر کارگاه‌‌های بسته‌بندی خرما گلی و خرما در کف سالن‌ها یا باغ‌ها برای بسته‌بندی ریخته می‌شود. از داخل سردخانه‌ها بوی خرمای ترشیده به مشام می‌رسد و در بعضی کارگاه‌ها سردخانه‌ها محل عبور است. بسته‌بندی اغلب به صورت سنتی توسط کارگر انجام می‌شود. تکنولوژی‌ دستگاه‌های مورد استفاده نسبت به کشورهای مجاور و عرضه کننده خرما به جهان عقب است.

 

در کارگاه‌هایی که از ماشین آلات آماده سازی و بسته‌بندی استفاده می‌کنند، معمولاً یک شیفت کاری وجود دارد که بسیار کم است. صنایع ساخت مواد بسته‌بندی خرما از دقت لازم برخوردار نیستند. هیچ‌گونه طراحی در شکل و فرم بسته‌ها وجود ندارد و چاپ روی بسته‌ها بسیار ابتدایی است. رنگ بسته‌ها بر اساس سلیقه کشورهای خریدار نیست. تعداد کارگران بی‌سواد زیاد و سرپرستان فقر اطلاعاتی دارند. بسته‌بندی خرما اکثراً به صورت بسته‌های ثانویه و به حالت فله است. تعداد مدودی از کارگاه‌ها، خرما را ضدعفونی می‌کنند. به طور کلی می‌توان گفت که بسته‌های خرمای ایران هیچ‌گونه جذابیتی نداشته و قابلیت رقابت با خرمای صادراتی سایر کشورها را ندارد.

 

از سوی دیگر 70 درصد شرکت‌های بسته‌بندی خرما به علت نداشتن امکانات و توان مالی کم، صادر کننده نیستند و در نتیجه از معایب کار خود مطلع نیستند و به همین سبب هرگز به فکر بهبود وضعیت بسته‌بندی خرمای صادراتی نمی‌افتند، زیرا اولاً اطلاعات لازم را در اختیار ندارند، ثانیاً امکانات مالی لازم را در اختیار ندارند و ثالثاً کنترل دقیق از نظر رعایت استانداردهای صادراتی خرما، به عمل آورده نمی‌شود. در 75 درصد موارد خود کشاورزان عمل بسته‌بندی را انجام می‌دهند.

 

در حال حاضر ضعف درجه بندی و بسته‌بندی محصولات کشاورزی مشکل اصلی در صدور این محصولات به شمار می‌رود و این امر باعث شده که محصول با قیمتی به مراتب پایین‌تر از محصولات سایر کشورها فروخته شود. لذا اقدام دولت در سرمایه‌گذاری و یا واگذاری به بخش خصوصی برای فراهم آوردن دستگاه‌های درجه‌بندی و تبدیل و تأمین مواد بسته‌بندی مناسب در کوتاه‌مدت و انجام تحقیقات در زمینه شیوه‌های نوین بسته‌بندی مناسب با تقاضای کشورهای وارد کننده و تلاش وزارت کشاورزی در شناخت و ترویج رقم‌های بازار به منظور تولید محصولات یکنواخت و آموزش کشاورزان در کاربرد روش‌های زراعی نیز توصیه می‌شود.

 

علاوه بر این بالا بودن هزینه‌های بازاریابی و بازاررسانی، پایین بودن سطح دانش فنی و تخصصی تولیدکنندگان و صادرکنندگان، ناهماهنگی بین صادرکنندگان، وجود بوروکراسی پیچیده اداری، ضعف بنیه مالی بهره‌برداران، وجود رقبای سرسخت در بازارهای جهانی، عدم دسترسی مناسب به بازارهای اروپایی و عدم تبلیغات از مهمترین عوامل رضایت بخش‌ نبودن وضعیت صنعت خرمای ایران است.

 

ارتقا و بهبود کیفیت محصول تولیدی از طریق جایگزینی و توسعه کشت ارقام مرغوب تجاری، رعایت اصول صحیح به زراعی در نخلستان‌ها، رفع موانع سد راه مکانیزاسیون، احداث کارخانه‌های پیشرفته صنایع تبدیلی و تکمیلی خرما، بهبود سیستم حمل و نقل، رعایت اصول بهداشتی در فرآیند داشت، برداشت، فرآوری و صادرات خرما، رعایت استانداردها در فرآیند درجه‌بندی و بسته‌بندی ارتقای سطح مهارت فنی تولیدکنندگان و صادرکنندگان تبلیغات وسیع و ایجاد سیستم اطلاع‌رسانی سریع و قوی به صادرکنندگان از مهمترین راهکارهای بهبود صنعت خرمای کشور است.

 

اکثر مناطق خرماخیز کشورمان، از لحاظ موقعیت تولید و بهره‌برداری از محصولات کشاورزی خصوصاً محصول خرما، در مرتبه حائز اهمیتی قرار دارند تا آنجا که به اعتقاد کارشناسان صنایع غذایی، ایران می‌تواند بخش وسیعی از بازارهای صادراتی را در اختیار گیرد و در تأمین درآمد ارزی نقش مهمترین ایفا کند. با وجود همه مشکلات موجود در زمینه خرما وقتی آمار صادراتی محصولات را مرور می‌کنیم، مرتبه صادرات ایران، آخرین مقام را نداشته، بلکه مرتبه‌ای پایین را به خود اختصاص می‌دهد که در صورت رفع ضعف‌های بازاریابی ، بسته‌بندی و صادراتی می‌توان در صدر و یا مقام‌های بالای صادراتی قرار گیرد.

 

لذا برای حل معضلات موجود در صنعت خرمای کشور پیشنهاداتی به شرح زیر ارائه می‌شود:
- توسعه صنایع تبدیلی وفرآوری متناسب با میزان تولید،

- نوسازی واحدهای موجود،

- تجهیز مراکز تولید به سیستم های سردخانه‌ای،

- گسترش فعالیت‌های مکانیزه در نخلستان‌ها،

- تعیین استراتژی مشخص برای صادرات.