به گزارش خبرنگار مهر، انجمن علمی دانشکده الهیات و ادیان دانشگاه شهید بهشتی، اولین جلسه از سلسله جلسات تیغ را با محوریت نقد کتاب «پدیداری نیهیلیسم اخلاقی» تألیف دکتر میثم سفیدخوش عضو هیئت علمی این دانشکده، در تاریخ دوشنبه ۱۶ اسفند برگزار کرد.
در این جلسه که با حضور تعدادی از اساتید و دانشجویان برگزار شد دکتر مهدی اخوان و دکتر محمدمهدی اردبیلی به نقد کتاب پرداختند. در ابتدای جلسه بعد از معرفی کتاب و قرائت متن پشت جلد، مولف مختصری درباره اثر خود صحبت کرد.
سفیدخوش معتقد است: روایت یکجانبه‌ای از نیهیلیسم در دهه‌های چهل به بعد در ایران رواج داشته و تا کنون هم بیشترین تبلیغات را به همراه خود دارد. مطابق این روایت نیهیلیسم به ذات اندیشه و فرهنگ غربی گره خورده است. قائلان به این روایت، ماهیت پدیداریِ آن را انکار کرده و ذاتگرایانه با آن رفتار می کنند. طبیعتاً یکی از نتایج دیدگاه آنها این است که ما به شرط دوری از فرهنگ غرب می توانیم از نیهیلیسم دامن برکشیم. کتاب پدیداری نیهیلیسم اخلاقی با بررسی اندیشه‌هایی که در آنها آشکارا گونه‌ای نیهیلیسم ظهور کرده یا از آن حمایت کرده‌اند یا در برابر آن موضع گرفته‌اند، نشان می دهد که نیهیلیسم، پدیده‌ای تاریخی است که در بستری از امکانها و ضرورتها آشکار شده، پنهان شده و با تغییر شکل دوباره سردر می آورد.
وی افزود: همچنین تنوع اشکال آن مانع از این می شود که مفهوم یک دست و ساده‌ای نسبت به آن مطرح شود. به همین ترتیب داوری درباره آن هم باید چندلایه و مشروط باشد. اینها نتایجی کلی هستند که در پایان کتاب به دست داده شده اند. بر این اساس به طور طبیعی فرهنگ ما هم نمی تواند به هیچ عنوان خود را دور از نیهیلیسم بپندارد. البته بزرگترین خطری که فرهنگ ما را در این زمینه تهدید می کند نبود نظریه پردازی در حوزه اخلاق است.
سپس منتقدان به بررسی فرمی و محتوایی کتاب پرداختند. به عنوان نمونه دکتر اخوان به خوش قلم و خوش بیان بودن کتاب اشاره کرد و گفت: در جریان کتاب زنجیره اتصال اندیشه‌های مختلف رعایت شده است و این متفکران با وحدت قلمی نویسنده به هم وصل شده‌اند و در عین حال تفاوت دیدگاهها به خوبی نشان داده شده است. از نظر وی فلسفه می تواند در ارتباط با حوزه‌های دیگری همچون ادبیات کارایی خود را نشان دهد و خوشبختانه این اتفاق در کتاب «پدیداری نیهیلیسم اخلاقی» افتاده است. همچنین نویسندۀ کتاب توانسته است با خلق عناوین مناسبی برای فصول و زیرفصل ها هم تفسیر خود را نشان دهد و هم به خواننده کمک کند تا با جریان کتاب پیش رود.
در ادامه اخوان معتقد بود که کمبود این کتاب این است که به بحثهای اخیری که فیلسوفان تحلیلی درباره نیهیلیسم اخلاقی داشته‌اند اشاره‌ای نکرده است. همچنین در تعابیری مانند «پدیداری» که در عنوان کتاب آمده ابهاماتی هست که بهتر بود نویسنده آنها را توضیح می داد.
در ادامه، محمدمهدی اردبیلی پس از ارائۀ بحثی کلی دربارۀ نیهیلیسم و بیان اینکه از نظر او کل تاریخ ساختار نیهیلیستیک دارد، به بررسی کتاب پرداخت. وی عنوان بندی خوب فصول، محققانه بودن نوشته، بیان معلمانه و گام به گام، پیوند خوردن ادبیات و فلسفه در کتاب را از جمله محاسن کتاب برشمرد و گفت: در معرفی دیدگاههای متفکرین مختلف این نکته رعایت شده است که بحث نیهیلیسم را در ارتباط با کلیت اندیشۀ هر متفکر توضیح داده‌اند نه اینکه مفهوم نیهیلیسم را از کلیت اندیشۀ آنها جدا کرده و نشان دهند. از نظر ایشان در کلیت اثر نویسنده به مسئلۀ نسبت ما و غرب توجه دارد و غرق در یک بحث فنی بی‌ارتباط با مسائل فرهنگی ما نمی شود.
از نظر اردبیلی اشکالاتی هم در کتاب دیده می‌شود که می‌توانند مرتفع شوند. اول اینکه اختصاص دادن یک فصل به بررسی سیر معنای لغوی نیهیلیسم ضرورتی نداشته است. دوم اینکه نیازی به استفاده از ارجاعات غیر مستقیم مکرر در متن نبوده و اگر نویسنده می‌خواست بهتر بود با نقل قول مستقیم به استقبال آنها می رفت. سوم اینکه اختصاص فصلی با عنوان راهکارهای فائق آمدن بر نیهیلیسم ضرورتی نداشته و این شبهه را پدید می آورد که این فصل به صورت سفارشی وارد کتاب شده است. البته در همین فصل نویسنده سیاق پژوهشی بحث خود را حفظ می کند و وقتی مطلب خوانده می شود این گمان برطرف می شود جز آنجا که به بحثی درباره راهکار ادیان ابراهیمی می پردازد.
پس از سخنان منتقدان، سفیدخوش گفت: پرداختن به رویکردهای شبه نیهلیستی در تمدن ایرانی یا بیان رویکردهای تحلیلی به نیهیلیسم دانش و مجال دیگری را می طلبیده است. مفهوم پدیداری در این کتاب وابستگی اثر را به سنت پدیدارشناسی تاریخی نشان می دهد و بررسی اصطلاح نیهیلیسم هم در همین راستا صورت گرفته است.
وی افزود: در نوشته های روایت محور بهترین شیوه ارجاع را ارجاع غیرمستقیم دقیق می دانم تا هم خواننده به سادگی بتواند درستی روایت را بررسی کند و هم در منطق روایت خللی ایجاد نشود.
وی در پایان هم اختصاص فصلی به راهکارهای فائق آمدن بر نیهیلیسم را مقتضای دیالکتیک طبیعی بحث دانست و گفت: در نبود این فصل، بحث به صورت یکسویه پیش می رفت.
لازم به ذکر است که این کتاب را می توان از پیشخوان کتابفروشی انتشارات حکمت تهیه کرد.
نظر شما