به گزارش خبرنگار مهر، سامانه حافظه ملی ایرانیان و سامانه نشریات ایران (سنا) در روزهای گذشته، توسط سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، تاسیس شد. سامانه حافظه ملی ایرانیان دارای چهار بخش «شبکه کتابخانه‌های کشور»، «شبکه مراکز اسناد کشور»، «فهرستگان نسخ خطی» و «بانک نشریات ایران» است و در سامانه سنا، امکان دسترسی به نشریات از زمان قاجار تا کنون وجود دارد.
آرمان ذاکری، پژوهشگر علوم اجتماعی درباره تاسیس سامانه حافظه ملی ایرانیان و سامانه نشریات ایران (سنا) به مهر گفت: خلا بزرگی در حوزه پژوهش داریم که این سامانه می‌تواند به رفع آن کمک کند، ان خلا، نبود آرشیو کاملی از نشریات است. البته چند آرشیو در این حوزه فعال هستند، اما از مشکلی رنج می‌برند و آن اینکه بسیاری از نشریات را در آنها نداریم. سامانه‌ای که در سازمان اسناد و کتابخانه ملی درست شده است، گام مهمی در راستای آرشیو کردن، بر می‌دارد، اما به نظرم در ابتدای راه و مهم است تا به عنوان فرآیند پایدار تکمیل شود. این سامانه باید آرشیو کامل داشته باشد، فعالیتش تداوم پیدا کند. آن چیزی که الان هست با حجمی از داده، به عنوان شروع، اتفاق مهمی است اما نکته‌ای که خیلی مهم است این است که به عنوان برنامه ثابت در روند فعالیت سازمان اسناد و کتابخانه ملی در نظر گرفته و رفته‌رفته کامل شود.
به گفته این پژوهشگر اجتماعی گروه‌های مختلف، احزاب، شهرستان‌ها در دوره‌های مختلف نشریات گوناگونی دارند که منتشر شده‌اند و آرشیو پراکنده‌ای دارند. بنابراین سیاست منسجمی لازم است تا این آرشیوها جمع‌آوری، به صورت مستمر اسکن و در فضای مجازی بارگذاری شوند. به این دلیل راه‌اندازی سامانه حافظه ملی ایرانیان، اقدام مهمی است، اما مهمتر از آن این است که این فرآیند در مقطعی متوقف نشود یا سرعت اضافه کردن داده به آن کند نشود.
لازمه رسیدن به شبکه کتابخانه‌ها، بارگذاری اطلاعات آرشیوی در آنها است؛ در این صورت علاوه بر قابلیت سرچ در این آرشیو، دسترسی پژوهشگران به اطلاعات ساده‌تر خواهد شد ذاکری با اشاره به دو فعالیتی که برای تکمیل اقدام راه‌اندازی سامانه حافظه ملی ایرانیان لازم است، بیان کرد: یکی فرآیند جمع‌آوری اطلاعات است. نشریات مختلفی که امروز بخشی از آرشیو سندی ما هستند و بخشی از تاریخ محسوب می‌شوند، همچنین مطبوعاتی که در همین روزها تولید و منتشر می‌شوند و هر دو باید جمع‌آوری و در سایت بارگذاری شود. آنچه تا کنون در سامانه بارگذاری شده است، تا حدی رفع نیاز می‌کند اما نقطه قوت این سامانه در این خواهد بود که هر روز کامل‌تر شود.
تسهیل دسترسی پژوهشگران به اطلاعات در سامانه حافظه ملی ایرانیان
یکی از اهداف سامانه حافظه ملی ایرانیان، ایجاد شبکه میان کتابخانه‌های بزرگ و کتابخانه‌های سراسر کشور اعلام شده است. ذاکری درباره سهولت دسترسی که در نتیجه این شبکه‌سازی ایجاد خواهد شد، گفت: از این حیث، شکل‌گیری عدالت در پژوهش بسیار مهم است. عمدتاً آرشیوهای مهم -به لحاظ حجمی- در تهران هستند و پژوهشگرانی که در تهران زندگی نمی‌کنند، باید به کتابخانه‌های بزرگ این شهر رجوع کنند. همین رفت و آمد برای آنها و حتی تهرانی‌ها در روزهای همه‌گیری بیماری کرونا دشوار خواهد بود. به این دلیل فکر می‌کنم باید آرشیو مشترکی میان کتابخانه‌ها شکل بگیرد، بدانیم که چه منبعی کجا است، افراد با سرچ ساده بتوانند به منابع دسترسی پیدا کنند. به نظرم این روند از نظر عدالت دسترسی به منابع از اهمیت بالایی برخوردار است.
او ادامه داد: لازمه رسیدن به شبکه کتابخانه‌ها، بارگذاری اطلاعات آرشیوی در آنها است؛ در این صورت علاوه بر قابلیت سرچ در این آرشیو، دسترسی پژوهشگران به اطلاعات ساده‌تر خواهد شد.
سامانه حافظه ملی ایرانیان به مثابه یک نهاد تثبیت شود
ذاکری درباره لزوم مطالبه‌گری پژوهشگران برای فعالیت مستمر سامانه حافظه ملی ایرانیان، توضیح داد: آنها باید مطالبه و اعلام کنند که به چنین سامانه‌ای نیاز دارند. در این صورت، فعالیت این سامانه در اولویت برنامه‌ریزی‌ها قرارخواهدگرفت. البته برای رسیدن به این مرحله لازم است، ادامه فعالیت مستمر سامانه در اولویت سازمان اسناد و کتابخانه ملی قرار بگیرد، اطلاعات اسکن شود و روی دیتا بیس قراربگیرد؛ اما نکته مهم این است که این فرآیند فعالیت هیچ پایانی ندارد چراکه به صورت مداوم در حال تولید اسناد هستیم، روزنامه‌ها و نشریات هر روز منتشر می‌شوند. به صورت مداوم به خریداری و اسناد گذشته و آرشیو آنها نیاز است.
بارگذاری سریع اطلاعات به خصوص در شرایطی که جامعه با پاندمی بیماری کووید ۱۹ درگیر است، از اهمیت بالایی برخوردار است به گفته این پژوهشگر اجتماعی، بارگذاری سریع اطلاعات به خصوص در شرایطی که جامعه با پاندمی بیماری کووید ۱۹ درگیر است، از اهمیت بالایی برخوردار است. او افزود: نکته دوم این است که این سامانه به مثابه یک نهاد تثبیت شود و سالانه به داده‌های آن اضافه شود. چراکه کاملاً مشخص است که هر روز اسناد بیشتری مواجه می‌شویم و باید به صورت ثابت روند مستند کردن در دستورکار سازمان اسناد و کتابخانه ملی قرار بگیرد. رسیدن به این مرحله، نیازمند این است که کتابخانه ملی، بخشی از فعالیت‌های خود را صرف جمع‌آوری اسناد جدید، اسناد تاریخی، نشریات، منابعی که موجود است و آرشیوی که جمع‌آوری نشده و ممکن است در کتابخانه شخصی، شهرستان یا خارج از کشور باشند، کند.
وی افزود: در شرایط همه‌گیری بیماری کرونا شاهد این هستیم که بسیاری از دانشگاه‌های خارجی که اسنادی از محتوای ایرانی در آرشیو دارند، به صورت موقت این اسناد را در دسترس مردم قرار داده‌اند. به نظرم برای سازمان اسناد و کتابخانه ملی فرصت مناسبی است که اطلاعات را از سایت‌ها بگیرد و تبدیل به دیتا بیس ثابت خود کند.
ذاکری با ارائه پیشنهادی مبنی بر در نظر گرفتن سامانه حافظه ملی ایرانیان به‌عنوان نهاد ثابت دارای ساختار معینی برای جمع‌آوری اسناد، اسکن کردن و قرار دادن در فضای مجازی، بیان کرد: این سامانه باید در روندی ثابت، در سال‌های نخست مورد توجه ویژه‌ای قرار بگیرد، تا اطلاعات را روی فضای مجازی قرار دهند. بعد از این مرحله می‌تواند رسمیت پیدا کند تا افراد اگر آرشیوی در دسترس دارند، به آن رجوع کنند و آرشیو خود را تحویل دهند. مرکز اسناد این کار را می‌کند، اما در این سازمان بحث فضای مجازی و امکان رجوع به آن ساده نبود، با سامانه حافظه ملی ایرانیان رجوع ساده‌تر خواهد شد.
نظر شما