انتظار از مبلغان دین، در دوران پساکرونایی

به گزارش خبرنگار مهر، حجت الاسلام حسینعلی رحمتی، استاد حوزه و دانشگاه طی یادداشتی به بازنگری در شیوه تبلیغات دینی در دوران پساکرونایی پرداخته است؛

الف) مباحث اعتقادی که حول ویروس کرونا در جامعه ما مطرح شد موجب شکل گیری دورانی جدید در عرصه تبلیغ و تبیین آموزه‌های دینی شده است که به احتمال زیاد، ابعاد و پیامدهای آن در آینده خود را بیشتر نشان خواهد داد. این سخن به معنای آن نیست که شیوع ویروس کرونا در کشورمان در این ایام (زمستان ۱۳۹۸- بهار ۱۳۹۹) سوالات جدیدی را پدید آورده است؛ چراکه موضوعاتی از قبیل تأثیر رفتارهای انسان در وقوع حوادث طبیعی از قبیل سیل و زلزله و بیماری‌های فراگیر، امکان یا عدم امکان مراجعه به آموزه‌های دینی برای پیش پیگیری یا رفع اثرات آنها، نسبت این حوادث با مسئله شر و رحمان و رحیم بودن خداوند، پیش از این هم کم وبیش مطرح بوده است، ولی نکته مهم این است که امروزه به مناسبت ویروس کرونا و به مدد عواملی چون گسترش فضای مجازی، این مباحث به صورت گسترده‌تر و پررنگ‌تر مطرح شده است.

ب) بنابراین، لازم است مبلغان دین، و به طور خاص حوزه‌های علمیه، فراگیر شدن ویروس کرونا را از منظر تبلیغ دین به عنوان آغاز یک دوره جدید (process) در نظر بگیرند نه یک حادثه کوتاه و زودگذر (progect) و از هم اکنون خود را برای دوران پساکرونایی آماده کنند. انتخاب دستیار ویژه کرونا از سوی مدیر حوزه‌های علمیه از این جهت امیدوارکننده است.

لازمه موفقیت در این عرصه، کسب تجربه از این دوره کرونایی و شناخت «زیست – بوم فکری و فرهنگی» و «زمینه و زمانه ای» است که مخاطب در آن زندگی می‌کند. این مخاطب، به ویژه نسل جوان آن، امروزه:

۱. از نظر تعداد افراد تحصیل کرده نسبت به چند دهه گذشته، رشد فراوانی داشته است.

۲. از نظر میزانآگاهی و دسترسی سریع و وسیع به دیدگاه‌های «درست یا نادرست» درباره دین، حتی نسبت به ده سال قبل، یک جهش حیرت انگیز داشته است. این امر مرهون دسترسی این نسل به اقیانوسی از اطلاعات در فضای مجازی، هزاران کانال و گروه در شبکه‌های اجتماعی، ده‌ها شبکه ماهواره‌ای، رادیو و روزنامه و میلیون‌ها کتاب و مقاله به زبان‌های مختلف است.

ج) نتیجه این وضعیت آن است که بخشی از مخاطبان فوق:

۱. در زمینه باورهای دینی سنتی خود با سوال‌ها، تردیدها و چالش‌های جدی مواجه شده‌اند.

۲. از پاسخ‌های پیشین به دغدغه‌های دینی خود به آسانی قانع نمی‌شوند.

۳. اعتماد و اقبال خود را به برخی از سخنگویان دین از دست داده‌اند و بیشتر با آن دسته از مبلغاندین همدلی و همفکری می‌کنند که سخنان آنان را معقول تر و منطقی‌تر بدانند.

د) چه باید کرد؟

با توجه به آنچه گفته شد از مبلغان دین انتظار می‌رود از این بعد:

۱. در مواجهه با سوالات، شبهات، و دغدغه‌های دینی نسل جدید از خود سماحت، مدارا و تحمل بیشتری نشان دهند و آن را ناشی از روحیه حقیقت جو و تکاپوگر این نسل بدانند.

۲. برای تبلیغ دین، بیشتر بر استدلال‌های عقلانی تکیه کنند تا عواطف و احساسات، گرچه این هم به جا و به اندازه خود لازم است.

۳. در استناد به سخنان پیامبر (ص) و ائمه (ع)، روایات را از نظر سندی، دلالی، شأن نزول، و شرایط تحقق، به طور جدی بررسی کنند. همچنین در تطبیق آنچه در آیات و روایات آمده بر حوادث جامعه امروز، دقت لازم را داشته باشند تا مبادا موجب تضعیف باورهای دینی نسل جوان، یا زمینه ساز تمسخر دین شوند. به عنوان نمونه، کامنت های کاربران فضای مجازی را درباره سخنان برخی روحانیون در مورد این موضوعات ملاحظه کنید: شفا دادن حرم‌ها، شفای بیماران مبتلا به کرونا از سوی مدعیان طب اسلامی، رفتن به شهر قم برای محفوظ ماندن از فتنه‌ها، تأثیر گناهان در وقوع بلایا.

۴. در انتخاب موضوع برای تبلیغ، نیازهای واقعی‌تر، مهم‌تر، فراگیرتر، و فوری‌تر مخاطب را در «اولویت» قرار دهند تا مخاطب انگیزه بیشتری برای شنیدن سخنان شأن پیدا کند. شناخت این اولویت‌های کار آسانی نیست و در این زمینه بهتر است که با افراد آگاه و زمان شناس مشورت کنند.

۵. همان گونه که از دیگران انتظار دارند به تخصصان شأن در دین شناسی احترام بگذارند، خود نیز به تخصص دیگران احترام بگذارند و از اظهار نظر در زمینه‌ای که دانش عمیق و تخصصی ندارند خودداری کنند، که امام علی (ع) فرمود: «الْعَالِمُ مَنْ عَرَفَ قَدْرَهُ وَ کَفَی بِالْمَرْءِ جَهْلًا أَلَّا یَعْرِفَ قَدْرَه‏» (نهج البلاغه، صبحی صالح، ص ۱۴۹). جدیدترین نمونه بی توجهی به این موضوع را در جریان گسترش ویروس کرونا مشاهده کردیم که دخالت برخی روحانیون در مداوای بیماران، چه تأثیرات منفی نسبت به دین، دینداران و نهادهای دینی از خود بر جای گذاشت.