خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه: پیرو فرمایشات اخیر رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار اساتید دانشگاه مورخ ۹۶/۳/۳۱ مبنی بر لزوم اهتمام دانشگاهها به تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، گفتگویی را با حجت‌الاسلام رضا غلامی، رئیس مرکز پژوهشهای علوم انسانی اسلامی صدرا و مولف کتاب «تاملاتی درباره اسلام و پیشرفت» ترتیب داده ایم که حاصل آن را در ادامه می خوانید:
*برای شروع جا دارد کمی درباره اهمیت و اولویت بحث اسلام و پیشرفت توضیحاتی ارائه کنید؟
جدی ترین مساله پژوهشی ما در علوم انسانی اسلامی، همین تبیین دقیق ابعاد گوناگون نسبت اسلام و پیشرفت و استخراج یک مدل جامع و کارآمد برای قرار گرفتن در مسیر پیشرفت اسلامی است
دغدغه اصلی جمهوری اسلامی به مثابه نقطه عطف تاریخی در جهان اسلام، پیشرفت همه جانبه و بسترسازی برای شکل گیری تمدن نوین اسلامی است، لذا اغراق نکرده ام اگر بگویم جدی ترین مساله پژوهشی ما در علوم انسانی اسلامی، همین تبیین دقیق ابعاد گوناگون نسبت اسلام و پیشرفت و استخراج یک مدل جامع و کارآمد برای قرار گرفتن در مسیر پیشرفت اسلامی است.
با این وصف، من معتقدم طبیعی است اگر یک سوم ظرفیت واقعی همه مراکز پژوهشی کشور در حوزه و دانشگاه به این عرصه پژوهشی اختصاص یابد. البته لازمه این امر، تعیین خطوط مبنایی بحث است. اگر خطوط مبنایی روشن نشود، پژوهش ها به مقصد نخواهد رسید و حتی در مواردی، به ضد خود تبدیل خواهد شد.
*علاقه مندیم نمایی از کتاب اسلام و پیشرفت و مباحث اصلی آن ارائه نمایید؟
این کتاب، حاصل درس گفتارهایی است که با حسن مدیریت دوستانمان در بسیج دانشگاه امام صادق(ع) از سوی اینجانب ظرف کمتر از ۶ ماه یعنی در زمستان سال ۹۴ و بهار ۹۵ ارائه شد.
من از گذشته به صورت پراکنده بحث هایی را در موضوع اسلام و پیشرفت ارائه داده بودم، لکن این سلسله درس گفتارها، فرصتی را ایجاد کرد تا بر اساس یک ساختار منطقی، بحث هایی به صورت منسجم و دقیق ارائه شود.
البته چنان که از عنوان کتاب پیداست، هدف ما ورود تفصیلی و خرد به مباحث اسلام و پیشرفت نبوده است، چراکه قلمرو این موضوع به قدری وسیع است که با یک سلسله درسگفتار، فقط می توان در حد یک مقدمه اولیه به آن پرداخت؛ با این حال، ما تلاش کردیم خط نسبتا روشنی را برای ورود و خروج به موضوع رابطه اسلام و پیشرفت ترسیم کنیم و اما درباره قسمت دیگر سئوال شما در خصوص معرفی فصول اصلی این کتاب، باید عرض کنم این کتاب به چهار بخش قابل تقسیم است: اول، بخشی که به دنبال پاسخگویی به سئوالات و شبهات اساسی مربوط به نسبت دین و دنیاست؛ دوم، بخشی که به دنبال تبیین مبانی پیشرفت اسلامی بر اساس آیات و روایات است؛ سوم، بخشی که در پی بررسی رابطه پیشرفت اسلامی و تمدن غرب است؛ چهارم، بخشی که به دنبال تشریح مختصات، مولفه ها، نهادها، ابزارها و الزامات پیشرفت اسلامی است.
*حرف و نظر اصلی شما در قسمتی که وارد بررسی تمدن غرب شده اید، چیست؟
حرف اصلی، ضرورت تلاش برای درک ذات غرب و مواجهه واقع بینانه با آن در قضیه پیشرفت است. بر همین اساس انواع مواجهه ها با غرب در دنیای اسلام تشریح شده و ضمن نقد مختصر هر مواجهه، نهایتا مواجهه مناسب با غرب معرفی شده است. احتمالا یکی از نقاط اصلی این کتاب را باید در انتهای همین درسگفتار جستجو کرد که قضاوت نسبتا روشنی درباره بعضی جریانات یا گرایشات فکری ارائه می کند.
*آیا در این درسگفتارها به بحث الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت هم پرداخته اید؟
بله! در درسگفتار آخر، مفهوم الگو و نحوه دست یابی به آن را مورد توجه قرار دادیم. به نظر من، در این کتاب، برداشت تازه ای از الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت ارائه شده که می تواند راه های تازه ای را برای رسیدن به الگو ترسیم کند. البته جدای از ورود مستقیم به بحث الگو، تلاش این درسگفتارها، شفاف سازی نقاط تمایز پیشرفت اسلامی و پیشرفت غربی و مقدمه چینی برای ساخت تئوری حاکم بر الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است؛ بنابراین، این کار در جهت دست یابی به الگو می تواند راهگشا باشد.
* اگر بخواهید به یکی از مهم ترین ویژگی های کتاب اسلام و پیشرفت اشاره نمایید، این ویژگی چیست؟
ویژگی اصلی، اولا، رویکرد شبه اجتهادی کتاب و مراجعه مناسب به آیات و روایات است. در واقع، مباحث اصلی این درسگفتارها، مستند به آیات و روایات است و تلاش شده تا از بحث های ذوقی و بی مبنا در موضوع اسلام و پیشرفت پرهیز شود. همین امر، موجب شده تا گوشه ای از ظرفیت های منحصربفرد تعالیم قدسی اسلام در بحث پیشرفت اسلامی نمایان شود. ثانیا، مباحث تا حد خوبی منسجم و هم آهنگ است و به سختی بتوان از ابتدا تا انتها تناقضاتی را مشاهده کرد که البته این هماهنگی، خود محصول معارف اسلام است.
*اگر بخواهید با ملاحظه کتاب اسلام و پیشرفت، برای پژوهشگران این حوزه تخصصی توصیه ای داشته باشید، توصیه شما چیست؟
به نظر من، این درسگفتارها چند ده مساله اصلی و فرعی را برای پژوهش معرفی می کند که می تواند هم در انتخاب موضوع پایان نامه، و هم مقالات علمی و پژوهشی کمک کار آنها باشد، علاوه بر این، ما ایده های نویی را مطرح کرده ایم که می تواند برای اهل این مباحث الهام بخش باشد؛ لذا به احتمال زیاد، مطالعه کتاب برای پژوهشگران خالی از فایده نیست.
*با ملاحظه بیانات مهم رهبر معظم انقلاب در دیدار اساتید دانشگاهها، ارزیابی خودتان را از کارهای انجام شده در مسیر دست یابی به الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت بفرمایید؟
گفتمان الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت لطمه خورده و دیگر آن شادابی قبل را ندارد؛ به بیان دیگر، کسانیکه وظیفه داشتند در جهت زنده نگه داشتن گفتمان الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت در کشور گام بردارند، وظیفه خود را فراموش کردند
به نظر من، در این سالها و در جهت دست یابی به مدل پیشرفت اسلامی کارهای خوبی مثلا در زمینه علوم انسانی اسلامی یا تمدن نوین اسلامی انجام شده است که حتما با این بحث ارتباط تنگاتنگی دارند و لکن در ارتباط با خود الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت دو اتفاق تلخ افتاده است : اولا، گفتمان الگو لطمه خورده و دیگر آن شادابی قبل را ندارد؛ به بیان دیگر، کسانیکه وظیفه داشتند در جهت زنده نگه داشتن گفتمان الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت در کشور گام بردارند، وظیفه خود را فراموش کردند.
ثانیا، نه تنها نقشه راه دست یابی به الگو بر اساس یک تئوری مادر تدوین نشده است، بلکه به طریق اولی تحقیقات بنیادی ای که مانند یک پازل می بایست پایه های الگو را می ساخته، هم به دلیل فقدان تئوری حاکم، و هم به دلیل عدم سرمایه گذاری صحیح انجام نشده است. حتی در مواردی که پژوهش هایی انجام شده، می بینیم که آن پژوهش ها آن اصالت لازم را برای پاسخگویی به مسائل ندارند! با این وصف، من ارزیابی مثبتی از کارهای انجام شده ندارم ولی مطمئنم با فراخوان اخیر رهبر بزرگوار انقلاب حفظه الله تعالی، شاهد احیاء مجدد گفتمان الگو و همچنین شکل گیری کارهای علمی شایسته ای در حوزه و دانشگاه در این عرصه حیاتی خواهیم بود.
*سال گذشته و به مناسبت تهیه لایحه برنامه ششم توسعه، شاهد تهیه یک سند از سوی سازمان مدیریت و برنامه ریزی تحت عنوان الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت بودیم؛ نظر شما درباره این کار چیست؟
متاسفانه بعضی در دولت یازدهم اعتقادی به الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت ندارند و شاهد این ادعا، افکار و رفتار متناقض آنهاست. آخرین رفتار متناقض دولت، تایید سند آموزش ۲۰۳۰ بود که از بطن برنامه اهداف توسعه پایدار متولد شده است، اما در خصوص سندی که بنا به تکلیف مجلس شورای اسلامی و در آستانه تصویب برنامه ششم، تحت عنوان الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت تولید شد، از نظر من هیچ نسبتی با فلسفه وجودی الگو ندارد و وجود آن مایه شرمساری دانشگاهها و مراکز علمی است و لذا به هیچ وجه نباید جدی گرفته شود.
نظر شما