تفاوت احساس عمومی و نرخ تورم بانک مرکزی

طبق آنچه می دانیم تورم یعنی: "افزایش سطح عمومی قیمت کالاها و خدمات در یک دوره زمانی مشخص." بنابر این بایستی نرخ تورم و احساس عمومی افزایش قیمت ها با یکدیگر تناسب داشته باشند. اما آیا به راستی این گونه است؟

بسیاری از مردم اعتقاد دارند نرخ تورم اعلامی از سوی بانک مرکزی یا مرکز آمار ایران واقعی نیست. چه بسا که آنها هر روز افزایش بیشتری را در سطح عمومی قیمت ها مشاهده می کنند که با نرخ تورم اعلامي از سوي اين مراجع همخوانی ندارد.

سوال اینجاست؟ احساس عمومی افزایش قیمت ها واقعی است یا نرخ تورم رسمي؟ جواب ساده است، هر دو درست است. دلیل اصلی آن نيز در نحوه محاسبه نرخ تورم نهفته است ؛ به دلایلی که اشاره خواهد شد:

1) همان طور که گفته شد برای محاسبه تورم سبد کالایی تعریف می شود و روند قیمت آن سبدرا رصد می کنند. در محاسبه تورم ، سبد کالایی با 359 قلم کالا و خدمات در 75 شهر منتخب کشور و در 12 گروه کالایی مورد استفاده قرار می گیرد.

آخرین نرخ تورم اعلام شده از سوی مرکز آمار ایران در پایان خرداد 92 ، تورم31.6درصدي را نشان می دهد.

اولین نکته همینجاست. سبد کالایی برای محاسبه نرخ تورم شامل 359 قلم کالا و خدمات در 75 شهر کشور است. همه ما می دانیم که قیمت خدمات و کالاها در شهرهای مختلف متفاوت است. به عنوان مثال نرخ کرایه تاکسی در تهران، مشهد و اصفهان متفاوت با یکدیگر است. بنا براین در محاسبه افزایش قیمت خدمات بدلیل حضور شهرهای با افزایش کمتر قیمت، متوسط افزایش قیمت کاهش می یابد.

2) در محاسبه افزایش قیمت کالاها و خدمات ارقامی وجود دارند که برخی اوقات تا سالها تغییر نمی کند. از جمله می توان به قیمت بنزین اشاره کرد که در 2 سال گذشته افزایش نیافته است، همچنین ارقامی هستند که افزایش قیمت آنها به نسبت شاخص کل کمتر یا بیشتر می باشد. بنابراین در محاسبه افزایش قیمت ها این قبیل کالاها و خدمات نیز باعث کاهش متوسط افزایش قیمت می شوند.

با مراجعه به آخرین گزارش مرکز آمار ایران در خرداد 92 نیز می توان اين موضوع را مشاهده كرد. به عنوان مثال، شاخص کل در این ماه به 156.7 رسیده که نسبت به ماه مشابه سال قبل 38.2 واحد افزایش داشته است. این در حالی است که در برخی گروهها افزایش شاخص از شاخص کل کمتر یا بیشتر بوده است. در گروه شیر، پنیر و تخم مرغ شاخص 178.6 شده است كه در مقایسه با ماه مشابه سال قبل 53.2 واحد افزایش دارد و یا در گروه سبزیجات، شاخص رقم 266.8 را نشان می دهدكه در مقایسه با ماه مشابه سال قبل 79.8 واحد افزایش دارد. بالعکس در برخی گروه ها مانند خدمات، شاخص عدد 133.8 را نشان می دهد كه درمقایسه با ماه مشابه سال قبل 23 واحد افزایش دارد و یادر گروه آموزش شاخص رقم 116.1 را نشان می دهدكه در مقایسه با ماه مشابه سال قبل  10.3واحد افزایش دارد.

3) در محاسبه تورم از میانگین موزون افزایش قیمت ها استفاده می شود. به این معنی که برخی قیمت ها مانند بنزین دارای وزن بیشتری درسبد كالاها بوده ولذا تاثیر بیشتری در افزایش یا کاهش نرخ تورم دارند. بنابراين ثابت ماندن قيمت اين كالاهانقش زيادي در كم نشان دادن تورم دارند.مانند بنزين كه قيمت آن حدود 2 سال است كه ثابت مانده است.

4) فرمول محاسبه تورم انواع مختلفی دارد که هر یک به نتیجه متفاوتی ختم می شود. در اینجا به 2 روش محاسبه تورم اشاره می کنیم. لازم به توضیح است تورم اعلامی توسط دولت، تورم متوسط است که به دلایلی که اشاره می شود پائین نشان داده می شود:

الف- تورم متوسط: این نرخ تورم عبارت است از ميانگين موزون افزايش قيمت‌ها در يك بازه زماني يكساله نسبت به دوره مشابه سال قبل؛ يعني 24 ماه قيمت در محاسبه این نوع نرخ تورم اثر دارد. به عنوان مثال به عنوان در آخرین ارقام مركز آمار آمده است که نرخ تورم در دوازده ماه منتهی به خرداد 1392 نسبت به دوازده ماه منتهی به خرداد 1391 معادل 32.6 درصد است.

این تورم بیشتر مورد توجه مسئولین است اما مردم نیز نسبت به آن اعتماد کمتری دارند. دلیل این امر ساده است. زمانی که قیمت ها با روند شدیدی در حال افزایش هستند (همانند سال 91و 92)، محاسبه تورم با این روش، مقدار تورم را بسیار کمتر از میزان ملموس آن برای مردم نشان می دهد. البته این امر به معنی اشتباه بودن این تورم نیست، بلکه نوع محاسبه و ارائه آن متفاوت است. یک مثال ساده به فهم موضوع کمک خواهد کرد. فرض کنید قیمت مرغ بر اساس جدول زیر تغییر کرده باشد:

مردم تورم قیمت مرغ را به صورت افزایش از 4200 تومان به 6000  تومان درنظر می گیرند (یعنی 43 درصد)، در حالی که ارقام رسمي ،نشان دهنده تورم 25درصدي قیمت مرغ به طور متوسط است. (از 4200 تومان به 5270 تومان) .هر دو عدد نیز درست است.

تورم متوسط در زمانی که نرخ تورم کوچک باشد و دارای نوسان نباشد، با احساس تورمی مردم تفاوت اندکی خواهد داشت ولی زمانی که تورم در حال افزایش است، تفاوت بسیاری با احساس تورمی جامعه خواهد داشت.

از نکات جالب دیگر محاسبات تورم متوسط این است که در مواقعی که افزایش قیمت به شکل شتابان اتفاق می افتد (مانند 9 ماه اخیر) احساس عمومی تورم جامعه در نرخ تورم متوسط حدود 6 ماه آینده خود را نشان می دهد. به این معنی که حتی اگر سطح عمومی قیمت ها در ماههای آینده افزایش نیابد، تورم متوسط در ماههای اینده باز هم می تواند افزایش یابد.

ب-  تورم نقطه به نقطه: تورم نقطه به نقطه بیانگر نرخ رشد شاخص قیمت‌ها در پایان هر ماه نسبت به پایان یک ماه دیگر میباشد. البته دو نوع تورم نقطه به نقطه مرسوم است. اولی مقایسه شاخص قیمت ها در یک ماه در مقایسه با ماه قبل و دومی که رایج تر است محاسبه شاخص قیمت‌ها با پایان ماه مشابه سال قبل است (تورم یک سال گذشته). این تورم بیشتر مورد توجه مردم است و توسط آنها برای مقایسه رشد قیمت ها استفاده می شود. آخرین تورم نقطه به نقطه (خرداد 92 نسبت به خرداد 91)، در حدود 41.2% است که 9% بیشتر از تورم متوسط می باشد.

همانطور که ملاحظه می شود شکاف بین احساس مردم و آمار رسمی با این روش کاهش می یابد. البته باید گفت در مواقعی هم تورم نقطه به نقطه از تورم متوسط کمتر نشان داده می شود. بنابراین بسته به شرایط هر زمان هر یک از این دو عدد می تواند به احساس عمومی جامعه نزدیکتر باشد.

* علیرضا حلمی