بهره‌مندی صالح و ناصالح از امداد الهی/ شيطان رهزن اوايل طريق بندگی

به گزارش خبرگزاری مهر، آیت الله جوادی آملی در تفسیر آیه148 سوره بقره (وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيهَا فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ أَيْنَ مَا تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللّهُ جَمِيعاً إِنَّ اللّهَ عَلَي كُلِّ شَىْ‏ءٍ قَدِيرٌ)، به مسئله اختیار انسان در انتخاب راه اشاره کرده و می گوید: ...هر كسي يك خطِّ مشي را انتخاب مي‌كند. انتخاب خطِّ مشي به عهده خود انسان است، هر كسي يك جهتي دارد. انتخاب جهت به عهده انسان است، امّا آن كسي كه انسان را در جهت مي‌برد خداست. فرمود: شما راه را انتخاب بكن، ما كاري به انتخاب تو نداريم، فقط كاري كه داريم راه خير و شرّ را بيان بكنيم؛ راه بهشت و جهنم را بيان بكنيم: ﴿وَقُلِ الْحَقُّ مِن رَبِّكُمْ فَمَن شَاءَ فَلْيُوْمِن وَمَن شَاءَ فَلْيَكُفُرْ﴾ ؛ ما راه را نشان مي‌دهيم: ﴿وَهَدَيْنَاهُ النَّجْدَيْنِ﴾ ، هر كس هر راهي را بخواهد انتخاب بكند ما وسيله در اختيارش مي‌گذاريم. اين چنين نيست كه اگر كسي راه خوب را انتخاب كرد خدا وسيله ندهد يا راه بد را انتخاب كرد خدا وسيله ندهد (اين چنين نيست). فرمود: انتخاب راه به عهده شماست، امّا تهيه وسايل و تداركات براي ماست. ما به عنوان آزمون، هم به بدان امكانات مي‌دهيم، هم به خوبان.

بهره‌مندي افراد صالح و ناصالح از امدادِ الهي

آیت الله آملی با تأکید بر بهره مندی صالح و ناصالح از امداد الهی می افزاید: در سوره مباركه اسراء فرمود: ﴿كُلاً نُّمِدُّ هؤُلاَءِ وَهؤُلاَءِ﴾ ؛ فرمود: همه را ما مدد مي‌كنيم؛ ما هيچ كسي را به اجبار وادار انتخاب راه نمي‌كنيم و راه هيچ كسي را هم نمي‌بنديم. ﴿كُلاً نُّمِدُّ﴾ يعني بعد از اينكه فرمود: مردم دو قسمند: بعضي اهل دنيايند، بعضي اهل آخرتند؛ بعضي ﴿ يُرِيدُ حَرْثَ الدُّنْيَا﴾ ، بعضي﴿يُرِيدُ حَرْثَ الآخِرَةِ﴾ ، بعضي عاجله مي‌طلبند، بعضي آخرت مي‌طلبند، آنگاه به عنوان اصل كلّي فرمود: ﴿كُلاً نُّمِدُّ﴾ ، يعني كل واحد من الفريقين را ما مدد مي‌كنيم: ﴿كُلاً نُّمِدُّ هؤُلاَءِ وَهؤُلاَءِ﴾ ، هم بدان را، هم نيكان را ﴿وَمَا كَانَ عَطَاءُ رَبِّكَ مَحْظُوراً﴾ ؛ اين چنين نيست كه اگر كسي راه خوب را طي كرد امكانات و تداركات براي او فراهم نكنيم و براي بدان تدارك فراهم كنيم يا بالعكس (اين چنين نيست). هر كسي در اين عالم هر راهي را انتخاب بكند، ما وسيله‌اش را فراهم مي‌كنيم تا آزاد باشد هم در انتخاب راه، هم در طي راه. نه تنها وسيله‌اش را فراهم مي‌كنيم كارش را هم آسان مي‌كنيم: ﴿ثُمَّ السَّبِيلَ يَسَّرَهُ﴾ ؛ فرمود: شما راه را انتخاب بكنيد بقيه آسان كردنش به عهده ماست. ما كارمان تسهيل راه است و تعيين راه، امّا انتخاب راه به عهده شماست. ما راه را مشخص مي‌كنيم؛ راه جهنم كدام است، راه بهشت كدام است، اگر كسي خواست جهنم برود، راه به جهنم رفتنش را ما فراهم مي‌كنيم و به آساني به جهنم مي‌رود، خواست به بهشت برود، راه به بهشت رفتن را نشانش مي‌دهيم و تداركات را فراهم مي‌كنيم كه به آساني به بهشت برود.

آسان سازي راه توسط خداي سبحان

وی تصریح می کند: اين اصل كلي را بيان كرد كه ﴿ثُمَّ السَّبِيلَ يَسَّرَهُ﴾ ، بعد اين سبيل را و تيسير سبيل را باز كرد، فرمود: ﴿فَأَمَّا مَنْ أَعْطَي وَاتَّقَي ٭ وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَي ٭ فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرَي﴾ ؛ مي‌بينيد بعضيها در انجام كارهاي خير خيلي موفق‌اند [و] به آساني كار خير را انجام مي‌دهند. انجام كارهاي خير براي آنها سهل است. ﴿وَأَمَّا مَنْ بَخِلَ وَاسْتَغْنَي ٭ وَكَذَّبَ بِالْحُسْنَي ٭ فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْعُسْرَي﴾ ؛ بعضيها مثل آب خوردن گناه مي‌كنند، براي آنها گناه كردن خيلي آسان است. بعضيها مثل آب خوردن نماز شب مي‌خوانند، براي آنها خيلي آسان است، تا راه را انسان چگونه انتخاب بكند و چگونه راه را طي كند، فرمود: اگر كسي به راه افتاد، ما بقيه را آسان مي‌كنيم. بعضي خيلي سهل المئونه كارهاي واجب، مستحبات، خيرات، مبرّات انجام مي‌دهند و بعضي خيلي سهل المئونه به طرف معاصي قدم برمي‌دارند، فرمود: ﴿فَأَمَّا مَنْ أَعْطَي وَاتَّقَي ٭ وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَي ٭ فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرَي ٭ وَأَمَّا مَنْ بَخِلَ وَاسْتَغْنَي ٭ وَكَذَّبَ بِالْحُسْنَي ٭ فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْعُسْرَي﴾.

انبياي الهي مشمول لطف آسان‌سازي راه/ فرشتگان و شياطين تحت ولايت خداي سبحان

این مفسر قرآن می افزاید: آنهايي كه براي «يسريٰ» مشخص‌اند، آنها أنبيايند و خداي سبحان آنها را أسوه انسانها قرار داد. موساي كليم عرض كرد: ﴿وَيَسِّرْ لِي أَمْرِي﴾ و خداي سبحان به پيغمبر فرمود: ﴿وَنُيَسِّرُكَ لِلْيُسْرَي﴾ ، اينها را مشخص كرد و به عنوان أسوه معين كرد. به ما فرمود: جهت را انتخاب بكن، آن زمامدار شما را مي‌برد. شما جهت را انتخاب بكن، هدفت مشخص باشد كه كجايي هستي و به كدام سمت مي‌خواهي بروي، مولي خداست: ﴿وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ﴾، امّا خدا مولّي است، انتخاب جهت به عهده انسان است. درباره تبه‌كاراني كه پيرو شيطان‌اند، فرمود: ﴿كُتِبَ عَلَيْهِ أَنَّهُ مَن تَوَلاَّهُ فَأَنَّهُ يُضِلُّهُ وَيَهْدِيهِ إِلَي عَذَابِ السَّعِيرِ﴾ ؛ فرمود: كسي كه به دنبال شيطنت شياطين است مأموران ما زمام او را مي‌گيرند، اين قدر مي‌كشند تا به جهنم ببرند.

وی تأکید می کند: اگر كسي راه را انتخاب كرد، وسيله رفتن فراوان است. اين چنين نيست كه وسيله رفتن فقط به طرف بهشت باشد، مثل كسي كه در روز جمعه هم وسيله نماز جمعه براي او هست، هم وسيله مراكز فساد. هر راهي را خواست انتخاب بكند، وسيله هست فرمود: ﴿وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ﴾، گاهي واو با تاء عوض جمع مي‌شود، مثل «وعده»، «وصله»، گاهي نه آن واو را برمي‌دارند آن تاء به جاي واو محذوف است، مثل «صله»، «عده» و امثال ذلك. «جهت» از اين قبيل است، «وجهة» از آن قبيل، در هر حال فرمود: هر كس يك راهي دارد و جهتي در پيشدارد. جهت را انتخاب بكند ما مولّي هستيم، او در تحت ولايت ماست راه خوب را انتخاب كرد، فرشتگان ما، مأموران ما او را به خوبي به مقصد مي‌رسانند. راه بد را انتخاب كرد، شياطين انس و جن كه مظهر مضلّ‌اند و مأموران ما هستند مثل كلب معلّم (نظير سگهاي تربيت شده) كه موظف‌اند كه چه كسي را بگيرند و چه كسي را نگيرند، به سراغ او مي‌روند و تا جهنم او را هم هدايت مي‌كنند.
پس ﴿وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيهَا﴾.

توصيه به سرعت و سبقت گرفتن در كارهاي نيك

آیت الله جوادی آملی در ادامه با تأکید بر لزوم سبقت در کارهای معنوی و خیر بر اساس آیات و روایات یادآور می شود: ... فرمود: انتخاب راه به عهده شماست، امّا ﴿فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ﴾ راههاي خير فراوان است، كم نيست. و شما، نه تنها راه خير را شناسايي كنيد، نه تنها سالك راه خير باشيد، نه تنها اين راه را با سرعت ادامه بدهيد، بلكه بكوشيد در كارهاي خير برنده بشويد و سبقت بگيريد كه سَبَق ببريد؛ اين همت قرآن است. در عين حال كه هشدار داد و اعلام خطر كرد، فرمود: راههاي خير فراوان است استباق كنيد، سبقت بگيريد تا سَبَق يعني آن جايزه‌اي كه به برنده‌ها مي‌دهند نصيب شما بشود... خب، جايزه‌اي كه به انسان مي‌دهند، چيست؟ خير است خيرات جايزه است فضيلت جايزه است تقوا جايزه است، عدالت جايزه است. بكوشيد كه عدل را جايزه بدهند، بكوشيد كه تقوا را جايزه بدهند. پس اين چنين نيست كه فقط راه خير را شناسايي كنيد و نرويد يا آنچنان نيست كه در طي اين راه آرام آرام قدم برداريد؛ چون اگر كسي بخواهد سبقت بگيرد جلو بيفتد جايزه بگيرد، بايد بدود. سرعت تازه زمينه است براي سبقت.

عدم وجود تزاحم بين سالكان در مسائل معنوي

وی با اشاره به عدم تزاحم در عمل به خیرات تأکید می کند: در خيلي از موارد مي‌گويند: سرعت نگيريد؛ براي اينكه جا جاي تزاحم است، شما در مسائل مادي، در مقامهاي مادي در پستهاي مادي ديديد همه رهبران دين دستور مي‌دهند كه يك قدري دقيق باشيد، يك قدري رعايت كنيد، خيلي نتازيد. حسد هست، مشكلات هست و رهزنها فراوانند. گفته‌اند، آرام برويد، امّا در مسائل معنوي گفته‌اند: وقتي وارد اين بيابان شديد تا توانستيد بدويد. چون اينجا مزاحمت نيست، همه دارند مي‌دوند. در اين راه انبيا هستند، اوليا هستند، شهدا هستند، صديقين هستند ﴿وَحَسُنَ أُولئِكَ رَفِيقاً﴾ ؛ كسي مزاحم كسي نيست، جاي حسد نيست. آنكه جلو رفت مي‌گويد: خدايا! توفيق بده آنها كه نرسيدند بيايند! آنها كه دنبال‌اند مي‌گويند: خدايا! آنها كه جلوترند توفيق بده بهتر بدوند! اين خاصيت راه خير است، چون همه به نفع همه دعا مي‌كنند.

وی تأکید می کند: اين چنين نيست كه در راه خير قدم برداشتن با زحمت همراه باشد، خوبان كه با هم معارض نيستند، خوبان همان‌هايي هستند كه حرفشان اين است: ﴿وَلاَ تَجْعَلْ فِى قُلُوبِنَا غِلاً لِلَّذِينَ آمَنُوا﴾ ، همانهايي هستند كه خدا درباره اينها مي‌فرمايد: وقتي كه بهشت رفتند كساني هستند كه ﴿وَنَزَعْنَا مَا فِي صُدُورِهِم مِنْ غِلٍّ﴾ ، لذا خداي سبحان دستور سرعت مي‌دهد تا حدي كه سبقت بگيريد. و سبقت گرفتن در فضايل، نه تنها بد نيست [بلكه] خوب هم است. چون انسان متواضع را متواضع‌تر مي‌كند. آن سبقتي كه كِبر مي‌آورد بد است. يا آن سبقتي كه بر كبر مي‌افزايد بد است، امّا آن جلو افتادني كه انسان را خاكسار مي‌كند، خوب است شما در تواضع جلو بيفتيد. در تقوا جلو بيفتيد، انسان وقتي در تواضع جلو افتاد سبقت او محبوب است، همه دوستش دارند؛ چون متواضع‌تر است خاكسارتر است. فروتن‌تر است، لذا فرمود: راه خير را شناسايي كنيد برويد و ‌بدويد و پيشي بگيريد؛ استباق كنيد و اگر كسي سرعت نگرفت كه نمي‌تواند سبقت بگيرد، لذا گاهي دستور سرعت مي‌دهد: ﴿سَارِعُوا إِلَي مَغْفِرَةٍ مِن رَبِّكُمْ﴾ ؛ بدويد سرعت بگيريد. سرعت صفت حركت است بر خلاف عجله كه صفت متحرك است، عجله صفت متحرك است و سرعت صفت حركت است و يك صفت ممدوحي هم است.

شيطان رهزن اوايل طريق بندگي

آیت الله جوادی آملی در ادامه به راهزنی شیطان در اوایل طریق بندگی اشاره کرده و یادآور می شود: فرمود: اين راه، راه بازي است، چون راه خير است و جلوي شما مدّ البصر باز است و هيچ مزاحمي هم در اين راه نيست. چون راهزن شيطان است، شما شيطنت را پشت سر گذاشتيد. در اوايل راه اين شيطان كمين كرد كه بگيرد، گفت: ﴿لأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ﴾ ، وقتي انسان از عقبه شيطنت گذشت، از اين زنجير بسته گذشت، بقيه راه باز است، شيطاني نيست و همه سالكان هم به نفع هم دعا مي‌كنند، به نفع هم قدم برمي‌دارند. لذا فرمود: ﴿وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيهَا﴾ ، خيليها دارند مي‌دوند، شما به طرف خير بدويد.

 بازگشت خوبان و بدان بسوي خداي سبحان

این مفسر برجسته قرآن در پایان تفسیر آیه 148 بقره تصریح می کند:: اين سبقت براي آن است كه جلو بروند و جلو بيفتند و اين جلو افتادن هم ممدوح است هيچ ضرري هم ندارد؛ نه براي شما، نه براي همراهانتان؛ چون همراهانتان رفقاي خوبي‌اند و اين چنين نيست كه اگر كار خيري از كسي در گوشه و كنار عالم صادر شده است از زير پوشش علم نامحدود خداوند سبحان بدر برود (اين طور نيست). فرمود: ﴿أَيْنَ مَا تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللّهُ جَمِيعاً﴾ ؛ هر جاي عالم باشيد خدا شما را مي‌آورد. اين هشداري هم است كه اگر هر راهي را انتخاب بكنيد بالأخره به آنجا برمي‌گرديد: ﴿وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ﴾؛ هر كسي يك راهي دارد . امّا بدانيد بالأخره سرانجام اين راهها به سوي خداست. اگر راه بد [را انتخاب] كرد كه به جهنم مي‌رود [و] مي‌گويد: ﴿رَبَّنَا ابْصَرْنَا وَسَمِعْنَا﴾ ، اگر خوب [را انتخاب] كرد كه در بهشت را به چهره‌اش باز مي‌كنند: ﴿سَلاَمٌ عَلَيْكُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوهَا خَالِدِينَ﴾ ، جهنميها هم به لقاي خدا رفتند [و] گفتند: ﴿رَبَّنَا ابْصَرْنَا وَسَمِعْنَا﴾ ، منتها جلال الهي را ديدند، بهشتيان هم به لقاي حق رفتند منتها جمال الهي‌را ديدند، هيچ انساني ممكن نيست كه خلاصه به خدا برنگردد. فرمود: شما هر جا باشيد پيش ماييد: ﴿أَيْنَ مَا تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللّهُ جَمِيعاً﴾، چرا؟ چون ﴿إِنَّ اللّهَ عَلَي كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِيرٌ﴾.