اندیشه علوم انسانی اسلامی به هیچ وجه به دنبال حذف دانش تجربی نیست

به گزارش خبرنگار مهر، حجت الاسلام والمسلمین رضا غلامی، رئیس مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا در نشست مجازی رونمایی کتاب الگوی علوم انسانیِ اسلامی، تألیف سیدمحمدرضا تقوی به ارائه سخن پرداخت که در ادامه متن آن از نظر شما می‌گذرد:

جا دارد انتشار کتاب وزین الگویِ علوم انسانیِ اسلامی را خدمت محمدرضا تقوی، و همچنین جامعه علمی تبریک عرض کنم. خدا را شاکریم که روز به روز شاهد رونق بحث علوم انسانی اسلامی و انتشار آثار علمی متنوع در این عرصه هستیم. طی دهه اخیر و با گرایش قابل توجهی که در دانشگاه‌ها به سمت علوم انسانیِ اسلامی پدید آمده است، نه تنها بنیان‌های نظری این علوم در حال قوی شدن است، بلکه مسیرهای عملی مناسبی هم برای ورود مضاعف علوم انسانیِ اسلامی در بطن دانشگاه‌ها باز می‌شود.

متخصصان عرصه علوم انسانی اسلامی از نقدهای عالمانه در این عرصه استقبال می‌کنند و حتی تقاضا می‌کنند نظریه‌ها و مدل‌های علوم انسانیِ اسلامی بی رحمانه اما عالمانه نقد شود؛ لکن مهم این است که منتقدین مبنای نقد خودشان را سخنان سطحی و مغلوط برخی رسانه‌ها یا اصحاب سیاست قرار ندهند. در شرایطی که تاکنون دهها کتاب و صدها مقاله علمی و پژوهشی در باب فلسفه یا روش شناسی علوم انسانی اسلامی تألیف شده است، جا دارد همین کتاب‌ها و مقالات مورد نقد و ارزیابی قرار بگیرند. البته باید قبول کرد که آزاد اندیشی و مواجهه انتقادی در دانشگاه‌ها همچنان مطرود و منزوی است و بخشی از اساتید ما در برابر نظریه‌های غربی در انفعال به سر می‌برند.

من در ارتباط با فلسفه علوم انسانیِ اسلامی مایلم از فرصت استفاده کنم و چند نکته را یادآوری کنم:

نکته اول اینکه، اندیشه علوم انسانی اسلامی به هیچ وجه به دنبال حذف دانش تجربی نیست و اتفاقاً کارایی این علوم در ساحت علوم انسانی را البته در قلمرویی باز اما مشخص افزایش می‌دهد که من جزئیات آن را در نوشته‌های خود شرح دادم.

نکته دوم اینکه، علوم انسانی اسلامی –نه فقط از پایگاه دین، بلکه از پایگاه خود علم- درباره مبانی و روش شناسی علم حرف‌ها و نقدهای جدی دارد. باید قبول کرد که رشد افسارگسیخته نسبیت گرایی در علوم انسانی، شرایط علم را به شدت ضعیف و ناکارآمد کرده است و نظریه‌های پست مدرن در فلسفه علم هم نه فقط مشکل را حل نکرده است بلکه به مشکل نسبیت گرایی افزوده است.

نکته سوم اینکه، هرچند اندیشه علوم انسانیِ اسلامی معتقد به لزوم باز شدن چتر جهان بینی الهی بالای سر علم است، اما به دنبال دینی سازی علوم انسانی متعارف از طریق پالایش صرف این علوم نیست. در واقع علوم انسانیِ اسلامی مساوی یک ساختمان معرفتی جدید است که علم متعارف هم در کنار سایر ساحت‌های معرفتی در آن ساختمان حضور دارد. بنابراین، علوم انسانیِ اسلامی مساوی با یک سیستم فکری جدید برای حل مسائل اجتماعی در جامعه دین داران است.

نکته چهارم اینکه، ما امروز با شرایطی روبرو هستیم که در اثر سبک زندگی غربی و در اثر تأییدات و حمایت‌های علوم انسانیِ سکولار در حال انهدام جوامع انسانی است و لذا علوم انسانی متعارف نه فقط امروز کارنامه قابل دفاعی ندارد، بلکه نسخه‌ای هم برای نجات جوامع انسانی ارائه نمی‌کند، پس باید فرصت‌هایی را به وجود آورد تا اولاً حرف‌های علوم انسانیِ اسلامی شنیده شود و ثانیاً این حرف‌ها در عمل به تکامل برسد تا امکان تغییر شرایط بغرنج فعلی به وجود بیاید.

من خیلی قصد اطاله کلام ندارم، خیلی خوشوقتم که در حضور اساتید بزرگوار، شاهد رونمایی از کتاب دکتر تقوی با عنوان الگوی علوم انسانیِ اسلامی هستیم. این کتاب حقیقتاً یک کتاب تحقیقی است و حاصل مطالعات و تجارب وسیع و گران قیمت ایشان است.

من چهار مزیت اصلی برای این کتاب قائلم، یکی اینکه بحث‌های تئوریک را با عرصه عمل پیوند زده است. دوم اینکه، در بحث‌های نظری سخنان روشن و شفافی دارد و جمع بندی خود را در نهایتاً در قامت یک سیستم و مدل فکری دقیق ارائه داده است. سوم اینکه، همه ساحت‌های معرفتی اعم از فلسفه، فقه، اخلاق و عرفان در این کتاب مد نظر قرار گرفته است. حتی در عرفان که کمتر محققی حاضر می‌شود آن را به علم پیوند بزند، ایشان تلاش قابل توجهی داشته اند هرچند من ملاحظاتی در این زمینه دارم که اساس آن، صیانت از زبان عقلی علوم انسانیِ اسلامی است. چهارم اینکه، کتاب از مسیر تجارب فعالیت‌های عملی و بالینی جناب آقای دکتر تقوی در رشته روان شناسی به بلوغ رسیده و خیلی از نظراتی که در آن مطرح شده در بوته عمل محک خورده است.

از علاقه مندان به مباحث فلسفه علم به ویژه علوم انسانیِ اسلامی دعوت می‌کنم از لذت مطالعه این کتاب چشم پوشی نکنند.