در شعر سپید نباید به راحتی از کنار رسم الخط شعر گذشت

به گزارش خبرنگار مهر، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس جنوب شرق استان تهران همزمان با هفته قلم، جلسه نقد مجموعه شعر "پریماهی روی کاکلی خونین" اثر اشرف سرلک را برگزار کرد.

این جلسه نقد ادبی که با همکاری معاونت فرهنگی شهرداری ورامین در خانه فرهنگ شهید مهتدی برپا شد، با حضور شاعران و ادیبان برجسته و مطرح کشور و شهرستان ورامین شکل گرفت.

حسین جنتی نفر اول شعر فجر سال 88، محمدرضا شرفی خبوشان برگزیده داستان و شعر دفاع مقدس کشور در دو سال متوالی، سعید وزیری پژوهشگر و نویسنده بیش از 20 کتاب ادبی و رمان، محمد امینی پژوهشگر و ورامین شناس برجسته کشور و ورامین، صدیقه مرادزاده برگزیده سوم شعر فجر سال گذشته و شاعره مجموعه شعر "شبیه باد"، محمدحسین اسماعیلی رئیس هنرستان پسرانه موسیقی تهران و مشاور عالی شورای اسلامی شهر ورامین و رئیس سابق اداره فرهنگ و ارشاد ورامین و مهدی ابوالحسنی شاعر، آهنگساز و خواننده دفاع مقدس از سرشناس ترین مهمانان و سخنرانان این جلسه نقد ادبی بودند.

فکر می کنیم باید همه چیز را به تصویر و ایماژ در بیاوریم

سینا علیمحمدی از شاعران و منتقدان کشور که منتقد اصلی این جلسه بود، گفت: در شعر سپید به دلیل اینکه نوعی از ایماژیسم از دهه 40 تا حتی دهه 70 در شعر سپید روزگار ما موج می زد، فکر می کنیم باید همه چیز را به تصویر و ایماژ در بیاوریم.

وی ادامه داد: ویژگی مجموعه شعر "پریماهی روی کاملی خونین" این است که کمتر سعی کرده وارد ایماژ و ایماژیسم مضر و مخل شود و بیشتر سعی کرده اجراهایی از این دست داشته باشد.

شاعر برگزیده جوان کشور در همایش شاعران جوان کشور(شب های شهریور) سال 1384 افزود: جایی که سرلک سروده "دستمال سفیدی که شب تا به صبح/ سرفه هایی به پنجره گود رفته" چشمی را که خودش پنجره است، پنجره ای که گود رفته، بدون اینکه بخواهد چیزی را برای ما به تصویر بکشد، خیلی راحت اجرا می کند.

وی با اشاره به سطور "هابیلها در خیابان راه می روند/ شکنجه می شوند" گفت: این سطور، انسان را به یاد آیه 27 سوره مائده می اندازد که از هابیل(فرزند آدم ابوالبشر) سخن می گوید؛ هابیلهایی که جان گرفته اند و در خیابان در حال راه رفتن هستند؛ با توجه به پیشینه مثبتی که داریم، تصویری را در ذهنمان به وجود می آورد.

علیمحمدی یادآور شد: شاعر انتقادات زیرپوستی به جامعه اطراف خودش و مشکلات مبتلا به جامعه ایثارگری نیز دارد.

وی ضمن انتقاد به "و" های بی مورد در شعر سرلک اظهار داشت: چند مدل "و" در شعر وجود دارد؛ برخورد یک شاعر سپید با تک تک کلماتش باید حساب شده باشد، همین "و" می تواند حرف ربط، حرف اضافه، واو عطف و... باشد، اما در اینجا شاعر یک مقدار راحت از کنار برخی جزئیات گذشته است.

این منتقد ادبی ادامه داد: در همین مجموعه "و" را گاهی اوقات در سطری مستقل می توان دید، گاهی در ابتدای شعر و گاهی در انتها به صورت واو عطف؛ هیچ دلیلی هم نمی توان برای این مدل آوردن "و" در شعر پیدا کرد. چرایی "و" در شعر، برای مخاطب جدی که رسم الخط شاعر و تقطیع هایش راهنمایی می کند که چگونه شعر بخواند، مشخص نیست؛ در شعر سپید نباید به راحتی از کنار رسم الخط شعر گذشت؛ بیشتر انتقاد من در فرم شعرها نیز به تقطیع و "و" هاست که کمی سئوال برانگیز است.

وارد کردن محاورات به نفع شعر از ویژگی های شعری سرلک است

وی تأکید کرد: وارد کردن محاوراتی مانند "استخوان خورد کرد" در شعر سرلک، به نفع شعر، از ویژگی های وی است که در اکثر موارد، با موفقیت در شعر وی به کار برده شده است. بسیار سخت است که اصطلاح کاملا عامیانه و محاوره ای را در بافت شعری قرار دهیم که در این مجموعه شعر، با موفقیت همراه بوده است.

علیمحمدی با اشاره به اغلاط موجود در این مجموعه شعر گفت: ویرایش این مجموعه شعر در کلماتی مانند گلایول و ... دچار کم فروشی شده است.

شعر "ماسک، ستاره، پرستو" عصاره و چکیده این مجموعه است

شاعر برگزیده کشور در کنگره شعر دفاع مقدس سال 84 بیان داشت: شعر "ماسک، ستاره، پرستو" عصاره و چکیده مجموعه شعر "پریماهی روی کاکلی خونین" است.

وی افزود: نگاه پیرامونی؛ جامعه شناختی و اجتماعی سرلک در این شعر کاملا احساس می شود و هویداست؛ نگاهی که به جامعه اطرافش با رویکرد دفاع مقدس، وضعیت ایثارگران و بازماندگان جنگ در این شعر دارد، کاملا مشهود است؛ نگاهی انتقادی که به عنوان شاعر، تعارف نیز ندارد و حرفهایش را "رو" و شاعرانه می زند.

این منتقد ادبی، دومین حسن این شعر را حسی دانست که تراوش کرده و ادامه داد: عاطفه ای که پویا و فعال بوده و عاطفه آشپزخانه ای نیست؛ عاطفه زنی است که ضمن پایبندی به اخلاق، ارزشها و هویت اسلامی و ایرانی خودش، به عنوان شاعر، حرف خودش را نیز به زبان می آورد.

وی افزود: سومین حسن نیز یکدستی زبان شاعر در این شعر است؛ زبانی امروزی که توانسته در یک شعر بلند در روزگاری که شعر کوتاه گفتن مُد شده و یکی از بیماریهای ادبیات مدرن ماست، نمایان است. زبان او در این شعر بلند، کمتر غلطیده، کمتر به نثر نزدیک شده و دچار شلختگی زبانی نیز نشده است.

علیمحمدی یادآور شد: انسجام ساختاری و فرمی نیز چهارمین مورد مثبت برای این شعر است؛ شاعر بدون اینکه بخواهد وارد بازیهای متداول فرمی شود، شعرش را با همان رویکردهای اجرایی که گفته شد، به شعری با ساختار و فرم قابل قبول و قابل دفاع نزدیک کرده است.

وی تصریح کرد: این شعر می تواند الگویی باشد برای مسیری که اشرف سرلک می خواهد در حوزه شعر بپیماید؛ برخی شاعران، شاعران مقطعی هستند که به خصوص در خانمها این مورد بیشتر به چشم می آید ولی سرلک ثابت کرده که شاعر مقطعی نیست و به همین دلیل می توان آینده روشنی برای وی ترسیم کرد؛ به نظر می رسد که سرلک اصرار دارد و به طور جدی به دنبال پیگیری شعر است و می تواند موفق نیز باشد.

در "شوری از شلمچه" یک مفهوم ارزشی گرفتار "فرم" شده است

وی سپس به شعر دیگری از مجموعه "پریماهی روی کاکلی خونین" اشاره کرد و گفت: تمام ویژگیهای مثبت اشعارسرلک در این شعر "نیست" می شود و شاید دلیلش این باشد که شاعر در این شعر، گرفتار "فرم" شده است و با "فرم" بازی می کند؛ سرلک به دنبال ادای شاعرانه نیست، اما در شعر "شوری از شلمچه" یک مفهوم ارزشی را گرفتار "فرم" می کند.

علیمحمدی افزود: سرلک با خود کلمه شلمچه، شکستن کلمه و ... سعی می کند بازی کند ولی به سراغ "حوصله" و "حواصیل" و... می رود و عامدانه نمی خواهد در زبان شعر دست ببرد و منتقد را هوشیار می کند.

وی تأکید کرد: جانمایه حسی و عاطفی که در اکثر آثار این مجموعه وجود دارد، در این شعر کمتر هویداست و شاعر در این اثر فکر کرده و شعر گفته است. این مورد اشکالی ندارد ولی مورد پسند شخص بنده نیست؛ جان وحشی و طبیعی کلام شعر نباید دستخوش زبان شود و اینجاست که شکست حسّ و عاطفه و فرم و زبان است.

این منتقد ادبی با بیان این نکته که شاعر این مجموعه نقاط مثبت ذاتی زیادی در اشعارش داشته که عنوان شده است، ادامه داد: وی با زبانی ساده توانسته کلمات ساده را به بهترین و شاعرانه ترین وجه به کار ببرد؛ به کار بردن نگاه اجتماعی نیز در همین مقوله است، اما فرم شعر را در ذات شعری سرلک کمتر می توان دید.

وی افزود: سرلک در گفتن شعر ارزشی آوانگارد، کمی افت می کند و کمی از نقاط و ویژگی های مثبت خود دور می شود، مانند شعر "شوری از شلمچه". هر حرکتی منطقی می خواهد، "ش ل م چ ه" که تقطیع شود حرکت متفاوتی است و جلب توجه می کند، اما آیا هر حرکت مدرن و متفاوتی در ادبیات جواب خواهد داد؟ این دست سئوالها ما را به جوابی می رساند، این است که شاید همان برخورد طبیعی با زبان و نگاه و حس عاطفی که دارد، بهتر باشد.

برنده جایزه بهترین مجموعه اول شعر کشور از خانه کتاب در سال 86 بیان داشت: در بخش "چ" شعر " شوری از شلمچه" شاعر کمتر اسیر "فرم" است و وقتی به شراب و طرابلس و بیهق و... اشاره می کند، هر کدام از اینها عقبه ای هستند که هم به کار عمق می دهد و هم از حاشیه ها کناره گیری می کند.

وی افزود: جامعه شناسان وقتی انسانهای جامعه را طبقه بندی می کنند؛ به خصوص در هنر، سری اندکی را دسته بندی می کنند که جزو گروه نوآور طبقه بندی می شوند؛ بخش دیگر جامعه نوگرا هستند که وقتی نوآوران کاری انجام می دهند، نوگرایانی به آنها می پیوندند؛ بخش دیگری هم بین سنت و نوآوری در حال تردد هستند؛ بخش اندکتری وجود دارند که جامعه کاملا سنتی را تشکیل می دهند که متعصب نیز هستند.

علیمحمدی ادامه داد: مجموعه شعرهای اشرف سرلک با توجه به این نوع طبقه بندی جامعه شناختی، جزو دسته نوگراست؛ اما هر از گاهی نیز دوست دارد در منطقه ای بیاید که نوآوری کند، هر چند که خیلی موفق نمی شود؛ نوآوریهای "سرلک" عقبه ای ندارد که به آن بپیوندد، به طور مثال نوآورهایی که موجب می وشد نوگرایانی نیز به شما بپیوندند، در هر 100 سال به تعداد انگشتان دو دست هم نمی رسد.

برخی شاعران می خواهند نوآوریهایی کنند که موفق نیستند

شاعر مجموعه های "پشت خط" و "جهانی ترین تیتر دنیا" تأکید کرد: برخی شاعران می خواهند نوآوریهایی کنند که موفق نیستند و این امر، یکی از مشکلات شاعرانی از این دست است؛ به خصوص اگر در شعری عاشقانه، اجتماعی و حتی سیاسی قرار بر نوآوری باشد، دست شاعر بازتر است؛ اما وقتی وارد موضوعات و مفاهیمی مانند جنگ تحمیلی، ائمه اطهار، شخصیتهای مذهبی و... شود، نوآوری بسیار سخت است و نمی توان خیلی نوآورانه برخورد کرد.

وی افزود: گاهی اوقات کشف و شهودهایی در شعر سرلک اتفاق می افتد که متأسفانه این کشف و شهودها هدر می رود؛ مانند شعری که برای خرمشهر سروده شده است که یکی از سطرهای درخشان مجموعه شعر "پریماهی روی کاکلی خونین" در همین شعر است: باغچه را آب می دهیم/سنگ می روید...

علیمحمدی ادامه داد: این به همان اندازه که شعر فروغ فرخزاد زیباست، زیبایی دارد؛ وقتی می دانی که فرامتن این سطرها خرمشهر است، زیباتر نیز می شود؛ شاعر به باغچه ای آب می دهد که بخشی از هویت درونی، تاریخی و ارزشی ما را تشکیل داده است و اینکه چرا باغچه را آب دهیم و سنگ بروید، بدون اینکه ترکیب سازی کرده و تصویر خاصی بدهد، خیلی راحت سطری درخشان و شاعرانه ایجاد می کند.

وی اضافه کرد: متأسفانه در ادامه شعر، این کشف شاعرانه به توفیق نمی رسد و هر چه عمیقتر نفس می کشیم، بوی زخم، تازه تر می آید و... ناگهان کشف شاعرانه وارد کلیشه ای می شود که بارها و بارها توسط شاعران دیگر تکرار شده است؛ ای کاش سرلک قدر کشفهای خودش را بیشتر می دانست.

این شاعر و منتقد ادبی افزود: به هر حال حس و عاطفه شاید مهمترین معیار کار شاعرانه این مجموعه باشد، اما این حس و عاطفه به تولید فکر انجامیده است، آنهم به لحاظ نگاه اجتماعی که دارد، حرفی که به عنوان یک شهروند و شاعر می زند.

ریشه انقلاب اسلامی ما انقلاب فرهنگی بوده است

شاعر برگزیده جوان کشور در همایش شاعران جوان کشور(شب های شهریور) تصریح کرد: ریشه انقلاب اسلامی ما انقلاب فرهنگی بوده و تولید فکر در شعر سرلک نیز فرهنگی بوده که این مجموعه شعر نیز حس را به تولید فکر رسانده است.

وی در ادامه گفت: بسیاری از صفحات این کتاب، حشو دارد و بسیاری از سطرهای کتاب می تواند کوتاهتر شود، چراکه ایجاز می تواند بیشترین مفهوم را در کمترین کلام بیان کند ولی متأسفانه این امر، کمتر مورد توجه سرلک قرار گرفته است.

علیمحمدی افزود: خطر بزرگی که شعر سپید سرلک را تهدید می کند در برخی موارد، تبدیل منطق شعری به منطق نثر است که به واسطه عدم ایجاز به این امر می رسد.

وی با تبریک 14 تیر که روز قلم نامگذاری شده، افزود: یکی از آسیبهای روزگار ما این است که خیلیها اهل قلم شده اند، در صورتی که خداوند به دلیل شرافت قلم، در قرآن به آن سوگند خورده است؛ قلم در روزهای کنونی به راحتی صاحب پیدا کرده و آنها که خیلی اهلیتی برای قلم در دست داشتن ندارند، قلم در دست دارند.

سپس چند تن از علاقه مندان شعر و ادب به بیان نظرات خود در خصوص این مجموعه شعر پرداختند.

انتزاعی بودن ترکیبها در شعرهای سرلک آزار دهنده است

حسین جنتی شاعر برگزیده جشنوراه بین المللی شعر فجر سال 88 نیز منتقد بعدی بود که پشت تریبون رفت و در خصوص مجموعه شعر "پریماهی روی کاکلی خونین" به ایراد نظراتش پرداخت.

وی گفت: در شعرهای سرلک، انتزاعی بودن ترکیبها آزار دهنده است که این شاید به سلیقه شخصی ام باز می گردد که دوست دارم شعرم عینی باشد؛ زیباییهایی نیز در شعر سرلک وجود دارد مانند "پا پس کشیدن حبابهای اکسیژن با هجوم سرفه ها" که اینها را در عین انتزاعی بودن، می توان لمس کرد.

جنتی افزود: نکته مهمتری که در شعرهای سرلک وجود دارد، ازدحام ترکیبها در شعر این شاعر است، ترکیبهای  پشت سر هم در شعر وی موج می زند که شاید از دید بسیاری عیب نباشد ولی من قطعا آن را عیب می دانم؛ در بسیاری از مواقع فقط حرف ربط بین ترکیبها هست که باعث آسیب رساندن به شعر می شود.

وی تصریح کرد: وجود ترکیبها گاهی اوقات در شعرها حسن است ولی در شعر سرلک به دلیل نزدیک بودن به یکدیگر، آزاردهنده است؛ ترکیب سازیها می تواند باعث قوام یک اثر باشند ولی وقتی بیش از حد کاربرد پیدا می کنند، به مجموعه اثر آسیب می رسانند.

پس از نقد جنتی، چند تن از شاعران جوان ورامین از جمله امیری، فرشاد فروزان و داود جهانوند به نقد اثر اشرف سرلک پرداختند و جمع بندی این جلسه نقد ادبی نیز به سینا علیمحمدی سپرده شد.

وی داستانوارگی برخی از شعرهای سرلک را که از سوی منتقدان اشاره شد، رد کرد و گفت: داستان باید روایت و شخصیت پردازی، فضاسازی و... باید داشته باشند، برخی هم گفتند این شعرها نثر است و کسی نمی تواند بگوید این نثر نیست اما منطقش، منطق شاعرانه است.

این منتقد ادبی ادامه داد: آن چیزی که مرز شاعرانگی را ایجاد می کند، منطق و برخورد شاعرانه است؛ مانند این شعر سرلک که می گوید "باغچه را آب میدهم/ سنگ می روید"... این نثراست اما منطق پشت آن منطق شاعرانه ای است.

اشرف سرلک نیز در پایان این جلسه نقد ادبی اعلام کرد که در آینده از نظرات سینا علیمحمدی، حسین جنتی و دیگر شاعران نقاد در اشعارش بهره خواهد برد.

سرلک جزو 10 شاعر برگزیده کنگره شاعران برتر ربع قرن انقلاب اسلامی است

اشرف سرلک چشمه سلطانی، متولد خطه زیبای لرستان و بزرگ شده شهرستان ورامین است. فعالیت ادبی و فرهنگی خود را از دوران دبیرستان آغاز کرد و بیش از 15 سال است که در زمینه های فرهنگی، ادبی و هنری فعالیت مستمر دارد.

کارشناسی زبان وادبیات فارسی را در دانشگاه آزاد اسلامی ورامین به اتمام رساند و هم اکنون داشجوی کارشناسی ارشد در همین دانشگاه است و مراحل ارائه پایان نامه خود را طی می کند.

در تابستان 1383 اولین مجموعه اشعار وی تحت عنوان " پریماهی روی کاکلی خونین" توسط انتشارات صاحب الزمان(عج) و با حمایت اداره حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس جنوب شرق استان تهران چاپ و منتشر شد و هم اکنون نخستین مجموعه داستان کوتاه سرلک با نام "روی این قصه کاغذ دیواری بکشید" توسط انتشارات مینا در دست چاپ است.

وی تاکنون در دهها جشنواره و کنگره ادبی شرکت کرده و حائز رتبه های برتر شده که از جمله آنها می توان به جشنواره سراسری شعر رضوی، جشنوراه ادبی شبهای شهریور، کنگره ملی شعر ولایی، جشنوراه سراسری شعر دفاع مقدس، جشنواره شعر دفاع مقدس جنوب شرق استان تهران، جشنواره سراسری شعر کویر، جشنواره شعر استان تهران، چندین دوره جشنواره ادبی سوختگان وصل، جشنواره سراسری شعر غدیر، جشنواره سراسری شعر علوی، جشنواره شعر عاشورایی، جشنوراه سراسری شعر انتظار و ... اشاره کرد.

وی جزو 10 شاعر برگزیده کنگره شاعران برتر ربع قرن انقلاب اسلامی است و در زمینه های هنری دیگر همچون داستان کوتاه، رمان، نمایشنامه نویسی و کارگردانی تئاتر فعالیت کرده و در چندین جشنواره سراسری و استانی در زمینه های فوق، حائز رتبه های برتر شده است.