انتقادات صریح رئیس پژوهشگاه میراث درباره تخریب بافت تاریخی مشهد

به گزارش خبرنگار مهر، سید محمد بهشتی، رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی در نشست خبری که پیش از ظهر روز یکشنبه در سالن اجتماعات این پژوهشگاه برگزار شد، انتقاداتی درباره ساخت و سازهای اطراف حرم امام رضا(ع) و تخریب بافت تاریخی آن کرد و گفت: مسئولان شهر مشهد تظاهر می‌کنند که با نیت خیر قصد دارند نیاز امروزی زوار را به بهترین نحو پاسخ دهند و چون درخواست زوار برای دریافت خدمات متفاوت شده با این استدلال بافت تاریخی مشهد را از بین برده و اطراف آن پارکینگ و مجتمع‌های تجاری می‌سازند.

وی افزود: به لحاظ نظری، این اتفاقات اظهر من الشمس است و الگویشان اتفاقاتی است که در مکه و مدینه در حال رخ دادن است. افرادی که آشنایی با ارزش‌های تاریخی بافت اماکن مقدس ندارند و یا به هر صورت اولویتشان همان خدمات حداقلی است که به زائران داده می‌شود تحت تاثیر فضایی هستند که در مکه و مدینه در جوار اماکن مقدس ایجاد شده است.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی گفت: محله بنی‌هاشم یک سند تاریخی بود که از بین رفت. به نظر می‌رسد قصد امحاء آثار تاریخی را داشتند چون تمام شواهد تاریخی را از بین برده‌اند، هیچ حرمتی برای اماکن مقدس قائل نیستند. این چه تفکری است که به ما اجازه چنین کاری را می‌دهد. از آنجا که زوار همچنان به مشهد می‌روند و مناسک زیارت را به جا می‌آورند برخی در نهایت سوداگری در تلاشند که از این طریق کاسبی کنند. در نهایت تا هر چقدر که می‌توانند به این امکان مقدس نزدیک‌تر می‌شوند تا درآمد بیشتری به‌دست آورند.

بهشتی ادامه داد: علت تاکیدم روی اتفاقات مکه و مدینه این است که آینده مشهد نیز با این روند مانند آینده مکه و مدینه می‌شود. می‌بینیم تمام کسانی که باید اظهارنظر می‌کردند و نظرشان اعتبار دارد از مقام معظم رهبری تا کارشناسان همه چنین اقداماتی را تقبیح کردند و مقام معظم رهبری قبل از وقوع حادثه درباره این اتفاقات نظر دادند که اگر آن صحبت‌ها رعایت می‌شد شاهد اتفاقاتی که الان افتاده، نبودیم. از آنجا که سودهای کلان مطرح است، سوداگران می‌خواهند مسیر خود را طی کنند. باید دید در حوزه شهر مشهد چه کسی حق تصمیم‌گیری دارد. آیا مشهد شهری متعلق به اهالی آن است یا شورای شهر و یا شهرداری و یا متعلق به همه جهان اسلام است؟

وی گفت: در بازار اطراف مشهد قبل از تخریب‌ها هر چقدر از مرقد امام رضا(ع) دورتر می‌شدید، مغازه‌های زرگری و غیره را می‌دیدید و هر چقدر نزدیک حرم می‌شدید، مهر و تسبیح فروشی‌ها را می‌دیدید. به این ترتیب، حرمت ها و سلسله مراتب تشرف کاملا رعایت می‌شد. این مراتب را آداب زیارت حکم می‌کرد. شهرهایی که صورت کالبدی مناسک زیارتی بوده، آنقدر دخل و تصرف در آنها رخ داده که مسئولین شهری قبله شان تبدیل شدن به شهرهایی مانند دوبی است.

آیندگان از نسل ما به بدی یاد خواهند کرد

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی گفت: اتفاقاتی که اکنون در مشهد رخ داده، بسیار تلخ است اگر بخواهیم مسیر اصلاح را طی کنیم و امکان تجدیدنظر وجود داشته باشد مسلم است که چون زخم عمیقی ایجاد شده آثارش تا مدت‌ها باقی خواهد ماند البته اینطور نیست که دیگر امیدی به اصلاح نباشد چون مرقد امام رضا(ع) همچنان در مشهد هست. منتها آیندگان از نسل ما به بدی یاد خواهند کرد و شاهدش زخمی است که باقی گذاشته ایم و این خود سندی است که نشان می‌دهد چه اتفاقاتی بر یک شهر افتاده که چنین بر تصرف سوداگران قرار گرفته است.

بهشتی افزود: بافت اطراف حرم امام رضا(ع) ۳۶۰ هکتار بوده که هنوز دو سوم آن دچار تخریب‌ها نشده و می‌توان ترمز قطاری که به سمت دریا می‌رود را کشید. وزارت راه و شهرسازی در یک اقدام هوشمندانه مشاور طرح جامع را تغییر داده و بدین ترتیب ۳۶۰ هکتار اطراف حرم دیگر جدا از شهر نیست. چون یکی از اشکالات طرح این بود که این فضا از کل شهر جدا افتاده بود و باید دوباره این پیوند برقرار می شد.

وی گفت: مشابه چنین حادثه‌ای را در شیراز داریم و هر شب چندین خانه ارزشمند تخریب می‌شود. در آن شهر به نحوی کار می‌کنند که انگار کسی جلودار آنها نیست. در حالی که کارشان خلاف قانون است.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه سازمان میراث فرهنگی در خصوص جلوگیری از این تخریب ها چه کاری کرده است و آیا از ابتدا در جریان تخریب ها بوده است یا خیر؟ بیان کرد: از سال‌ها پیش این موضوع در مقیاس طراحی و مطالعات بوده ودر این مقیاس کارهایی انجام می دادند که البته به سازمان میراث فرهنگی هم کاری نداشتند. سازمان میراث فرهنگی در موقعیتی نبود که چنین طرح هایی را با آن در میان بگذارند. تا سال ۷۳ در این سازمان تقریبا موضوع ثبت آثار تاریخی تعطیل بود. از سال ۷۳ جریان ثبت به راه افتاد چون یکی از مکانیزم های حفاظتی ما ثبت آثار بود. از سال ۷۶ که من به این سازمان آمدم، ۱۷۵۰ اثر در کل کشور ثبت شد و وقتی این سازمان را به مسئولان بعدی سپردم، ۲۳ هزار اثر ثبتی داشتیم چون امیدوار بودیم از طریق ثبت، تخریب آثار را مهار کنیم.

گزارش خسارت‌های واردشده به پژوهشگاه در اثر انتقال به شیراز ارائه شد

بهشتی ادامه داد: من با یک نظریه ای آشنا شدم و آن این بود که با انتقال خانه در بین حفاظت، یک اثر حفظ می شود. به همین دلیل برخی آمدند و آثار را تخریب کردند ولی بعضی از تزئیناتش را به یک ساختمان جدید انتقال دادند. با این تفکر اعلام می کردند که در عین حفظ ارزش اثر، آن را منتقل کرده ایم. چنین کاری بی سابقه بود. سرعت تخریب آنقدر زیاد بوده که چنین سرعتی را در سال های دیگر نمی بینیم. از این اتفاقات و تخریب آثار فقط در مشهد نمی بینیم بلکه شهرهای دیگر نیز دچار آن شده اند.

وی پیشنهاد داد معاونت میراث فرهنگی باید پرانرژی تر از همیشه در جهت ثبت و تعیین حریم آثار تاریخی وارد شود. تعیین حریم باید به سرعت پیش برود حتی می توان ثبت موقت و حریم موقت انجام داد تا یک نوع پوشش حقوقی برای آثار تاریخی ایجاد شود و با دیوان عدالت اداری و مراجع قضایی وارد مذاکره شد، چون طبق مذاکراتی که تاکنون انجام شده، ارزیابی ها در حوزه حفاظت مثبت بوده است. نکته دیگر این است که در بافت های تاریخی ما حتی کوچه ها هم ارزش ثبت شدن دارند. نمی توان یک خانه را ثبت کرد ولی به اطرافش توجهی نداشت.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی اقدامات حقوقی پیرو نقل و انتقالات سازمان به شهرهای دیگر  بیان کرد: گزارشی از خسارت هایی که در پی نقل و انتقالات سازمان به شهرهای دیگر و پژوهشگاه وارد شده را در اختیار سازمان میراث فرهنگی و معاونت حقوقی قرار دادیم این گزارش به مراجع قضایی برای پیگیری رفت. در موارد دیگر نیز می دانم که کارهایی انجام شده است. اسنادی وجود دارد که نشان می دهد اقداماتی کهانجام شده، خسارت وار بوده است. کاری که می توانستیم بکنیم این بود که اسناد را در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار دهیم.

بهشتی گفت: یکی از این خسارت‌ها این بود که سازمان، سرمایه های اجتماعی خود را از دست داد و به جایگاه و موجودیت شریفش خدشه وارد شد.

رسانه‌های ملی به کمک رسانه‌های استانی بروند

وی افزود: بعد از جنگ جهانی در اروپا اینطور تلقی می شد که میراث فرهنگی و محیط زیست مزاحم توسعه است، اما بعدها متوجه شدند نادیده گرفتن معیارهای حفاظتی چقدر می تواند برای توسعه خسارت وار باشد، اما هنوز این خبر به ایران نرسیده است. رسانه‌های مستقر در شیراز بابت تخریب بافت تاریخی این شهر دیگر جرأت نمی کنند حرفی بزنند،بنابراین باید رسانه های ملی به کمک رسانه های استانی بروند.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی ادامه داد: ما یک پروژه ای را با یک دانشگاه خارجی داشتیم که در آن عکس های هوایی سال ۱۹۶۸ را با عکس های ماهواره ای سال ۲۰۰۱ در یک محدوده ۵۰ کیلومتر مربعی مقایسه می کردیم. متوجه شدیم ۷۰۰ محوطه تاریخی دیگر وجود ندارد این در حالی است که کشوری مانند اتریش کلا ۷۰۰ محوطه تاریخی دارد. آیا این محوطه ها را مردم تخریب کرده بودند؟ خیر، طرح های کشت و صنعت در آن محدوده ها اجرا شده بود که سازمان میراث فرهنگی هم از آن خبر نداشت. دور این محوطه ها فنس می کشیدند و می نوشتند ورود افراد متفرقه ممنوع. دقیقا منظورشان این بود که کارشناسان میراث فرهنگی که کارشان را تعطیل می کردند به این محدوده ها وارد نشوند.

وی درباره اینکه چرا سازمان میراث فرهنگی هیچ واکنشی نشان نمی دهد؟ گفت: من رئیس پژوهشگاه هستم. این موضوعات به عهده معاونت میراث فرهنگی است. در جریان هستم که چهارشنبه هفته گذشته جلسه ای با وزارت راه برگزار شد و این موضوعات را در خصوص تخریب ها در مشهد بیان کردند. در برخی از اوقات در مراحل آخر به رسانه ها پناه می بریم و اول سعی می کنیم موضوعات بین مدیران حل شود. اکنون معاون وزیر راه و معاون میراث فرهنگی هر چند روز یکبار به مشهد و یا شیراز می روند و سعی می کنند قضیه را مهار کنند.