روابط ایران و روسیه در مدار تاکتیک تا استراتژی ؛ رفتارهای "معنادار" در بازی جدید روسیه در معادله هسته ای

به گزارش خبرگزاری مهر، اشتباه تاریخی هیتلر در حمله غیرمنتظره به اتحاد شوروی در سال 1941 در سالهای آغازین جنگ جهانی دوم، منشاء تحولات شگرفی در تاریخ جهان و آغازگر دوران جدیدی در تحولات روسیه بود، جالب این بود که این حمله در حالی صورت گرفت که پیش از این حمله غیرمنتظره، شوروی و آلمان با یکدیگر قرارداد عدم تجاوز امضا کرده بودند.

هرچند نیروهای آلمانی به سرعت در خاک شوروی پیشروی کردند و توانستند به 24 کیلومتری مسکو برسند، اما استالین -رهبر وقت شوروی- با بسیج همگانی مردم شوروی و برافروختن شور ملی در سرتاسر امپراطوری بی رمق وسرد به میراث مانده از تزارها،  نه تنها توانست  متجاوزین را از خاک  شوروی بیرون کند ، بلکه ارتش سرخ به مدد استراتژی امواج انسانی ، با عبور از قاره سبز اروپا، آلمانها را تا برلین تعقیب کرد و ارتش سرخ زودتر از سایر متفقین،  پایخت آلمان نازی را فتح کرد.

می توان گفت پیامد مهم جنگ جهانی دوم، ورود شوروی به میدان نقش آفرینی و بازیگری در مهمترین معادلات سیاسی جهان و مطرح شدن آن به عنوان یک "ابرقدرت" بود، روسها درطول دوران جنگ جهانی دوم تا چهل سال بعد (زمان فروپاشی شوروی)  دراروپا ماندگار شدند و به خصوص اروپای شرقی را هم به زیر چکمه ایدئولوژی سرخ خود کشیدند و نیمی از آلمان مغلوب را هم به عنوان مستعمره غیررسمی خود(جمهوری دموکراتیک آلمان شرقی)  از خاک آلمان جدا کردند.

زخم های عمیق جنگ در اروپا و کاهش قدرت نظامی و اقتصادی  بازیگران سنتی اروپا مثل انگلیس و فرانسه و آلمان، باعث شد که شوروی و آمریکا به عنوان دو ابرقدرت بلامنازع حدود نیم قرن به زورآزمایی و رقابت تسلیحاتی -هسته ای و بعدها رفاقت با یکدیگر بپردازند و عملا جهان به دو قطب" شرق" و "غرب" تقسیم شود.

***

به گزارش مهر بعد از فروپاشی و تجزیه  اتحاد جماهیر شوروی (1991) که بخاطر مشکلات شدید اقتصادی و سیاسی روی داد، جمهوری فدراتیوروسیه به عنوان مهمترین وقوی ترین وارث شوروی سابق یک دهه به محاق رفت، بوریس یلتسین که قهرمان فروپاشاندن شوروی سابق بود با سیاست نزدیکی به غرب دوران گذار روسیه را ساماندهی کرد و سرانجام در 1995 زمام امور را به یک "عنصر اطلاعاتی-نظامی" جوان و باهوش به نام "ولادیمیر پوتین" سپرد ، پوتین باید روسیه جدید را می ساخت، رئیس جمهور جوان روسیه دراجلاس اخیرهشت کشورصنعتی که در"سن پطرزبورگ" برگزار شد، با غرور به غربی ها گفت: تصویر کلیشه ای روسیه را فراموش کنید!

محورسیاست و"تاکتیک" روسیه دراین شرایط جدید، جلب  اعتماد همسایگان و ایجاد زمینه سرمایه گذاری در کشورهای منطقه به منظور رونق اقتصاد بیمارخود بود، این سیاست به روسیه کمک می کرد، زمینه را برای دوران جدید "بازیگری " خود در منطقه و جهان فراهم کند.

حراج و ارزان فروشی  انواع تکنولوژی های هسته ای و نظامی برجامانده از دوران شوروی سابق بهترین ابزار روسیه در میدان "دیپلماسی میان مدت"  خود بود، این سیاست روسیه چنان فراگیر و حتی نامنظم شد که جهان خیلی زود متوجه ایجاد یک بازار سیاه بین المللی از سلاح های دوران شوروی شد، ولی میلیاردها دلار با اجرای این سیاست کوتاه مدت روانه روسیه شد وباعث شد صنایع نیمه جان روسیه جان تازه بگیرند واقتصاد نیمه دولتی روسیه بتواند با آرایش جدید، قدرت نقش آفرینی سیاسی زیادی به سردمداران کرملین بدهد، البته روسیه با زیرکی تمام این  تاکتیک خود را همزمان با نزدیکی استراتژیک و تدریجی با غرب دنبال می کرد.

دورجدید روابط " ایران- روسیه " نیز بلافاصله پس از فروپاشی شوروی آغاز شد، درشرایط جدید که روسیه از بند تعلقات کمونیستی رها شده و ایران نیز جنگ هشت ساله را پشت سرگذاشته بود، "همکاری های تکنولوژیک" محور روابط جدید ایران و روسیه شد و روسها متعهد شدند که کار ناتمام غربی ها در ساخت نیروگاه اتمی بوشهر را به انجام برسانند.

***

درطول سالهای دهه 1990 ایران با سیاست سازندگی در داخل و تنش زدایی در خارج،  مقدمه ورود به دوران جدید بازیگری منطقه ای را سپری کرد، فعالیت های هسته ای ایران بهانه ای شد تا غرب و در راس آن آمریکا سعی کند قدرت و کاریزمای فزاینده ایران را مهار کنند.

اما عملا منازعه هسته ای(2002 تاکنون) باعث شد توان بازیگری ایران دردوران جدید محک بخورد وعملا فشارغرب بر ایران، باعث شد که نه تنها ایران منزوی نشود وفعالیت های هسته ای خود را متوقف نکند، بلکه دوران وسطح جدیدی دردیپلماسی ایران آغاز شده و موقعیت منطقه ای جمهوری اسلامی ارتقای خاص و قابل تاملی پیدا کند.

این نقش خاص وتوان بازیگری ایران وقتی اثبات شد که دشمن قدیمی جمهوری اسلامی یعنی ایالات متحده با وجود حضور نظامی در خاورمیانه و اشغال عراق و افغانستان در معادلات پیچیده خاورمیانه زمین گیر شد و عملا برای حل مشکلات عمیق خویش محتاج گفتگو و رابطه با ایران گردید.

روسیه نیز در منازعه هسته ای ایران-غرب ابتدا سعی کرد نقش یک میانجی مرضی الطرفین را بازی کند و در سایه این نقش، هم نهایت استفاده از "برگ ایران" را ببرد و هم در چانه زنی های مستقیم با قدرت های غربی شرکت کند، طرح موسوم به "طرح روسیه" یکی از مصادیق مهم سیاست این دوره روسیه بود.

 اما با تامل بر طرح هسته ای روسیه از سوی ایران، مسکوبه تمایل ایران برای نقش آفرینی فعال و مستقل و از موضع اقتدار ایران  اطمنیان یافت و می توان گفت با رد معلق ماندن طرح روسیه، مقطعی جدید در منازعه هسته ای بود که البته موجب نزدیکی روسیه به غرب شد.

تا پیش از این مقطع ، روسیه کاملا از وابستگی هسته ای ایران به خود استفاده می کرد و از آن راضی بود و سعی می کرد که موضع رادیکال آمریکایی ها را تا جایی که به منافع اقتصادی خود آسیب نزند، مدیریت و تعدیل کند و در عین حال ایران را نیز در موقعیت شکننده و ضعیف فعلی نگاه دارد، تعلل و کوتاهی مشکوک و نیمه عمدی روسها در تکمیل نیروگاه بوشهر می تواند نمودی از این سیاست دوگانه روسها در این مقطع باشد.

 واقعیت این است که درطول سال اخیر میلادی وبا جهش استراتژیک ایران در زمینه راه اندازی و تکمیل آبشار دوم سانتریفیوژها و تاسیسات آب سنگین اراک و ...به نظر می رسد عملا نگاه روسیه به ایران دچارتغییرات معنا داری شده باشد،روسیه به خوبی فهمیده است که ایران درمرز "عبور تکنولوژیک از روسیه" قرار دارد و بی شک تبادلات سیاسی طرفین نیز با این عبور، دچار تغییرات جدیدی خواهد شد.

بی شک استراتژیست های نظامی -سیاسی کرملین تحولات ایران در دوران جدید را کاملا زیر نظر دارند،  روسیه در طول سال اخیر میلادی چند رفتار معنادار از خویش در قبال ایران نشان داد، روسیه با عضویت ایران درپیمان امنیتی-اقتصادی شانگهای که باعث افزایش قدرت بازیگری منطقه ای ایران می شود مخالفت کرد و در عین حال سرعت تطابق خویش با خواست های غربی ها و به خصوص آمریکا در موضوع هسته ای ایران و صدور قطعنامه علیه ایران را افزایش داد و تلویحا  از تمایل خود در موافقت با تحریم ها و "انزوای سیاسی" ایران سخن گفت.

به نظر می رسد تاکنون ایران برای روسیه حکم "تاکتیک" داشته است و نه "استراتژی" و امروز در شرایطی که نشانه های پایان تاکتیک فعلی روسیه درمورد ایران پدیدارشده است، می توان درخصوص وجود نشانه های وجود یا عدم وجود یک زمینه "استرا تژی بلند مدت" در روابط ایران و روسیه  تحقیق نمود.

روسها از اینکه سیاست ایران برای سیاست های غرب "مزاحمت" ایجاد کند، باطنا خشنود بودند، اما قطعا نمی خواستند و نمی خواهند که سیاست ایران، بازی محافظه کارانه و دوگانه روسیه در میدان فعلی را بهم بزند.

***

از سوی دیگر روسیه در میدانی دیگر با ایران "رقابت" و "هم پوشانی دیپلماتیک" دارد، روسیه اخیرا تمایل قابل توجهی برای میانداری و میانجگری در منازعه اعراب-اسرائیل به عنوان کلید بحران های خاورمیانه نشان داده و همین عامل نیز می تواند معادلات آتی در روابط ایران و روسیه را تحت الشعاع قرار داده و آنها را به هم نزدیک یا دور کند، رژیم اسرائیل نیز تلاشهای دیپلماتیک قابل تاملی را برای کشاندن روسیه به میدان خویش آغاز کرده است، مطبوعات روسی خبر در ماههای اخیر خبر از سفرهای منظم اما غیررسمی مقامات مختلف اسرائیلی به مسکو می دهند. اسرائیلی ها باردیگر سعی دارند مسکو را متقاعد کنند که خط مشی روابط خود با ایران که دشمن اسرائیل است اما روابط خوبی با روسیه دارد را تغییر دهد.اما طبق اطلاعات روزنامه "ورمیا نووستی"، "آموس گیلاد" مشاور "امیر پرتز" وزیر دفاع اسرائیل به همین دلیل در مسکو بسر می برد.

نیروگاه اتمی بوشهر

به گزارش روزنامه "ورمیا نووستی" چاپ مسکو، گیلاد که  ریاست اداره سیاسی و امنیتی وزارت دفاع اسرائیل را بر عهده دارد،  در مسکو سعی داشت مخاطبین روسی خود را به وجود "خطر هسته ای" از سوی ایران متقاعد کند. همچنین اسرائیلی ها مسئله فروش جدیدترین سلاح روسی به کشورهای عربی را نیز مطرح نمودند.

 بلافاصله پس از جنگ در لبنان در ماه اوت سال جاری نیز هیئتی از سوی وزارت امور خارجه اسرائیل وارد مسکو شده بود. در آن زمان هدف دیدار بررسی مسئله فروش سلاح ساخت روسیه به گروه  حزب الله از طرف سوریه بود.

در هفته های اخیر و در شرایطی که گروه 1+5 آماده می شود قطعنامه ای جدید علیه فعالیت های هسته ای ایران صادر کند، اتفاقی که بسیاری از صاحبنظران انتظار آن را می کشیدند، به وقوع پیوست و روسیه صریحا اعلام کرد در این مقطع "موافق تحریم ایران" است و به قطعنامه پیشنهادی غرب در صورتی که به مراوده اقتصادی ایران و روسیه آسیب نزند، رای مثبت خواهد داد، چراغ سبز غرب به روسیه در مورد تجارت جهانی نیز قطعه دیگری از این پازل بود که در جای خود قرار گرفت.

به گزارش مهر در شرایط فعلی به نظر می رسد روسیه در مرحله وارد شدن به مرحله سیاسی دیدن و سیاسی کردن پرونده ایران است که مقدمه " امنیتی شدن" موضوع هسته ای ایران است که هدف گذاری اصلی ایالات متحده و اسرائیل است، موضع قابل توجه یک مقام روسی در وزارت خارجه این کشور در مورد پیش نویس قطعنامه جدید علیه ایران نیز قابل تامل است: پیشنویس قطعنامه عملاً به انزوای ایران خواهد انجامید اما به هیچ عنوان انصراف این کشوراز بلند برنامه های هسته ای راضمانت نخواهد کرد.

بی شک رفتار آتی روسیه در مورد اتمام نیروگاه بوشهر و ادامه سیاست وی در پرونده هسته ای می تواند صحت یا سقم این گمانه زنی ها را مشخص کند.