دیدگاه اسلام درباره حرص و طمع کاری

در ابتدا باید نگاهی به معنی و مفهوم لغوی واژه "حرص و طمع" داشت."حرص و طمع" عبارت است از توقع بی‏جا و اشتیاق بی حد و حصر داشتن، آزمندی، زیاده‏خواهی و افزون طلبی، بسیار خواستن، در پی آرزوهای طویل و دست نیافتنی و نامناسب بودن، انتظار ناپسند و بی مورد و خواسته‎های ناحق و روحیه سیری ناپذیر داشتن، از روی هوا و هوس و شهوت و طغیان دنبال چیزی رفتن و دل بستن بیهوده به آن، تمایل ناصحیح و رغبت شدید و علاقه نابجا و مفرط نشان دادن خصوصاً به اموال، مادیات، متاع‎های دنیوی و سرمایه‏های عمومی و بیت المال و تجاوز به حقوق و اموال دیگران، مال و ثروت اندوزی و نیز به معنای مقام پرستی، ریاست طلبی و میل و هواپرستی و شهوت گرایی و مادیگری آمده است.

حرص و طمع ورزی با تعریف و توصیف فوق از دیدگاه دین اسلام، دو خصیصه زشت و حالت نفسانیه قبیح و فساد آور و ضد ارزش‎های قرآنی و اسلامی هستند، چنانکه ضد ارزش‎های اخلاقی و انسانی نیز است که در روایات اسلامی و تعالیم دینی و اصول اخلاقی اسلام، این دو صفت ناپسند، به سختی محکوم و مذمت و نکوهش شده و عواقب ناخوشایند و خطرناک و نتایج تلخ و زیانبار آن گوشزد و بیان گردیده است.

طمع‏ورزی یا توقعات بی‏جا

دامنه توقعات، طمع‎کاری‎ها، افزون طلبی‏ها، چشم داشت‏ها و خواست‏های گوناگون و ناپسند بشر، بسیار وسیع و فوق العاده فراوان است و روحیه پرنیاز، سیری ناپذیر و اشباع نشدنی در انسان‏ها همیشه وجود داشته و دائماً احساس می‎شود، با وجود اینکه خداوند کریم، نعمت‏های گوناگون و بسیار فراوانی به همه آدمیان داده و مواهب و سرمایه‏های زیادی در اختیار آنان گذاشته و به جای اینکه او را تعظیم و ستایش کنند و شکر و سپاس گویند و تسلیم و مطیع و قانع باشند، بازهم افزون طلبی می‎کنند و توقع و طمع و حرص اضافی دارند که تا به هر وسیله‏ای شده بر دارائی‏ها و اموال و نعمت‏های ‏شان بیفزایند و این ( توقعات بی جا و طمع ورزی) روحیه سیری ناپذیری همه انسان‎ها به ویژه دنیا پرستان، مسرفین و شهوت پرستان است، مگر انسان‏هایی که ایمان و صبر قوی دارند و راضی و قناعت کار و پرهیزکارند و راه عزت آفرین زهد و قناعت را در زندگی پیشه کنند.

بر این اساس، می‎توان گفت، که اکثر انسان‏ها موجودی"طماع" و حریص و متوقع هستند و به حق و سهم خود قناعت نمی‎کنند، ضمن اینکه این افراد از نظر الهی و دینی و اجتماعی و وجدانی، منفور و محقر و پست و خوار هستند هیچگاه با دارا بودن این صفت ناپسند طمع‏کاری و حرص ورزی، راضی و بی نیاز و سیر نمی‏شوند. چنانکه سعدی شیرازی در گلستان گفته:"حریص با جهانی گرسنه است و قانع با نانی سیر".

بنابراین چه بسا افرادی هستند که حتی به نان شب خود محتاج هستند ولی چشم طمع به مال مردم یا اموال دنیا ندارند، چون قانع و راضی و پرهیزکار هستند و بسا اشخاص ثروتمند و توانگر و غنی و متمکن، که دائماً حرص و طمع و توقع زیادی دارند و چشم طمع به مال دنیا و اموال دیگران دوختند.

بنابراین، باید به این نکته مهم توجه کرد که اگر انسان‏ها با داشتن این روحیه ناشایست و ناسالم و هلاک کننده، خودشان را کنترل و اصلاح و قانع نکنند، آنقدر حرص و طمع می‏ورزند و دامنه توقعات بی جا و افزون طلبی‏ها سیری ناپذیرشان بی حساب و کتاب و بی حد و حصر و بدون معیار و اندازه، بالا می‏رود و رشد و فزونی پیدا می‎کند، که اگر تمام جهان و هرچه در آن است را به آنان بدهند، هرگز عطش‏شان فرو نمی‏نشیند و هیچگاه سیر و قانع نمی‏شوند و باز هم در جستجو و تکاپوی بدست آوردن چیزهای دیگر و بیشتر و بزرگتر هستند و با تلاش ‏های بیهوده دنبال خواستن‏ها و تمناها و توقعات هستند و به قولی: "اگر هفت اقلیم را زیر نگین آنها قرار دهند باز هم در بند اقلیمی دیگر هستند".