گزارش كامل نشست نقد و بررسي مجموعه تلويزيوني "راز ققنوس" با حضور عوامل در خبرگزاري مهر

وي ادامه داد: "فيلمنامه "راز ققنوس" پليسي و اكشن نيست و وقتي هم من فيلمنامه را خواندم يا طرح اوليه را ديدم با چنين برداشتي به سراغ كار نرفتم. جامعه هنري ما يعني سينما و تلويزيون هنوز تجربياتش در ژانر پليسي كامل نشده است. ما در اين مجموعه هم قرار نبود وارد كار اكشن شويم، بلكه مي خواستيم مسيري را طي كنيم كه پلكاني بود. در مجموع فيلمنامه اكشن نيست و همان لحظات كمي هم كه داشت من عمداً گريختم. ژانر اين مجموعه ملودرام خانوادگي است كه چاشني جنايي و پليسي به همراه دارد."

مقدس درباره اينكه فضاسازي كار به شكل مطلوبي درنيامده گفت: "ما با نگاه رئاليستي وارد اين كار شديم و اگر بتوانيم در اين ژانر موفق شويم، بايد اين باور را به وجود بياوريم كه شخصيت اصلي قصه مان با وجدان خود به مرور درگير مي شود و بعد پي به درونيات خود مي برد. من به شدت با سينمايي كه فراواقعي است مخالفم، حتي اگر قرار است حقيقت عرفاني را مشخص كنيم. بايد تجربه كنيم تا خوب بسازيم. به نظرم "راز ققنوس" با اين شكل خودش نيز يك تجربه است. از فيلمنامه گرفته تا كارگرداني."

سيداحمد ميرعلايي در اين نشست درباره شكل گيري طرح مجموعه "راز ققنوس" گفت: "طرح اوليه اين فيلمنامه براي شركت ماهدفيلم است كه در كارگاه فيلمنامه نويسي آن از طرح يك خطي فيلمنامه مي نويسند. سرپرستي اين كارگاه بر عهده شاهد سلطاني است. دوستان معتقدند بودند مي توان كار خوبي از اين طرح ساخت، چرا كه قصه اكشن است و شخصيت هاي پيچيده اي براي جذابيت قصه دارد."

وي افزود: "البته اين پيچيدگي به گونه اي نيست كه مخاطب براي پيگيري قصه گمراه شود. البته اين روبنا يك زيربناي خيلي جذابي هم دارد. اين زيربنا توام با اكشن محتوايي است و بحث درونيات يك آدم است. يك پزشكي كه ظاهر همه را مي تواند تغيير دهد، اما در تغيير باطن خودش مانده و با اينكه علاقمند به اين كار است، اما خودش نمي تواند اين كار را انجام دهد و بايد دست نياز را به سمت خدا دراز كند و متوجه مي شود كه اين كار به آساني ميسر نيست."

تهيه كننده اين مجموعه تلويزيوني خاطرنشان كرد: "به لحاظ علمي هم تحقيقاتي براي اين مجموعه انجام شد. با توجه به اينكه ما در كشور خودمان به لحاظ پزشكي پيشرفت هاي خوبي داشتيم و يكي از مواردي كه پزشكان ما خوب عمل كردند، جراحي پلاستيك و زيبايي بوده است. بعد از اينكه طرح به شبكه تهران ارائه شد، دوستان استقبال كردند. البته آنها هم نظراتي داشتند و نظرشان نيز تامين شد و بعد در ارتباط با كارگرداني اين مجموعه با نادر مقدس به توافق رسيديم و پنج شهريورماه سال 84 كار را كليد زديم و نزديك به سه ماه تصويربرداري به طول انجاميد."

شاهد سلطاني درباره اينكه چرا اين كار شباهتي به فيلم "تغيير چهره" دارد، افزود: "من تا بعد از ساخته شدن "راز ققنوس"، فيلم "تغيير چهره" را نديده بودم. البته دوستان مي گفتند كه شبيه اين فيلم است، اما من بعد از ساخته شدن اين مجموعه علاقمند به ديدن اين فيلم شدم. ممكن است از لحاظ شكل شباهت هايي داشته باشد، اما قطعاً در ارتباط با مضمون شباهتي ندارد. اين فيلم اكشني است كه درون مايه عرفاني دارد."

سلطاني درباره اينكه چرا نام "راز ققنوس" را براي اين مجموعه انتخاب كرده، گفت: "ققنوس يكي از اسطوره هاي عرفاني است. آن چيزي كه در ققنوس اهميت دارد اين است كه يك انساني همه جاي دنيا را مي گردد، اما بعد متوجه مي شود كه حقيقت خودش است و در خودش بايد جستجو كند. ققنوس بايد يك بار بسوزد و بعد دوباره متولد شود و اين قضيه درباره شخصيت اصلي صدق مي كند."

وي ادامه داد: "قصه ما شخصيت محور است. اساساً در درام دو شخصيت كنار هم قرار مي گيرند، مرتب با هم كنش و تنش دارند. حال ممكن است كه تقابل بيروني يا دروني باشد. اين فرد با همسر، گذشته و ... تقابل دارد و همين تنش ها باعث مي شود ما پي ببريم كه اين فرد رازهايي دارد و با اين رازها آشنا مي شويم. ما علاقمند بوديم اين كار بايد ضرباهنگ بسيار سريع مي داشت كه البته بايد ببينيم اين مساله چه قدر در كار درآمده است."

سلطاني در پاسخ به اين سئوال كه چرا تكليف اين مجموعه با حادثه يا ملودرام مشخص نيست؟ گفت: "در كشور ما نويسندگان درباره اينكه يك اثر چگونه نوشته شود، به تنهايي تصميم گيرنده نيست. در طرح اوليه ما پليس به اين صورتي كه شما در سريال ها شاهديد، وجود نداشت، بلكه اين پيشنهاد از سوي دوستان در شبكه تهران عنوان شد كه اين بخش پر رنگ شود. ما دوست داشتيم اين كار بررسي روحي و رواني شصخيت يك انسان باشد. بنابراين زياد هم موافق اين كار نبوديم."

وي ادامه داد: "به هر حال اين تصميمي بود كه شبكه تهران گرفت كه پليس پر رنگ شود. اين نكته اي كه شما به آن اشاره كرديد، نكته قابل تاملي است و ما نيز خودمان به اين موضوع فكر كرده بوديم. در اين سريال هم مفهوم حادثه به گونه اي كه در آثار ديگر است، وجود ندارد. شما نمي بينيد كسي به كسي شليك كند. ضرباهنگ كار براي كارهاي اكشن نيست. البته در اين باره آقاي مقدس بايد نظر بدهد."

ميراعلايي در ادامه اين نشست گفت: "ما در اشعار مولانا، حافظ و فردوسي سعي مي كنيم پند رويايي بگيريم. حال در اشعار مولانا گاه درباره ارتباط انسان و حيوان صحبت مي كند و نتيجه اي مي گيرد و آن را زميني مي كند و آنجاست كه مي توانيم به موضوع نزديك شويم. اگر بخواهيم در "راز ققنوس" عرفان را جستجو كنيم، عرفان اين بود كه ممكن است در خانه اتفاق بيفتد و مي خواهد با تو حرف بزند. ولي راز ققنوس به اين شكل است."

ميرعلايي درباره اظهار نظر تلويزيون و پررنگ شدن نقش پليس در اين مجموعه افزود: "در مورد دخالت تلويزيون بايد اشاره كنم كه اين مساله در تمام دنيا طبيعي است. از تلويزيون به عنوان يك رسانه انتظارات و خواسته ها زياد است. يكسري مسائل آموزشي و تربيتي است كه از تلويزيون انتظار مي رود به اين مقولات توجه كند. طبيعي است كه اين دانشگاه در ارتباط با خيلي از سريال ها و برنامه ها كه تهيه مي كند، خواسته هايي داشته باشد. حال بعضي از اين خواسته در قصه لحاظ مي شود. يا ممكن است بگويند چون ما مي خواهيم اين مجموعه در فصل خاصي پخش شود، بنابراين بايد ملاحظاتي در نظر گرفته شود."

تهيه كننده مجموعه "راز ققنوس" ادامه داد: "شبكه تهران روي پليس خيلي تاكيد داشت و اينكه پليس به گونه اي قلمداد نشود كه بد عمل كند يا ضربه پذير باشد. ما معتقديم پليس به عنوان اركان امنيتي هر كشوري محسوب مي شود، بنابراين بايد پرداخت درستي انجام شود. البته پليس هم اشكلاتي دارد، اما اگر ما دوستانه اين قضيه را مطرح كنيم، مسلماً حرفي كه از دل باشد بر دل هم مي نشيند. البته آقاي رجبي معمار مدير شبكه تهران لطف زيادي به ما داشتند. در مجموع بايد به فيلمسازي در تلويزيون توجه شود. علاوه بر آن بايد مسئولان نظام به تلويزيون توجه بيشتري كنند و تلويزيون هم با درايت بيشتري به كار توجه كند."

سلطاني درباره اينكه بحث دو زنه بودن در مجموعه هاي تلويزيوني زياد بوده و اين مجموع هم فارغ از اين قضيه نبوده، گفت: "شخصيت پرهام را بايد مخاطب را به سمت تزكيه ببريم. ما ويژگي هاي مختلفي براي اين شخصيت در نظر گرفتيم. بي توجهي به اطرافي كه ممكن است استفاده حرام از اموال عمومي، غفلت از همسر، خود و ... باشد. تمام اين غفلت ها بايد انگيزه اي براي بازگشت اين آدم مي شد. علت اينكه اين آدم تصميم مي گيرد زن ديگري را وارد زندگي خود كند، بحث خوشگذارني نيست، بلكه نياز عاطفي اين آدم است كه ما آمديم از اين بخش استفاده كرديم كه وقتي حركت مي كند كه اصلاح شود يكي از قدم هايي كه برمي دارد، همين است."

كارگردان مجموعه "راز ققنوس" در ادامه اين بحث اشاره كرد: "ما در زمان انتخاب بازيگر چيزي بينابيني انتخاب كرديم. وقتي قرار بود به سمت شخصيت اصلي زن اول برويم، سعي كرديم يك طوري احساس تماشاگر را نسبت به او برانگيزيم يا سمپاتي را نسبت به شهره بيشتر كرديم. اين نگاه ما بود و زماني كه به سمت زن دوم يعني نسترن مي رفتيم، از اين منظر وارد نمي شديم."

در ادامه نشست بررسي مجموعه تلويزيوني "راز ققنوس"، سيداحمد ميرعلايي ضمن تاكيد بر دشواري توليد اين اثر گفت: "ما در مجموع حدود 130 سكانس متفاوت داشتيم. يعني گاه در يك لوكيشن ثابت ما نزديك به 7 فضاي مختلف را به وجود مي آورديم. آماده سازي صحنه براي اينكه بتواند مكان و فضاي متفاوتي را به ذهن بيننده القا كند دشواري هاي خاصي داشت."

وي خاطرنشان كرد: "در مدت زمان كوتاهي كه ما براي ساخت اين سريال در اختيار داشتيم، همكاري بسيار خوبي از سوي گروه بازيگران و همكاران بخش توليد صورت گرفت. ما در اين سريال از بازيگران شناخته شده در كنار تعدادي بازيگر كم تجربه تر استفاده كرديم و به جهت باورپذيري نقش ها درباره اين انتخاب دقت زيادي وجود داشت. به اين خاطر كه ما براي نقش نسترن از بازيگري استفاده كرديم كه چندان شناخته شده نباشد تا از نظر عاطفي بيننده را تحت تاثير قرار ندهد و به اين ترتيب شرايط خاص نقش براي مخاطب مشخص شود."

ميرعلايي درباره حضور دوباره عبدالرضا اكبري در اين سريال پس از مدتي دوري از تلويزيون توضيح داد: "ما از ابتدا براي حضور اين بازيگر در نقش اصلي سريال يعني شخصيت پرهام برنامه ريزي كرده بوديم و پس از اينكه مديران تلويزيون را در جريان اين احساس نياز قرار داديم، با سعه صدر و همكاري بسيار خوب رياست سازمان صدا و سيما، سوء تفاهم موجود درباره فعاليت اكبري در تلويزيوني از ميان رفت و اين بازيگر توانست در اين سريال با ما همكاري كند."

اين تهيه كننده درباره اينكه برخلاف فشردگي توليد براي رسيدن سريال به پخش، اين اثر با فاصله زماني زيادي از اتمام توليد روي آنتن رفت، يادآور شد: "بر اساس آنچه از شبكه به ما اعلام شده بود، پخش اين سريال بلافاصله پس از ماه مبارك رمضان يعني بين يك تا 15 روز پس از آن بايد از تلويزيون پخش مي شد، ولي اين امر ميسر نشد و ما فرصت بيشتري براي تدوين سريال به دست آورديم. در صورتي كه در زمان توليد حتي 15 روز زمان بيشتري در اختيار ما قرار مي گرفت، كيفيت محصول نهايي افزايش چشمگيري پيدا مي كرد."

وي با اشاره به برنامه ريزي نامناسبي كه براي توليد و پخش سريال هاي تلويزيوني از سوي مديران اعمال مي شود، اعلام كرد: "برخي مديران تلويزيون تصور مي كنند توليد سريال در مدت زمان كوتاهتر از نظر اقتصادي به صرفه است. در حالي كه اگر فقط مساله صرفه اقتصادي هم در بين باشد، بايد مديران به اين نكته توجه داشته باشند اثري مقرون به صرفه است كه اگر دقيقه اي 300 هزار تومان براي آن هزينه مي شود، محصول نهايي به جهت ارزش گذاري بازده توليد خيلي بيشتر از اين مبلغ بيارزد. يعني كيفيت كار حداقل بايد 10 تا 15 درصد بيشتر از هزينه صرف شده باشد."

ميرعلايي ادامه داد: "مساله ديگري كه روي كيفيت اين سريال تاثير منفي گذاشت، تعيين زمان بندي هر قسمت بود. هر قسمت از اين سريال 45 دقيقه اي تدوين شده بود و مدتي قبل از پخش به ما اعلام شد كه از هر قسمت بايد پنج دقيقه حذف شود، چون پخش اين سريال با برنامه ديگري تداخل دارد. اين اصلاح در تدوين مشكلات زيادي را براي ما در زمينه صداگذاري و ... به وجود آورد كه روي كيفيت تاثيرگذار بود. البته به عقيده من برنامه ريزي دقيق براي پخش بايد از طرف معاونت سيما صورت بگيرد و نبايد در اين زمينه شبكه ها را مقصر دانست."

وي با تاكيد بر مساله كمبود زمان از ابتداي مرحله پيش توليد تا انتهاي ساخت اثر يادآور شد: "فيلمنامه سريال در برخي بخش ها نيازمند بازنويسي بود، اما فرصت كافي براي بازنگري و هماهنگي گروه سازنده با نويسندگان متن در اختيار ما قرار نگرفت. با اين وجود برخي بخش هاي سريال كه به نظر جزو خط قرمزهاي تلويزيون محسوب مي شد در داستان به گونه اي تعبيه شده بود كه هيچ حساسيتي را به وجود نياورد. از جمله رابطه دكتر پرهام با خدمتكار خانه كه رابطه اي انساني به دور از هر گونه نسبت فاميلي بود. البته پخش سريال همزمان با جام جهاني به هيچ وجه زمان مناسبي براي پخش اين سريال نبود و به جذب مخاطب لطمه زد."

تهيه كننده مجموعه تلويزيوني "راز ققنوس" با اشاره به اينكه شبكه ها براي پخش سريال هاي خود تيزر پخش نمي كنند و هماهنگي لازم در زمان پخش سريال ها ميان شبكه ها وجود ندارد، توضيح داد: "در حال حاضر سريال ها به گونه اي پخش مي شود كه پنج دقيقه پاياني يك سريال در يك شبكه با پنج دقيقه اول سريالي در شبكه اي ديگر همزمان مي شود و در هر خانواده كه بينندگان با سنين مختلفي وجود دارند، ميان تماشاي اين سريال ها سرگردان مي شوند. شبكه هاي تلويزيوني درباره مسايل و برنامه هاي مختلف تبليغات پخش مي كنند، اما به مساله پخش تيزر تبليغاتي سريال هاي خودشان توجه چنداني ندارند."

وي تاكيد كرد: "در حال حاضر مدتي است تلويزيون در زمينه پخش اذان و نيايش كار بسيار خوبي انجام مي دهد و پس از اذان، نماز را هم پخش مي كند. اين كار بسيار پسنديده است، اما وقتي در ميان يك سريال داستاني اذان و نيايش پخش مي شود، هم به فضاي روحاني بينندگان براي نماز لطمه مي زند و هم ذهن بيننده را در تماشاي سريال مخدوش مي سازد. به جاي اين كار كافي است مديران تلويزيون شكل پخش برنامه ها را به گونه اي برنامه ريزي كنند كه برنامه ها با پخش اذان همزمان نشوند."

نادر مقدس، در خصوص كارگرداني سريال و همراهي براي ساخت اين اثر در ادامه نشست گفت: "وقتي فيلمنامه به دستم رسيد طرح كلي متن را بسيار پسنديدم و توافق هايي در خصوص بازنويسي متن صورت گرفت كه البته اين كار به خاطر كمبود وقت امكان پذير نشد. به عقيده من اين مشكل در تلويزيون وجود دارد كه وقت و دقت كافي براي بازنويسي فيلمنامه ها اعمال نمي شود. يعني به عقيده من لازم است چند ماه پس از تصويب نهايي اثر وقت صرف شود تا فيلمنامه به شرايط كيفي بهتري برسد. با اين همه نويسنده متن سريال زحمت زيادي كشيد تا به تقويت بخش هاي ملودرام بپردازد و داستان شكل بهتري پيدا كند."

وي در خصوص انتخاب و به كارگيري بازيگران سريال توضيح داد: "در حال حاضر به خاطر ساخت سريال هاي متعدد تاريخي كه تعداد زيادي از بازيگران در آن مشغول فعاليت هستند، پيدا كردن بازيگري كه بتواند زمان كافي در اختيار پروژه قرار بدهد، بسيار دشوار شده است. من براي ساخت اين سريال تعدادي بازيگر شناخته شده در نظر داشتم و تعدادي بازيگر هم از ميان نقش پردازان جوان انتخاب كردم. به اين خاطر كه معتقدم بايد فرصت لازم به بازيگران جوان براي فعاليت حرفه اي داده شود."

مقدس در خصوص دليل انتخاب و كيفيت حضور عبدالرضا اكبري به عنوان شخصيت اصلي داستان اين سريال يادآور شد: "من از ابتداي خواندن فيلمنامه روي اين بازيگر نظر داشتم. به عقيده من اكبري تا حدود زيادي به نقش نزديك شده و توانسته اين شخصيت را به خوبي ايفا كند. در برخي صحنه ها كه اين نزديكي به نقش به طور كامل ديده نمي شود، نمي توان چندان وي را مقصر دانست. چون به هر حال عوامل مختلفي بر فعاليت يك بازيگر تاثير مي گذارد."

مهدي بشكوفه، مدير توليد سريال كه در اين نشست حضور داشت با توجه به تعدد لوكيشن هاي سريال در خصوص دشواري ها و ويژگي هاي توليد گفت: "برنامه ريزي اوليه سريال به گونه اي بود كه اثر پس از حدود يك ماه توليد به پخش برسد. اين مساله سرعت خاصي به كار داد و برخورداري داستان از لوكيشن هاي متعدد و بازيگران مختلف هماهنگي توليد را دشوار كرد. به خصوص كه ما مجبور بوديم در لوكيشن ها شرايط زماني متفاوتي را به وجود بياوريم. يعني وقتي كه روز بود، بايد شب را به بيننده القا مي كرديم يا برعكس."

وي ادامه داد: "ما در اين اثر علاوه بر محدوديت هاي زماني با مشكلات مالي هم مواجه بوديم. معيار تلويزيون در توليد درجه بندي كيفي و ارائه هزينه هاي توليد بر اساس همين درجه بندي است. اين مساله بدون در نظر گرفتن شرايط و كيفيت توليد تعيين مي شود و به همين خاطر روي محصول نهايي تاثير منفي مي گذارد. عوامل توليد يك سريال تلويزيوني بايد به مفهوم واقعي كلمه عاشق كار خود باشند تا بتوانند مشكلات و كمبودها را تحمل كنند. وگرنه فشار كار در اين گونه موارد بسيار زياد است."

مهدي ميامي كه نقش افسر پليس را در اين سريال ايفا مي كرد، در ابتداي صحبت هاي خود از مرحوم رضا سعيدي ياد كرد و گفت: "در اين سريال زنده ياد سعيدي درسي به همه ما داد كه هيچ وقت از يادم نمي رود. در ميانه هاي توليد سريال وي دچار عارضه قلبي و در بيمارستان بستري شد. در اين زمان يكي از سكانس هاي اصلي حضور وي همچنان باقي مانده بود. مرحوم سعيدي با درك كاملي از شرايط ويژه حاكم بر توليد سريال با وجود مخالفت پزشك معالجش سر كار حاضر شد و به بازي خود ادامه داد."

وي در ادامه به مساله سطحي شدن نگاه مخاطب اشاره كرد و توضيح داد: "سريال هاي 90 شبي از شرايط توليد فشرده برخوردارند. به گونه اي كه توليدكنندگان چنين برنامه هايي بايد هر شب حدود 40 تا 45 دقيقه برنامه به آنتن برسانند و اين تصور براي مخاطب به وجود مي آيد كه براي ساخت دو ساعت برنامه، دو ساعت زمان براي توليد كافي است. اين مساله موجب شده سطح بازيگري در تلويزيون دچار افت شديدي شود. در حالي كه شرايط توليد تلويزيوني بايد به سمتي حركت كند كه زمان كافي در اختيار بازيگر براي بروز خلاقيت ها و توانايي هاي بازيگري اش وجود داشته باشد."

اين بازيگر تاكيد كرد: "به عقيده من مرحوم رضا سعيدي يكي از بهترين بازي هاي دوران فعاليت تلويزيوني اش را در اين سريال انجام داده و به جرات مي توانم بگويم بهترين بازيگر اين سريال بوده است. من از بازي خود رضايت چنداني ندارم، اما به عقيده من بازي عبدالرضا اكبري بسيار خوب بوده است."