اتاق تسویه پایاپای؛ راهکار بی‌اثر کردن تحریم‌ها

به گزارش خبرنگار مهر، تحریم بانکی با هدف ایجاد اختلال در تجارت خارجی و کاهش درآمدهای ارزی کشور چند سالی است که به صورت جدی توسط آمریکا دنبال می‌شود. با هوشمند شدن و تکمیل حلقه‌های تحریم توسط آمریکا، راهبرد دور زدن تحریم دیگر کارایی لازم را ندارد و ضروری است به سمت راهبرد بی اثر کردن تحریم حرکت کنیم. در این راستا برای حل مشکل صادرات و واردات کشور در دوران تحریم، حمیدزادبوم رئیس کل سازمان توسعه تجارت ایران با اشاره به مشکلات تجارت کشور در دوران تحریم بیان کرد: «سازمان توسعه تجارت ایران تلاش خواهد کرد که از طریق برقراری و ایجاد اتاق تهاتر واردکننده و صادرکننده را به یکدیگر متصل کند».

وجود اتاق تهاتر مزایای متعددی برای کشور به همراه می‌آورد که از جمله آن می‌توان به حذف دلار از مبادلات بین‌المللی، ارزان‌سازی تجارت با کشورهای مختلف از طریق کاهش هزینه‌های انتقال ارز، مبارزه با تحریم‌های اعمالی از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا و فروش حداکثری کالا و خدمات تولید داخلی در ازای خرید خارجی اشاره کرد و این مزایا موجب شده بسیاری از کشورهای دنیا از ابزار تهاتر در تجارت بین‌المللی استفاده کنند. با وجود اینکه تجارت تهاتری یک راهکار مؤثر در مقابل تحریم‌های آمریکا علیه تجارت خارجی کشور است؛ اما لازم است سازوکاری منسجم و شفاف برای ساماندهی این نوع تجارت طراحی شود.

بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد، انجام تجارت تهاتری در فضای بین‌المللی بر پایه ابزارMedium of Exchange Clearing به معنای اتاق‌های تسویه پایاپای صورت می‌پذیرد. در این مبادلات از ارزهای جهان‌روا برای تسویه مبادلات استفاده نمی‌شود و ملاک تسویه، ارزش‌گذاری کالاها و خدمات مورد معامله و برقراری تعادل قیمتی بین آن‌هاست.

سازوکار عملکرد اتاق تسویه پایاپای

پس از توافق بین حاکمیت‌های دو کشور، نهاد مالی ویژه‌ای توسط هریک از دو کشور تأسیس می‌شود. این نهاد که وظیفه آن تشکیل دو حساب ویژه واریز و برداشت است، عملیات حسابداری و مالی، فرایندهای تجاری و بازرگانی و ارائه خدمات اعتباری اعم از اعتبار اسنادی (LC) بین دو کشور در حوزه تجارت خارجی را به عنوان کارگزار از سوی دولت متبوع خود مدیریت می‌کند. یک اتاق تسویه پایاپای دارای بخش‌هایی از جمله بخش تسویه، بخش تسویه بانکی، بخش مبادلات مالی، بخش مدیریت عملیات است.

برای شکل‌گیری تبادلات در این اتاق‌ها نیاز به در نظر گرفتن حد اعتباری توسط طرفین است. حد اعتباری به این معناست که هر کدام از کشورها میزانی اعتبار را برای بدهکار و بستانکار شدن کشور مقابل نسبت به خود تعیین می‌کنند و هرکدام از آن‌ها به آن میزان می‌توانند نسبت به طرف مقابل تراز تجاری منفی داشته باشند. پس حد اعتباری، مقدار منابع مالی است که هر کشور به شریک تجاری خود اختصاص می‌دهد و در صورت عدم خرید و تسویه مالی، شریک تجاری تا پر شدن حد اعتباری مبادلات پایاپای را ادامه می‌دهد. در اتاق‌های تسویه پایاپای عملاً یک کار حسابداری در جریان مبادلات انجام می‌شود و بدون نیاز به ارزهای جهان‌روا مبادلات بین کشورها ساماندهی می‌شود.

برای آشنایی با فرآیند تسویه در اتاق تسویه پایاپای به توضیح این فرآیند بین یک فروشنده و خریدار به صورت ساده شده در دو کشور ایران و ترکیه پرداخته‌ایم. این فرآیند به ترتیب زیر است:
۱. در اتاق تسویه پایاپای یک حساب واریز در داخل کشور و حساب برداشت در کشور مقابل افتتاح می‌شود. ارزش‌گذاری کالا و خدمات مبادله شده در این حساب می‌تواند بر مبنای یک ارز جهان‌روا و یا یک دارایی ارزشمند باثبات مانند طلا، دلار و یا نفت خام صورت پذیرد، هر چند تسویه با پول‌های ملی انجام می‌شود.

۲. پس از انجام توافقات بین دو کشور و تشکیل اتاق تسویه پایاپای، یک حساب ریالی در بانک‌های ایرانی و یک حساب در بانک کشور مقابل به پول ملی آن کشور افتتاح می‌شود و مبلغی برای شروع مبادلات به عنوان رسوب در این حساب‌ها قرار می‌گیرد. این مبلغ به منظور راه‌اندازی و روان کردن معاملات در حساب‌ها نگهداری می‌شود. (شکل ۱)

۳. پس از تشکیل اتاق تسویه، خریدار ایرانی قصد خرید کالا از فروشنده ترکیه‌ای را دارد، خریدار ایرانی با دریافت کالا مبلغ معامله را به ریال به حساب اتاق تسویه در ایران واریز می‌کند. با این کار حساب ریالی اتاق در ایران شارژ می‌شود. در این فرآیند کلیه مراحل تسویه حساب‌ها بین طرف‌های تجاری بر اساس اسناد گمرکی در فضای خارج از شبکه بانکی و در عین حال مشابه آن در اتاق تسویه پایاپای اجرا می‌شود. (شکل ۲)

۴. اتاق تسویه از محل حساب خود در ترکیه به فروشنده، ما به ازای مبلغ کالا را به لیر پرداخت می‌کند.(شکل ۳)۱. اتاق تسویه از محل حساب خود در ترکیه به فروشنده، ما به ازای مبلغ کالا را به لیر پرداخت می‌کند.(شکل ۳)

۵. تا این مرحله با انتقال کالا از کشور ترکیه به ایران، حساب ریالی اتاق تسویه شارژ شد و یک عدم تعادل بین دو حساب در دو کشور به وجود آمد. این عدم تعادل با تکرار مورد مشابه آن با یک فروشنده ایرانی و خریدار ترکیه‌ای باعث تراز شدن حساب‌های اتاق و به تبع آن تعادل در تجارت کالا می‌شود. این فرآیند دائماً در اتاق تسویه پایاپای تکرار می‌شود و تجارت بین دو کشور از این طریق شکل می‌گیرد.(شکل ۴)

طی سال‌های گذشته تحریم‌های بانکی با هدف قرار دادن تجارت خارجی کشور به دنبال افزایش فشار بر مردم ایران هستند. یکی از مؤثرترین راه‌های بی اثر کردن این تحریم‌ها در زمینه تجارت خارجی استفاده از ظرفیت تهاتر از طریق ایجاد اتاق‌های تسویه پایاپای است. با ایجاد این اتاق‌ها بین ایران و شرکای تجاری کشور امکان ساماندهی، نظارت، جهت‌دهی و هدفمندکردن به معاملات تهاتری وجود خواهد داشت.