گشودن اندیشه‌های ناشناخته فقهی ملاصدرا به تعمیق و تصحیح روش فقه کمک می‌کند

به گزارش خبرگزاری مهر، حجت الاسلام والمسلمین احمد مبلغی در نشست علمی "قواعد اصولی و جایگاه آن در اندیشه ملاصدرا" که در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، با تشریح ماهیت قاعده اصولی افزود: قواعد اصولی ابزارهایی در اختیار فهم مجتهد جهت دریافت احکام الهی است به گونه ای که اگر این ابزارها و شیوه ها در اختیار نباشد فهم یا انجام نمی گیرد یا به صورت ناقص و غیر تضمین شده و مبهم صورت می گیرد.

وی با اشاره به این که میان "قواعد فهم شناسی" و "قواعد فهم سازی" تفاوت وجود دارد، گفت: اولی عمدتا در هرمنوتیک و دومی عمدتا در اصول ارائه می گردد.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس همچنین گفت: قبل از اینکه قواعد اصولی شناخته شود از آنها به صورت ارتکازی استفاده می شد؛ یعنی هر کس بر اساس نگاه های عقلایی و تجربه های حاصل از ممارست اجتهادی، مرتکزاتی شامل همین قواعد اصولی را به صورت نیمه آگاهانه یا ناخودآگاهانه انجام می داد.

حجت الاسلام مبلغی با اشاره به نقش علم اصول افزود: قاعده های غیرتفصیلی و غیرعلمی شده و باقیمانده در مرحله ارتکاز،  مشوب به خطا و فاقد توانایی لازم برای انجام یک عمل استنباط نیرومند است و در آن امکان مانور استنباطی به صورت حداقلی وجود دارد؛  بنابراین علم اصول این قواعد ارتکازی را شناسایی و آن را شرح و بسط داده است.

استاد حوزه علمیه قم گفت: اگر بتوانیم در شناخت قواعد اصولی مطرح در نزد ملاصدرا  به توفیقی دست پیدا کنیم، تا حدود زیادی به بخش قابل توجهی از منهج استنباطی ایشان دست پیدا کرده و دیدگاه های ایشان را کشف کرده ایم.

نگاه روشی ملاصدرا به اجتهاد

حجت الاسلام مبلغی با اشاره به این که ملاصدرا ذهنی صاف و شفاف داشت، و اندیشه پردازی و اند یشه سازی را اصل می‌دید و به آن غلبه و اولویت می بخشید و همیشه از خاستگاه های اندیشه ای به  موضوعات می نگریست، گفت: ملاصدرا نسبت به اجتهاد، یک نگاه روشی داشت و ماهیت آن را یک روش می دید.

وی همچینن با اشاره به قاعده های مطرح در نزد ملاصدرا گفت: ملاصدرا معتقد است که نباید بر الفاظ جمود کنیم و فقه را عبارت از یک معناشناسی برای لفظ بدانیم، بلکه فقه یک عمق یابی معنایی و جدی تری است که بر اساس آن فقیه به غرض نهفته در پشت خطاب راه می یابد.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی، گفت: ملا صدرا در عین حال که به قاعده حجیت ظواهر قرآن، ملتزم بود معتقد بود که در کنار این قاعده، باید از ظواهری که مخالف حکم عقل نظری است، رفع ید کرد.

حجت الاسلام مبلغی به قاعده اصولی دیگر در اندیشه ملاصدرا اشاره کرد و گفت: ملاصدرا به قاعده ای معتقد بود که تا به حال هیچ کس آن را نگفته است و آن قاعده "عقلی بودن خطابات قرآن کریم" است.

وی ادامه داد که این قاعده، عمق نگاه ایشان را به قرآن و استفاده از قران می رساند، و میزان فطری انگاری وی را می رساند.

ضرورت مطالعه بنیادین حوزه علمیه نسبت به کارکردهای عقل در فقه

استاد حوزه علمیه قم گفت: اصولا قائلین به حضور عقل در فقه، یک دایره حداقلی را برای عقل ارایه می کنند و جای آن دارد که در حوزه علمیه مطالعه بنیادین تری وعمیق تری نسبت به عقل صورت گیرد تا کارکردهای عقل در فقه بیشتر آشکار شود.

حجت الاسلام مبلغی گفت: تنها کسی که در میان معاصران، برای عقل توانسته است به صورت فنی راهی را باز  کند که واجد کارکردهای بیشتری در استنباط باشد مرحوم شهید صدر است که در پاره ای از تقریرات ایشان به این دیدگاه اشاره و یا در آن منعکس شده است.

وی گفت: این  یک بحث تشنه تعمیق و در وضعیت خام است و  حوزه علمیه باید در این زمینه فرصت ها را از دست ندهد و سریع تر دست به کار انجام این بحث معمق شود و این بحث را به صورت ابتر،  ناقص و مبهم  باقی نگذارد.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی ادامه داد: اینکه گفته می شود ملاصدرا را بشناسیم باید مبانی او - که آبشخورهای فکر او است و از آنجا آن فکرها تراویده و جلو آمده است - را بشناسیم.

حجت الاسلام مبلغی گفت: قاعده دیگر در اندیشه ملاصدرا این است که ما باید  خطابات قرآنی را عام بدانیم البته این نظر اختصاصی ایشان نیست همه این را دارند ولی این عام  شامل بر هر کس،  شامل غیرمسلمانان هم می شود از خاستگاه عقل عملی، این هم یک قاعده است.

در این نشسیت استادان و اعضای هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی حضور داشتند و حجت الاسلام مبلغی علاوه بر واکاوی قواعد اصولی و جایگاه آن در اندیشه ملاصدرا، به سئوالات محققان نیز پاسخ داد.

این نشست به همت پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه برگزار شد.