به گزارش خبرنگار مهر، به تازگی کتاب تکاپو برای آزادی (روایتی دیگر از انقلاب مشروطه ایران) نوشته علیرضا ملائی توانی توسط انتشارات پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی (وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)) منتشر شده است. ملائی توانی معاون پژوهش و تحصیلات تکمیلی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و استاد رشته تاریخ در چندین دانشگاه است. پیش از این هم آثار متعددی از وی منتشر شده که «درآمدی بر روش پژوهش در تاریخ»، «از کاوه تا کسروی: نقد رفتارها و باورهای دینی ایرانی‌ها» و «زندگینامه سیاسی آیت الله طالقانی» از جمله این آثار است.
ملائی توانی در خصوص این اثر به خبرنگار مهر گفت: تخصص من در دوره کارشناسی ارشد و دکترا کاملاً با انقلاب مشروطه در ارتباط بود و موضوع پایان نامه ارشدم و رساله دکترایم مرتبط با انقلاب مشروطه بود. بعد از تمام شدن تحصیلم و از همان ابتدای ورودم به دانشگاه برای تدریس هم درس انقلاب مشروطه و تاریخ معاصر را تدریس می‌کردم. بنابراین موضوعی بود که سال‌ها دغدغه ذهنی‌ام بود و همیشه با آن درگیر بودم.
تلاش کردم در پرتو نگرش «تاریخیّت» با اندیشیدن درباره انقلاب مشروطه، تجربه زیسته ایرانیان در مواجهه با مدرنیته و جایگاه و نقش این انقلاب را در آگاهی تاریخی مردم ایران بررسی کنم. مواجهه با مدرنیته، تقدیر تاریخی انسان غیر غربی است و انقلاب مشروطیّت ایران جزئی از این مواجهه ناگزیر است
وی افزود: اینکه من گفته‌ام این اثر نتیجه بیست سال پژوهش بنده است به این معنا نیست که من بیست سال پی‌درپی در این باره پژوهش می‌کرده‌ام، بلکه به این معناست که من بیست سال است که در حال فکر کردن به این موضوع هستم و از ابتدای دهه نود شروع به نوشتن این کتاب کردم. آثار زیادی مرتبط با این موضوع خواندم ولی سعی کردم یافته‌های خودم را در کتاب منعکس کنم و عمدتاً یک روح نقادانه و روشنگرانه در آن متجلی است. هدف اصلی هم این بود که کتاب جمع و جور و خلاصه‌ای باشد که همه افراد حتی غیرمتخصصان این حوزه هم کتاب را بخوانند و با نظام مشروطه آشنا شوند. بنابراین از جهتی تلاشی بود برای پرکردن خلائی که در رابطه با آشنایی و شناخت نظام مشروطه داریم.
ملائی توانی ادامه داد: تلاش کردم در پرتو نگرش «تاریخیّت» با اندیشیدن درباره انقلاب مشروطه، تجربه زیسته ایرانیان در مواجهه با مدرنیته و جایگاه و نقش این انقلاب را در آگاهی تاریخی مردم ایران بررسی کنم. مواجهه با مدرنیته، تقدیر تاریخی انسان غیر غربی است و انقلاب مشروطیّت ایران جزئی از این مواجهه ناگزیر است. در عین حال، تجربه مشروطه در مواجهه ایرانیان با مدرنیته، امری یکتا و ناتمام است. تجربه مشروطه تنها بخشی از این مواجهه در جریان است.
این استاد تاریخ اضافه کرد: سخن گفتن از شکست مشروطه تنها در صورتی درست است که آن را به پروژه‌ای سیاسی فرو بکاهیم، امّا مشروطیّت فقط یک پروژه سیاسی نبود، بلکه به عنوان مهمترین نظریۀ دولت دموکراسی فراتر از مشروطه سلطنتی است و در قالب‌هایی چون جمهوری نیز تعریف شدنی است. از این رو، یک جهان‌بینی و یک افق فکری و معنایی نیز هست. لذا مشروطیّت به عنوان تکاپو برای آزادی، تجربه‌ای زنده و در جریان است. انقلاب مشروطه یک دوره پرتناقض، مناقشه برانگیز و پرتعارض است، بنابراین جنبشی نیست که بتوان به راحتی راجع به آن صحبت کرد. اختلاف نظرهای عمیقی راجع به این اتفاق وجود دارد که گاهی این اختلاف نظرها از ساحت دانش به ساحت سیاست، مذهب و جای دیگر رانده شده است. با وجود همه این پیچیدگی‌ها تلاش کردم یک اثر روشنگرانه بنویسم.
سخن گفتن از شکست مشروطه تنها در صورتی درست است که آن را به پروژه‌ای سیاسی فروبکاهیم، امّا مشروطیّت فقط یک پروژه سیاسی نبود، مشروطیّت به عنوان تکاپو برای آزادی، تجربه‌ای زنده و در جریان است
ملائی توانی گفت: علاوه بر همه اینها من تلاش کردم که انقلاب مشروطه را بهانه‌ای کنم تا به مسئله‌های زمان خودمان پاسخ دهم؛ در حقیقت انقلاب مشروطه یک تجربه ناتمامی است که ایرانیان همچنان درگیر آن هستند. بسیاری از چالش‌ها و تعارضات ما در حوزه‌ها و قلمروهای مختلف از علوم انسانی و فلسفه گرفته تا اقتصاد ریشه در اتفاقات انقلاب مشروطه دارد. رویکرد اصلی کتاب هم بر اساس دیدگاه‌های تبارشناسانه است و به نوعی من از نگاه امروز به مشروطه نگاه کردم و دنبال پاسخ‌های تاریخی مناسب برای مسئله‌های امروز بودم.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: داوری‌ها و چهره پردازی‌های اسطوره‌بنیادی که درباره برخی از رهبران و کنشگران اصلی انقلاب مشروطیّت انجام شده، هرگونه تفسیر ناهمساز با این افسانه‌پردازی‌های کلیشه‌ای را به امری مخاطره‌آمیز تبدیل کرده است. آشکار است که گسست کامل از این فضای گفتمانی، گرچه ناممکن نیست، بسیار دشوار است. این اثر ادعا ندارد که از این کلیشه‌ها و کلان روایت‌ها فراتر می‌رود، چون خود به کلان روایت گسترش آزادی خواهی و پیشرفت باور دارد و در همان حال، می‌کوشد که مشروطیت را در پیوند با اکنونیت مان بازخوانی کند. به همین خاطر، نام این کتاب را تکاپو برای آزادی نهاده‌ام، زیرا آزادی و استقرار دموکراسی را همچنان بزرگترین دغدغه جامع ایران می‌شمارد. تکاپویی که هنوز در میانه راه آن قرار داریم. مشروطه خواهان خط شکن استبداد بودند. لذا تاریخ مشروطیت به عنوان طلایه داری آزادی باید بارها خوانده شود.
ملائی توانی بیان کرد: در این اثر درصدد بررسی و تحلیل مفهوم آزادی و طرح اندیشه‌های متفکران ایرانی و تحلیل نحوه خوانش آنها از مفهوم آزادی و حتی شرح وجه مسأله مند (پروبلماتیک) آزادی نبودم، بلکه کوشیدم مشروطیت را به مثابه جلوه عینی اندیشه و عمل آزادی‌خواهانه بنگرم و تکاپو برای آزادی را به مثابه گسست از خودکامگی و نشانه گذار به دوره مدرن بشمارم و با یادآوری این میراث بزرگ فکری، آرمان آزادی را فراتر از هر آرمان دیگری حتی عدالت، در افق زندگی سیاسی - اجتماعی ایران امروز معرفی کنم.
معاون پژوهشی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در پایان گفت: کتاب «تکاپو برای آزادی» شامل ۱۰ فصل است که عناوین آن عبارت است از: تبیین عوامل وقوع انقلاب مشروطه، جنبش عدالتخانه، چرخش گفتمانی؛ گذار از عدالت به آزادی، تلاش برای استقرار مشروطه، مشروطیّت در بحران، خودکامگی در بحران، فتح تهران و انقلاب دوّم، چیرگی محافظه‌کاران، اولتیماتوم روسیه و پایان جنبش مشروطه و تأمّلی در ناکامی مشروطه ایرانی.
نظر شما