شهر در حصار دود و غبار ؛ آسمان نقاشي هايمان ديگر آبي نيست

تهران تقريبا در سراسر طول سال دچار آلودگي هواست كه اين وضعيت در فصول سرد سال محسوس تر بوده  وگاه شهر را در وضعيت بحراني گرفتار مي سازد به طوري كه  نمونه اي از اين وضعيت بحراني را به تازگي و در روزهايي از دي ماه جاري شاهد بوديم .

براساس ارزيابي هاي صورت گرفته  70 تا 80 درصد آلودگي هواي تهران ناشي از تردد خودروها و 15 تا 25 درصد ناشي از صنايع و كارخانه ها از جمله نيروگاه هاي برق هجوار شهر تهران است . 

آثار زيانبار مستقيم و غير مستقيم  آلودگي هوا بر سلامت شهروندان بسيار است ،  منواكسيد كربن و ذرات معلق در هوا عامل بيماريهاي بسياري از جمله بيماريهاي تنفسي ، قلبي و عروقي ، ايجاد سرطان ، پديد آمدن آلرژي هاي گوناگون ، عوارض چشمي و .. است ، همچنين بر اساس آمارهاي وزارت بهداشت ميزان مرگ  ومير سالانه  شهروندان تهراني بر اثر آلودگي هوا بيش از 7 هزار نفر است كه از اين تعداد 4 هزار نفر بر اثربيماريهاي ناشي از ذرات معلق در هوا و 3 هزار و 300 نفر بر اثر سرطانهاي ناشي از آلودگي هوا جان خود را از دست مي دهند .

 آمارها نشان مي دهد كه هر ساله بر اثر آلودگي هوا از هر 100 هزار نفر 62 نفر به بيماريهاي قلبي و تنفسي و 52 نفر نيز به سرطان مبتلا مي شوند .

از سوي ديگر تركيبات سرب موجود در هواي تهران علاوه بر اينكه عامل بسياري از بيماريهاي قلبي و ريوي است آثار زيانباري چون سقط جنين در زنان باردار ، كند ذهني ، كاهش ضريب هوشي و توان يادگيري در كودكان را نيز به همراه دارد.

غلظت آلاينده ها گاه به حدي مي رسد كه به صورت مانعي در برابر نفوذ نور خورشيد  كه قادر است ميكربها و ارگانيسم هاي مضر موجود در هوا را نابود سازد ، عمل مي كند ،  همچنين با نگاهي به وضعيت رقت بار و حال نزار درختان وفضاهاي سبز حاشيه بسياري از خيابانهاي شهر تهران ، آشكارا در مي يابيم كه آثار آلودگي هوا تنها به محدود به انسانها نيست .

جمعيت 10ميليوني تهران با توجه به احاطه شهر توسط كوههاي اطراف و ضعيف بودن شدت وزش باد ، تردد بيش از 5/5 ميليون خودرو و به همين ميزان موتورسيكلت و مصرف بالاي انرژي در تهران در بسياري از روزهاي سال در هواي ناسالم و مملو از انواع گازهاي سمي و خطرناك تنفس مي كنند و بايد در كنار مسايل و مشكلات شهري و جامعه صنعتي اين معضل را نيز تحمل كند و به نظر مي آيد تدوين برنامه جامع و تشكيل ستاد و دستگاهها و كميته هاي مختلف نيز تاثير آنچناني در كاهش آلودگي هوا نداشته است ، زيرا در بخش اصلي امور مانند آگاه سازي و مشاركت افكار عمومي، هماهنگي هاي بين بخشي و تمكين دستگاهها در برابر قانون، فرهنگسازي و تدوين سياست هاي كاربردي با مشكل ريشه اي در كشور مواجه هستيم.

خودروها مقصر شماره يك آلودگي هوا

چندي است كه وضعيت ترافيك در خيابانهاي شهر تهران و ديگر كلان شهرهاي كشور به صورت يك معضل لاينحل درآمده و الودگي هوا به حدي رسيده كه زنگهاي خطر را براي همگان به صدا درآورده است ، حاصل چنين شرايطي اتلاف عمر آحاد افراد  جامعه در راه بندان ها ، ابتلا به انواع و اقسام بيماريهاي جسمي و روحي ، استهلاك بيش از حد خودروها و همچنين آلودگي هاي مختلف زيست محيطي است كه هزينه هاي هنگفت و سرسام آوري را بر اقتصاد كشور و سلامت جامعه تحميل مي كند اما از آنجا كه اين هزينه ها بيشتر پنهان و غيرمستقيم هستند چندان كه بايد جلب توجه نكرده و حساسيت ها را بر نمي انگيزند. 

اگر به ريشه يابي اين معضل بپردازيم به موجودي برمي خوريم به نام "خودروي شخصي "  شماره گذاري روزانه بيش از 1400 دستگاه خودروي سواري  و1600 دستگاه موتورسيكلت ، رفته رفته مي رود تا تهران را به پاركينگ بزرگ وسايل نقليه تبديل كند . براستي اين راه به كجا ختم خواهد شد؟  آيا لحظه اي  به اين مساله انديشيده ايم ! آيا خيابانها و بزرگراههايي كه بويژه طي سالهاي اخير به منظور روان تر شدن ترافيك احداث شده اند باز هم گنجايش پذيرش تعداد بيشتر خودروي سواري را دارند ؟ آيا قرار است تمام سطح شهرمان را به خيابان و بزرگراه تبديل كنيم ؟ آيا آلودگي هوا و پيامدهاي بيماري زا و كشنده آن كافي نيست و بايد هر لحظه بر تعداد قربانيان اين مرگ خاموش و بي صدا افزوده شود ؟

بر اساس يك پژوهش 72 درصد آلودگي هواي تهران ناشي از مصرف سوختهاي فسيلي بويژه درسيستم حمل و نقل است كه روزانه حدود 3 تن مونواكسيد كربن ، 45 تن هيدروكربن نسوخته ، 130 تن اكسيد ازت ، 30 تن گوگرد ، 30 تن ذرات معلق و دو تن سرب خالص به هواي شهر تحميل مي كنند .

سالانه بيش از 307 ميليارد ريال صرف درمان بيماريهاي ناشي از آلودگي هوا ، 21 ميليارد ريال صرف مواد شوينده و 34 ميليارد ريال صرف تعميرات ظاهري نما و نقاشي ساختمانها و همچنين هزينه هاي زيادي صرف تصفيه آبهاي آلوده شهر مي شوند كه اين آمار بيانگر خسارات هنگفت آلودگي هوا در شهر تهران است .

اين در حالي است كه  با پيش بيني 12 ميليون نفر جمعيت در سال 1400 براي كلان شهر تهران و به طبع آن افزايش چشمگير تعداد خودروها وسفرهاي درون شهري و حومه اي بهترين سامانه حمل و نقل مسافر در كلان شهر تهران خطوط ريلي با ظرفيت بالاي جا به جايي است چراكه در غير اين صورت ، تهران با بحران عظيمي در بحث  آلودگي هوا مواجه خواهد شد .  

 آلودگي هوا خطر حملات قلبي را تا 18 درصد افزايش مي دهد

يك فوق تخصص قلب و عروق  با اعلام اينكه آلودگي هوا تا 12 درصد بروز بيماريهاي قلبي - عروقي را افزايش مي دهد معتقد است : در آلودگي هوا خطر بروز بيماريهاي عروق كرونر قلب كه مي تواند سبب حمله قلبي شود تا 18 درصد افزايش مي يابد .

دكتر محمد رضا محمد حسني با بيان اينكه خطر بي نظمي قلبي ( آريتمي )،  نارسايي و حمله قلبي در هنگام آلودگي هوا تا 13 درصد افزايش مي يايد  معتقد است :  بر اساس نتايج مطالعات  صورت گرفته مرگ ناشي از بيماريهاي قلبي در كشورهاي غربي  در هنگام  آلودگي هوا 8 تا 17 درصد افزايش مي يابد اين در حالي است كه آمار مرگ ناشي از بيماريهاي قلبي نگران كننده و همواره در راس علل مرگ در دنيا است .

اين فوق تخصص قلب و عروق با بيان اينكه براي كاهش عوارض الودگي هوا فقط در منزل ماندن كافي نيست ادامه مي دهد : الودگي هوا با ايجاد التهاب در جدار عروق وسپس تصلب شرايين سبب بروز بيماريهاي قلبي مي شود .

وي  آمار و اطلاعات ناشي از عوارض آلودگي هوا را نگران كننده دانسته و معتقد است :  تاثير سوء بر رشد كودكان ، جنين زنان باردار و سرطانزايي و بيماريهاي ريوي از ديگر عوارض ناشي از آلودگي هوا است .

دكتر محمد حسني  آلودگي هوا را مهمتر از آلودگي آب دانسته و معتقد است كه بايد با همكاري سازمان محيط زيست عزم ملي براي كاهش آلودگي هوا اقدام و توجه مردم را به اهميت موضوع جلب شود .

با وجود چنين وضعيتي بسياري از كارنشاسان زيست محيطي هواي آلوده تهران يك بحران ملي تلقي كرده  و تنفس در اين هوا را به مثابه خودكشي دست جمعي  مي دانند كه بر اساس آمارهاي دولتي مرگ سالانه 7 هزار نفر در تهران بر اثر الودگي هوا مويد اين امر است و اين در حالي است كه بسياري از كارشناسان معتقدند كه  آمار واقعي مرگ و ميرها بيش از اين تعداد است . 

بر اساس اطلاعات رسيده از شركت كنترل كيفيت هواي تهران شاخص كيفيت هواي تهران از لحاظ آلاينده هاي منواكسيد كربن و ذرات معلق در نه ماهه سال جاري نسبت به سال گذشته در وضعيت مطلوبتري قرار داشته است ، بر اين اساس وضعيت هواي تهران به لحاظ آلاينده منواكسيد كربن در نه ماهه سال 82 حدود 5 درصد روزها در وضعيت پاك بوده كه در مدت مشابه سال جاري به 8 درصد روزها افزايش يافته است ، 48 درصد روزهاي نه ماه اول سال 82 در وضعيت سالم بوده كه اين وضعيت در مدت مشابه امسال به 64 درصد افزايش يافته ، همچنين 46 درصد روزهاي نه ماهه سال 82 درشرايط ناسالم قرار داشته ايم كه اين وضعيت نيز در مدت مشابه امسال به 28 درصد كاهش يافته است ،  خوشبختانه شرايط بسيار ناسالم در نه ماهه امسال به هيچ وجه گزارش نشد.  

اين در حالي است كه وضعيت هواي تهران به لحاظ شاخص ذرات معلق نيز نسبت به سال گذشته در شرايط مطلوبتري قرار دارد ، بطوريكه در نه ماهه سال 82 حدود24 درصد روزها در وضعيت پاك قرار داشته  كه اين وضعيت در مدت مشابه امسال به 46 درصد افزايش يافته است ،   72 درصد كل روزهاي نه ماهه اول سال 82 وضعيت سالم داشته اند كه اين وضعيت در مدت مشابه امسال به 53 درصد روزها كاهش يافته ، همچنين در نه ماهه سال گذشته 4 درصد روزها در شرايط ناسالم قرار داشته كه اين وضعيت در نه ماه امسال به 1 درصد كاهش يافته است .

آلودگي هواي تهران نسبت به سال گذشته 16 درصد كاهش يافت

مسوول بخش پالايش شركت كنترل كيفيت هوا با اشاره به كاهش 16 درصدي آلودگي هواي تهران نسبت به سال گذشته ، معتقد است :  17 درصد از هواي 9 ماه اول امسال تهران در وضعيت ناسالم قرارداشت كه اين آمار در مدت مشابه سال گذشته 33 درصد بوده است.

مهندس محمد علي نجفي درگفتگو با خبرنگار اجتماعي خبرگزاري مهر با اشاره به اينكه وضعيت روزهاي بسيار ناسالم 3 درصد بوده است ، مي افزايد : مهمترين آلاينده ها درهواي  شهر تهران منو اكسيد كربن و ذرات معلق كمتر از 10 ميكرون است كه در اثر احتراق ناقص هيدروكربنها در موتورهاي  احتراقي توليد مي شود.

وي ادامه مي دهد :  وجود منواكسيد كربن  در هوا باعث بيماريهاي قلبي ، بيماريهاي عصبي و بيماريهاي دوران زايمان مي شود.

 نجفي با اشاره به اينكه 70 درصد منواكسيد توليدي از سيستم حمل ونقل شهري تهران را وانت بارها و خودروهاي شخصي توليد مي كند ،  اظهار مي دارد :  موتورسيكلتها 21 درصد ، تاكسيها 7 درصد ، كاميونها ، اتوبوسها و ميني بوسها در مجموع 2 درصد در توليد اين آلاينده سهم دارند.

 وي  مي گويد : خودروهاي شخصي و وانت بارها توليد 60 درصد ذرات معلق كمتر از 10 ميكرون را برعهده دارندكه سهم اتوبوسها شركت واحد درتوليد اين ماده 11 درصد ، موتورسيكلتها 9 درصد ، ميني بوسها 10 درصد ، كاميونها 6 درصد و اتوبوسهاي غير شركت واحد 3 درصد است .

 مسوول بخش پالايش ومدل سازي آلودگي هواي شركت كنترل كيفيت هوا در خصوص عوارض ذرات معلق در هوا تصريح مي كند : ذرات معلق كمتر از 10 ميكرون در هوا باعث بروز بيماريهاي قلبي ، ريوي ، كاهش سيستم ايمني بدن در مقابل بيماريها ، ازبين رفتن بافتهاي ريه ، آسم كودكان و مرگ ومير زود رس مي شود.

آلودگي هوا جان شهروندان را به لب رسانده است

دختردانشجويي كه به بيماري آسم نيز مبتلا است در حاليكه ماسك پارچه اي به روي بيني و دهان خود زده ،  مي گويد : امروزه  آلودگي هوا و ترافيك تهران دو معضلي است كه به نظر مي رسد حتي مسوولين هم نمي توانند راه علاجي براي آن پيدا كرده و به نوعي در برابر آن تسليم شده اند .

وي مي افزايد : شرايط كاري و تحصيلي من به نوعي است كه مجبورم  ساعات زيادي از روز را بيرون از خانه سپري كنم و اين در حالي است كه تحمل اين شرايط با بيماري كه دارم بسيار مشكل است ، گاهي روزها آلودگي هوا به حدي بالا است كه كاملا كثيفي هوا را حس مي كنم و در اين شرايط است كه با اعلام وضعيت ناسالم و يا شرايط هشدار غالبا مجبور م شوم در خانه بمانم چراكه مي دانم خارج شدن از خانه در چنين وضعيتي مساوي است با سرفه هاي طولاني ، گلودرد و و سردرد هاي شديد و در نهايت كارم به بيمارستان خواهد كشيد .

او مي گويد : مسوولان بايد فكري به حال اين معضل نمايند ،  اگر آلودگي هوا مثل يك بيماري واگير دار در شهر پخش مي شد همه نهادها و مسوولان براي ريشه كني آن به فكر راه حل مي افتادند اما انگار مسئولان فقط در شرايط هشدار يا اضطرار ياد اين معضل كه سالهاست گريبان شهرمان را گرفته مي افتند ! 

شهروند ديگري نيز با اشاره به طرح زوج و فرد به عنوان مسكني زودگذر كه تا كنون چندين بار از سوي مسئولين ترافيكي و كارشناسان زيست محيطي  شهر تهران  مطرح شده است ، اظهار مي دارد : مردم كه نمي توانند خود را در خانه حبس كنند  بااين  صف هاي طولاني اتوبوس و كمبود تاكسي هم نمي توان از مردم توقع داشت كه از خودروي شخصي خود استفاده نكنند ،  پس بايد به فكر  يك راهكار منطقي بود كه درعين اينكه در كوتاه مدت اثر بخش باشد ، در طولاني مدت نيز بتوان آن را اجرا كرد . 

اما در اين ميان افراد مسن و بازنشسته و كودكان بيش از سايرين از پيامدهاي جبران ناپذير آلودگي هوا رنج مي برند ، پيرزني كه روي يكي از صندلي هاي پارك در كنار نوه كوچك خود نشسته است ، مي گويد : آلودگي هوا براي افرادي به سن من كه اغلب از بيماري آسم و يا ناراحتي هاي قلبي رنج مي برند  ، مانند يك سم مهلك است ، هر وقت راديو اعلام مي كند كه هوادوباره آلوده شده است و افراد مسن نبايد از منزل بيرون بيايند ، مجبور مي شوم كه در خانه بمانم اما مگر براي  پيرزني با سن و سال من كه تنها سرگرمي اش آوردن نوه كوچكش به پارك  وتماشاي تفريح و شادي كودكانه او ست ، راه ديگري جز خارج شدن از خانه وجود دارد ؟

او بالحني گلايه آميز ادامه مي دهد : واقعا اين وضع تا كي بايد ادامه داشته باشد ، آيا حتما بايد هر روز تعدادي از مردم به خاطر آلودگي هوا در گوشه خيابان تلف شوند ، تا مسوولان اين مساله را جدي بگيرند .

 500 ميليارد تومان خسارت  براي درمان بيماريهاي ناشي از آلودگي هوا

رئيس سازمان حفاظت محيط زيست مي گويد : بر اساس مطالعات بازنگري زيست محيطي انرژي كه سازمان حفاظت از محيط زيست با همكاري بانك جهاني انجام داده ضرر و زيان اقتصادي ناشي از الودگي هوا در سال 1379 حدود 2690 ميليارد تومان برآورد شده است .

دكتر ابتكار اين ميزان را حدود 1/4 درصد توليد ناخالص داخلي عنوان مي كند كه با تداوم روند افزايش مصرف و نيز يارانه ها در سالهاي آينده چندين برابر خواهد شد .

وي با اشاره به اينكه سالانه حداقل 531 ميليارد تومان خسارت ناشي از الودگي هوا در بخش درمان هزينه مي شود ، خاطر نشان مي كند : مصرف سوختهاي فسيلي علاوه بر مشكلات زيست محيطي  ، مشكلاتي همچون هدر رفتن سرمايه هاي ملي ، كاهش منابع زير زميني و اتلاف انرژي را نيز در پي دارد .

وي ادامه مي دهد : در راستاي جايگزيني سوخت گاز طبيعي در خودروها فعاليت چشمگير و مستمري در سازمان حفاظت محيط زيست با همكاري وزارتخانه هاي نفت و صنايع انجام شده كه ممنوعيت شماره گذاري اتوبوسهاي ديزلي در تهران از سال گذشته و همچنين ممنوعيت تردد اين اتوبوسها  از ابتداي سال 85 و جايگزيني آنها با خودروهاي گاز سوز از عمده اين فعاليتها محسوب مي شود . 

تهراني ها همچنان در حسرت هواي پارك

با اين حال تهراني ها همواره از خود مي پرسند  آلودگي هوا در اين كلان شهر كشور تا كي ادامه دارد و برنامه هاي نهادها وسازمانهاي ذيربط چه موقع به سرانجام مي رسد و آنها مي توانند در يك هواي تازه و سالم نفس بكشند ؟ براستي  چنين چيزي ممكن است ؟ !