کارشناسان دینی در گفتگو با مهر : نشر کتابهای دینی با آسیبهای نگران کننده‌ای مواجه است

به گزارش خبرنگار مهر، معاون پژوهشی و آموزشی سازمان تبلیغات اسلامی با اشاره به اینکه انتشار کتابهای ضد دینی نه تنها عامل تضعیف بنیان دینی جوانان و نوجوانان است، بلکه فضا را برای اندیشه دینی تنگ می کند، یادآور شد : نشر کتابهای دینی در حال حاضر با آسیبهای بسیاری همراه است .

نشر کتابهای دینی با آسیبهای بسیاری همراه است

حجت الاسلام سید جواد موسوی هوایی معاون پژوهشی و آموزشی سازمان تبلیغات اسلامی با اشاره به اینکه شاخصهای کتابهای دینی به معنای کتابهای اسلامی همان ملاکها و معیارهایی است که برای ریشه و اصل آنها باید مطرح کرد، اظهار داشت: تفکر الهی و اسلامی از قرآن کریم و سنت اهل بیت، برداشتهای صحیح، تحقیقات، هدایتها و تطبیقهایی است که بزرگان و کارشناسان دینی با موضوعات جدید انجام می دادند. مجموعه این تحقیقات به صورت مکتوب به کتاب تبدیل و به جامعه بشری و اسلامی عرضه شد.

وی با بیان اینکه اولین ویژگی کتابهای دینی هدایت انسانها است و باید به فراخور درک و اندیشه و به اندازه فهم و زبان مخاطب جهت هدایت او تلاش کرد، تصریح کرد: کتاب دینی کتابی است که هدایتگر انسان به سوی خداوند متعال است، یعنی انسان را از پائین ترین مسائل مادی خارج کرده و به سوی عزیز الهی شدن و انسانی شدن سوق دهد. این سیری است که قرآن برای انسان بیان می کند. در واقع کتب دینی باید بیان کننده معارف الهی، شیعی و اسلامی باشند . یعنی هم مخاطب بپذیرد و هم اینکه فرد رسالت خود را به عنوان یک نویسنده، ناشر، یک ارگان مدیریت، حمایت کننده جریان نشر به انجام برساند. 

حجت الاسلام موسوی هوایی ویژگی دیگر کتابهای دینی را وجاهت علمی آن خواند و یادآور شد: خود قرآن هم اینچنین است، قرآن از  اصل علم عالم نشأت گرفته و علمی ترین کتاب نیز به شمار می رود. بنابراین مستندات به قرآن و سنت باید قوی باشد. باید به روش استدلال اهل بیت باشد، استدلالی که فطرت می پذیرد و عقل در مقابلش خضوع می کند.

معاون پژوهشی و آموزشی سازمان تبلیغات اسلامی ویژگی بعدی کتابهای دینی را اینگونه توصیف کرد: باید بتواند با احساسات و عواطف پاک فطری انسانها ارتباط برقرار کند، همانطور که قرآن کریم، سنت نبوی و احادیث با فطرت پاک و با عاطفه انسانی ارتباط برقرار می کند. قرآن، کتاب انسان سازی بوده و از مجموعه راههایی که انسان را هدایت کند، استفاده کرده است. کتابهای دینی نیز باید اینگونه باشند. در قرآن به فعلها و جملات توجه شده است، بنابراین در کتابهای دینی نیز این ظرافتها باید مورد توجه قرار گیرند.

وی با بیان اینکه باید نسبت به کتابهای دینی که در اختیار مخاطب قرار می گیرند، نوعی آسیب شناسی در جریان نشر انجام داد، افزود: در جریان نشر آسیبهای بسیاری وجود دارد . جریان نشر غیر دینی و سرمایه گذاری بر آن بسیار زیاد است . با نگاه دقیق می توان دید که با سرمایه گذاری شخصی از سیستم کنترل کشور عبور کرده اند و امتیاز چاپ کتاب گرفته اند.

حجت الاسلام سید جواد موسوی هوایی انتشار کتابهای ضد دینی را عامل تضعیف بنیان دینی جوانان و نوجوانان خواند و با بیان اینکه این کتابها جا را برای اندیشه دینی تنگ می کنند، گفت: در بخش کتابهای غیر دینی رمانهایی منتشر شده که مسائل اجتماعی را مطرح کرده و به رمانهای زرد نزدیک می شوند و مسائل غیر اخلاقی و طرز تفکر و جهان بینی فرد را تحت تأثیر خود قرار می دهند و ما را از معنویت صحیح اسلامی دور می کنند .

نشر کتابهای دینی نیازمند مرکزی برای هماهنگی و ارزیابی است

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با تأکید بر اینکه در حوزه کتابهای دینی با ضعفهای بسیاری مواجه هستیم که با توجه به نیاز جامعه می بایست در راستای رفع آنها اقدامات مناسب صورت گیرد، گفت: وجود مرکزی برای ایجاد هماهنگی میان ناشران و دیگر فعالان حوزه نشر کتابهای دینی و همچنین ارزیابی فعالیتها، عاملی برای رفع بسیاری از ضعفهای موجود است .

وی با بیان اینکه این کتابها نسبت به سایر کتب دارای حساسیت بیشتری هستند، گفت: رعایت برخی اصول، غنای علمی و پژوهشی نگارنده و مؤلفین با توجه به این حساسیت افزایش می یابد که باید کار از یک اعتبار علمی و پژوهشی برخوردار باشد.
منیره نوبخت با تأکید بر اینکه کتابهای دینی در رفتار، عمل و زندگی افراد تأثیر گذار هستند، گفت: به همین جهت افراد تنها برای افزایش آگاهی و اطلاعات مراجعه نمی کنند و فراتر برای تنظیم رفتارهای اجتماعی و به دنبال تطبیق رفتارها و تعالیم دینی خود به این کتابها مراجعه می کنند .

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به اینکه با پرهیز از نگاه شخصی و سلیقه ای و یا نگاه غیرعلمی در عرصه عملی و علمی باید در راستای تألیف و انتشار کتاب دینی اهتمام ورزید، یادآور شد: اطلاعات کافی از همه کتب دینی در اختیار ندارم، اما چون سایر عرصه ها در این حوزه هم کتابهای ضعیف و قوی در کنار یکدیگر قرار می گیرند. بی تردید کتب ضعیف پاسخگوی نیازهای جامعه نیستند.

وی با تأکید بر اینکه یک مرکز قابل قبول و معتبر باید وضعیت موجود را ارزیابی کند، گفت: اگر مجموعه تعدادی از ناشران کتب دینی با یک مرکزیت و هماهنگی اقدامی برای رفع نقایص و برداشتن وضع موجود کنند، مجموعه ای تشکیل می شود که با هماهنگی و همکاری می توانند وضعیت فعلی را تغییر دهند.

حوزه کتابهای دینی با کمبود آثار غنی مواجه است

رئیس مرکز جهانی علوم اسلامی با اشاره به اینکه کتابهای دینی طی چند سال اخیر روند رو به رشدی داشته اند، یادآور شد: نبود آثاری با محتوای عمیق و غنی از ضعفهای حوزه نشر کتابهای دینی است که رفع آن نیازمند توجه ویژه حوزه های عملیه و مراکز دانشگاهی است .

حجت ‌الاسلام علیرضا اعرافی رئیس مرکز جهانی علوم اسلامی با بیان اینکه کتابهای دینی باید ویژگیهایی داشته باشند تا هم اثرگذار باشند و هم از جاذبه لازم برخوردار، اظهار داشت: کتابهای حوزه دین باید از لحاظ محتوا و عمق از غنای مناسب برخوردار باشند. بنابراین اولین مسئله در کتابهای نوشته شده در حوزه دین به نویسنده برمی گردد که باید از توانمندی، عمق و همه جانبه نگری برخوردار باشد.

حجت ‌الاسلام اعرافی داشتن آگاهی های ادبی زبان فارسی یعنی آشنایی با ادبیات گذشته و امروز فارسی، شعر و گنجینه ادبیات را در نوشتن کتاب مؤثر خواند و گفت: مخاطب شناسی از دیگر ویژگیهای کتابهای دینی به شمار می رود که باید نویسنده با مخاطب آشنا، آگاهی های روانشناختی و جامعه شناسی داشته و بر اساس نیاز و ذائقه مخاطب کتابی خاص ارائه  دهد.

رئیس مرکز جهانی علوم اسلامی درباره ارزیابی کتابهای دینی در شرایط موجود اظهار داشت: وضع کتابهای فعلی که در اختیار مخاطبان قرار دارد، متوسط روبه رشد است . اگر چه آسیبهایی وجود دارد که به نبود شرایط لازم باز می گردد . اما روند کلی کتابها خوب است.

وی با بیان اینکه هر کتابی که شرایط فوق را نداشته باشد، کتاب کاملی نخواهد بود، گفت: گاهی مشاهده می شود نویسنده از احاطه لازم به ادبیات کهن و امروزی فارسی برخوردار نیست و یا اینکه در سطح مخاطب شناسی ایرادهای فراوانی به او می توان گرفت. در مجموع کتابهایی با عمق کتابهای شهید مطهری کم است که اینها جنبه منفی کتابهای موجود به شمار می روند.

حجت ‌الاسلام علیرضا اعرافی در ادامه به دانشگاهها و حوزه های علمیه اشاره کرد و افزود: مراکز حوزوی و دانشگاهی که به تولید کتاب برای خواننده می پردازند باید دقت و توجه بیشتری داشته باشند . از این رو حوزه ها و دانشگاهها باید بیشتر به آموزش از طریق برگزاری کلاس، همایش و یا کارگاه بپردازند تا نویسنده از این آسیبها به دور باشد. از سوی دیگر باید فعالیت در حوزه و دانشگاه را جدی گرفت تا نسل آینده با قلمی زیبا و افکاری عمیق کتابهای مؤثری ارائه دهند.

شبهه‌افکنی در کتابهای دینی جایگزین ترویج دین شده است

حجت الاسلام جعفریان با تأکید بر اینکه محتوای کتابهای دینی نیازمند خلاقیت و نوآوری است، گفت: برخی آثار دینی طی سالهای گذشته به جای ترویج دین و دینداری به شبهه افکنی در مفاهیم دینی پرداخته اند که این کتابها نباید در دوایر عمومی توزیع شوند.

حجت الاسلام رسول جعفریان نویسنده، پژوهشگر و استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به ویژگیهای کتابهای دینی اظهار داشت: این قبیل کتابها باید ویژگیهای هر کتاب خوب دیگر را داشته باشند، به لحاظ نگارش روان بوده، از نثر پخته ای برخوردار باشند، به لحاظ ظاهری نیز زیبا و چشم نواز باشند. در کتابهای دینی باید سطح بندی دقیقی صورت گیرد و مخاطب شناسی به طور جدی در آن رعایت شود، در این کتابها باید مسلمات و مقبولات باشد نه مشکوکات و متنهای مشتمل بر شبهات. بنابراین باید افراد عالم و اندیشمند در این حوزه قلم بزنند.
 
حجت الاسلام جعفریان با تأکید بر اینکه اینگونه کتابها به لحاظ استدلالی باید سطح قابل قبولی داشته و از نظر اخلاق نگارش، از معیارهای بالاتری در مقایسه با سایر مکتوبات و مطبوعات برخوردار باشند، گفت: برای نام کتاب از عناوین زیبا و جالب استفاده شود. به طور مثال چند روز پیش کتابی با عنوان " اهمال کاری" دیدم که این مسئله را از لحاظ مذهبی کار کرده بود، به طوری که در دانشگاه هم از این کتاب مسابقه برگزار شد.

این نویسنده و پژوهشگر با تأکید بر اینکه طی حدود سی سال پس از انقلابی که یک انقلاب دینی و مذهب بوده، آثار دینی از کیفیت بهتری در مقایسه با پیش از انقلاب برخوردار شده است، تصریح کرد: اما حقیقت آن است که عوام پسندی و عوام زدگی دو عامل اصلی منشورات دینی حتی در روزگار ماست. به دلیل پایین بودن آگاهی برخی از اقشار کسانی از اصحاب قلم و نشر به سوء‌ استفاده از این وضعیت مشغول شده و به انتشار آثاری در سطح پایین می پردازند. طبیعی است وقتی کالایی خواستار دارد، آن کالا عرضه خواهد شد. مهم آن است که بتوان آگاهی مردم را بالا برد و در عین حال، فیلترهایی نیز برای انتشار این قبیل کتابها گذاشت.

وی با بیان اینکه یکی از مزایای مهم آثار دینی، تخصصی شدن آنهاست که با وضعیت پیش از انقلاب قابل مقایسه نیست، یادآور شد: در سطح پژوهشی آثار خوبی منتشر شده و پیشرفتها کاملا محسوس است. اما این مربوط به اقشار خاصی است و دیگران آثار سطح پایین، اما عاطفی و احساسی را می پسندند و به همین علت است که بازار آن کتابها را پر رونق کرده و نسبت به قبل از انقلاب بر شمار آنها افزوده است. البته فضای سیاسی جامعه هم مهم است. تمایل به سطحی نگری در سطح سیاسی، به ویژه از زاویه دید مذهبی، آن را به لایه های عمومی جامعه بسط می دهد.

این پژوهشگر و نویسنده در ادامه با بیان اینکه آسیبهای مرتبط با کتابهای دینی به دو گونه، شکلی و محتوایی است، گفت: به لحاظ شکلی گرچه پیشرفت محسوس بوده و شماری از ناشران برای زیبایی کار تلاش قابل توجه و هزینه های بیشتری را به کار می گیرند، اما همچنان آثار دینی بیشتر به این دلیل که با قیمت ارزانتر در دسترس قرار گیرند،‌ گرفتار نازیبایی شکل و صورت هستند.

جعفریان گفت: از لحاظ محتوایی نیز به خصوص در کارهای عمومی دینی از خلاقیت لازم برخوردار نیستند، مثلا در باره دعا، ما می بایست صدها کتاب خوب می داشتیم، به ویژه به لحاظ تفسیر ادعیه و نقش آن در تربیت فردی، اجتماعی و بسیاری از مباحث دیگر.‌ اما از این جهت فقیر هستیم. در مباحث خداشناسی نیز کارهای متنوع نداریم. یک دلیل آن است که سنخ این قبیل بحثها از قرنها پیش فلسفی محض بوده و روشهای دیگر برای معرفت الهی دنبال نشده یا کمتر دنبال شده است. ما در بحثهای عقاید همچنان پایبند کتابهای پیشین هستیم. به هر حال از لحاظ محتوایی نیاز به نوعی خلاقیت و ابتکار داریم. 
 
وی در ادامه یاد آور شد: شماری از آثار دینی، در یکی دو دهه اخیر به جای ترویج دین و دینداری به شبهه افکنی در مفاهیم دینی پرداخته اند. این قیبل آثار گرچه به لحاظ علمی و اجتهادی باید مورد تأمل قرار گیرند، اما نباید در دوایر عمومی توزیع شوند. این قبیل مباحث تنها حوزوی ودانشگاهی است و رواج آن میان عموم مردم، جز ضرر و زیان ندارد. تصور من بر این است که انتشار این آثار جنبه سیاسی و گروهی هم به خود گرفته است. یعنی برخی از جناحها از آنها به عنوان وسیله ای جناحی برای ترویج خود استفاده می کنند. باید آثار دینی را از این وضعیت درآورد و آن را در حد امور مقبول و عمومی و مورد تأیید میان مردم عرضه کرد.

نشر کتابهای دینی از نبود مدیریت منسجم رنج می‌برد

دبیر شورای معارف سیما با اشاره به اینکه عدم هماهنگی میان ناشران در حوزه نشر دینی وجود دارد، گفت: فقدان یک مدیریت منسجم و فعال برای تعیین راهبردها، اهداف و سیاستهای مناسب با شرایط روز در کشور ما مشهود است که از ضعفهای نشر کتاب در حوزه دین به شمار می رود.

دکتر پرویز فارسیجانی مدیر کل پژوهشی و آموزشی و دبیر شورای معارف سیما با اشاره با تأکید بر اینکه به کتابهای دینی در حوزه کودک، نوجوان و جوان برای همه ذائقه ها و مخاطبان به اندازه کافی و فراوان توجه نشده است، اظهار داشت:  در حوزه کتابهای دینی در عرصه مخاطبین خیلی با هدفهای روشن عمل نکرده ایم.
 
وی با بیان اینکه کتابهای دینی یا به صورت مستقیم پیام دارند و یا به صورت غیر مستقیم، تصریح کرد: در حوزه کتابهایی که غیر مستقیم عمل می کنند، هر کتابی که دارای یک پیام ارزشی، انسانی و الهی باشد یک کتاب دینی است، هر چند که اسم دینی نباشد و ظاهرش دینی نباشد. در واقع هر کتابی که در راستای تعالی اخلاق امت اسلامی و انسانی نوشته شده باشد، کتاب دینی است که با هر شکل و سابقه ای می تواند باشد.

فارسیجانی با اشاره به اینکه در کتابهای دینی که به مخاطب عرضه می شود، با وجود برخورداری از نقاط قوت، از ضعفهایی نیز رنج می برند، یادآور شد: فقدان یک مدیریت منسجم و فعال برای تعیین راهبردها، اهداف، سیاستها و برنامه های مناسب با شرایط روز در حوزه کتابهای دینی در کشور ما مشهود است.

وی دومین نقص کتابهای دینی را عدم هماهنگی بین ناشران دینی در چاپ کتابها خواند و افزود: موضوعات تکراری بدون نیاز جامعه، بدون توجه به شرایط و کتابهای قدیمی که  به روز نیستند نشان می دهد ناشران دارای حوزه ای نیستند که به آنها خط دهد تا آنها هماهنگ و همسنگ عمل کنند.

دبیر شورای معارف سیما در ادامه عدم نو آوری و تطبیق با شرایط روز و مصلحتهای جامعه را از دیگر نقایص کتابهای دینی موجود خواند و تصریح کرد: آنچه باید مورد توجه قرار گیرد این است که متأسفانه اثرگذاری شایسته و بایسته کتب دینی یکنواخت و یکدست نیست. برخی از کتابها بی اثر هستند، به گونه ای که بود و نبود آن تأثیر ندارد . در حالی که جامعه امروز ما کاملا نیازمند کتبی است که در حوزه ادبیات دینی، هنر دینی، کلام، فلسفه، عرفان، فقه و موضوعات دیگر باید اثرگذاری روشنی داشته باشد .

فارسیجانی با اشاره به حمایت دستگاههای دولتی از نویسندگان در عرصه های مختلف اظهار داشت: فعال شدن دستگاههای تبلیغاتی و رسانه ای در جهت حمایت از آثار فاخر و ارزشمند دینی در عرصه های مختلف و تبلیغ مناسب به صورت فعالانه  نکته ای اساسی است که متأسفانه به آن توجه نمی شود. همچنین باید با ایجاد مرکزی در دولت و حمایتهای مادی و معنوی در زمینه نشر دینی فعالانه عمل کرد.

وضعیت کتابهای دینی موجود نگران کننده است

عضو هیئت علمی دانشگاه قم با بیان اینکه نیمی از کتابهای دینی امروز ضعیف و نگران کننده هستند، گفت: اگر چه تلاش محققان و نویسندگان قابل تقدیر است، اما به آثار موجود در جامعه خوش‌بین نیستم.

حجت الاسلام دکتر سید رضا مؤدب سردبیر فصلنامه شیعه شناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه قم با بیان اینکه کتابهای دینی از جایگاه ویژه ای برخوردار و در جامعه امروز یکی از دغدغه های اهل اندیشه به شمار می روند، اظهار داشت: کتابهای دینی مهمترین کتابهایی هستند که در جامعه با عقاید، افکار و اندیشه های همه مردم سروکار دارند و در سطوح مختلف منتشر می‌شوند.

سردبیر فصلنامه شیعه شناسی با تأکید بر اینکه کتابهای دینی در هر جامعه‌ای جایگاهی ویژه دارند و فرهنگ جامعه را معرفی می کنند، تصریح کرد: با توجه به این حساسیت و اهمیت، کتابهای دینی باید دارای ویژگیهایی باشند که یکی از آنها استفاده از منابع متقن و دست اول است یعنی هر نویسنده ای که مطلبی را به دین نسبت می دهد، باید از منابع دست اول استفاده و به صورت روشمند عمل کند. بنابراین زمانی کتاب دینی ارزشمند است که از منابع قوی و مستند بهره گیرد.

وی دومین ویژگی کتابهای دینی را روان بودن و به روز بودن خواند و یاد آور شد: کتابهای دینی باید دارای متنی قابل فهم برای مخاطب باشند و هر نویسنده، اهل قلم و اهل فکر باید مطلب خود را به زبان رایج و برای مخاطب خاص خود عرضه کند تا برای او  قابل قبول و قابل فهم باشد. از این رو از کلمات و اصطلاحات قدیمی که در کتب کهن استفاده می شد و امروز مفهوم خوبی ندارد باید صرفه نظر شود . بنابراین نظارت و ویراستاری دو یا چند نفر آشنا به زبان فارسی در کتابهای دینی ضروری است.

وی در ادامه به حساسیت ویژه کتابهای دینی اشاره و تصریح کرد: اگر کتابهای دینی اندیشه های انحرافی را منتقل کنند، جلوگیری و رفع آنها بسیار سخت خواهد بود. بنابراین لازم است که در هر شهر و یا استانهای کشور تیمهای خاصی فعال باشند و به لحاظ تخصصی این کتابها را کنترل کنند.

عضو هیئت علمی دانشگاه قم آسیبهای کتابهای دینی را عدم منابع قوی، عدم شیوایی زبان و وجود انحراف توصیف کرد و یادآور شد: کتابهای دینی وظیفه و رسالت تکمیل و بازسازی اندیشه ها، افکار و هدایت مردم را به عهده دارند. رسالت پیامبران در آغاز تعلیم و آموزش بوده است و پس از آنها انبیاء و امروز نویسندگان به عنوان هدایتگران جامعه نقش و رسالت بزرگی به عهده دارند.

حجت الاسلام مؤدب با بیان سختی ارزیابی و قضاوت در مورد کتابهای موجود در بازار تصریح کرد: از نگاه عمومی می توان گفت که نیمی از آنها جایگاه خوبی دارند و به وسیله ناشران معتبر منتشر می شوند که هم منابع، هم ویراستاری و هم داوری در آنها انجام شده است، اما نیم دیگر کتابها دارای ضعف هستند که ممکن است 1 یا 2 و یا 3 ضعف را با هم داشته باشند.

سر دبیر فصلنامه شیعه شناسی نقد کتابهای دینی را نشانه جایگاه علمی آنها خواند و گفت: نقد کتابهای دینی در سطوح مختلف انجام می شود که نشان از اهمیت کتابهای دینی است. بنابراین با نقد کتابهای دینی در انجمن نقد کتاب، محافل علمی و یا برگزاری نشست می توان از انحراف آنها جلوگیری کرد. بنابراین نیاز به تیمی است که این گونه کتابها را مورد نقد قرار دهند .

نفوذ آثار غیراخلاقی نتیجه اهمال در حوزه کتابهای دینی است

رئیس مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما با اشاره به اینکه توجه به مخاطب خاص و بی توجهی به مخاطب عام از ضعفهای جدی کتابهای حوزه دین است، گفت: تألیف و تدوین کتاب برای گروههای مختلف ضروری است زیرا اگر به نیازهای آنها به درستی پاسخ داده نشود، به کتابهای کاذب وارداتی روی می آورند که آنها جای اخلاقیات ناب اسلامی و دینی را می گیرد .

حجت الاسلام هادی صادقی رئیس مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما ضمن اشاره به ویژگیهای کتابهای دینی اظهار داشت: کتابهای دینی در درجه اول باید از نظر صحت مطالب محکم باشند و اگر چیزی به نام کتاب دینی به جامعه معرفی شد، به طور طبیعی مردم اعتماد کرده و مطمئن باشند که می توانند اطلاعات دینی خود را از این کتابها دریافت و مورد استفاده قرار دهند، اگر مطالب محکم نباشد مردم دچار انحراف و خرافات می شوند.

وی در ادامه به ویژگی دیگر کتابهای دینی اشاره کرد و گفت: ملاحظه ظرفیت و نیازهای مخاطبان از اهمیت به سزایی برخوردار است. نمی توان در کتابهای دینی بدون توجه به نیاز مخاطب هر چه را که به دست رسید، عرضه کرد . در واقع کار عالم دینی این است که نیاز زمانه خود را بشناسد و متناسب با آن اطلاعات را از متون دینی استخراج کند، یعنی دست به گزینش زده و پاسخگوی این نیاز باشد. بنابراین شاخصه دوم  پاسخگوی به نیازها و پرسشهای روزگار است که متأسفانه برخی از کتابها مطالبی را که امروز نیاز جوان، نوجوان و حتی بزرگسال نیست، مطرح می کنند .

حجت الاسلام هادی صادقی جاذبه های لازم کتابتی، بصری و ادبی را ویژگی دیگر کتابهای دینی خواند و گفت: این کتابها باید به لحاظ قلم و ادبیات امروزی باشند و با زبان این روزگار سخن بگویند، جاذبه های بصری را در آرایش کتابها استفاده و آنها را هر چه می توانند جذاب کنند تا مخاطب به سمت این کتابها جذب شود.

وی روانی بیان، شفافی گفتار و پرهیز از ابهام را در کتابهای دینی حائز اهمیت دانست و تصریح کرد: مطالب کتاب باید به گونه ای باشد که مخاطب را سردرگم نکرده و بتواند خیلی روشن پاسخ سؤال او را بدهد، بدون اینکه ابهامی برای او ایجاد کند. روشنی بیان از ویژگیهایی است که انبیاء نیز همیشه داشتند و سعی می کردند با زبان قومی با مردم صحبت کنند. عالم دینی نیز در کتاب خود باید این ویژگی را رعایت کند. یکی از شاخصه های کتابهای شهید مطهری بیان روشن و روان بوده است.

وی با تأکید بر اینکه این ویژگیها از شاخصها و نوع آرمانی کتابهای دین است که انبوه کتابها این مشکل را دارند و از این ویژگیها برخوردار نیستند و یا برخی از آنها را دارند و مجموع ویژگیها را با هم ندارند، گفت: ضعفها و نقایص کتابهای دینی نیز ناشی از نداشتن همین ویژگیهاست که اگر همین ویژگیها تأمین شود، ضعفها نیز برطرف می شود.

حجت الاسلام هادی صادقی عدم توجه به مخاطب عمومی را مشکل کتابها خواند و افزود: کتابهای حوزه دین تنها به مخاطب تخصصی توجه دارند و مخاطب عمومی را نادیده می گیرند که از ضعفهای جدی است . به طور مثال در حوزه فلسفه، حکمت، کلام و فقه کتابهای قدیمی ما کتابهایی نیستند که عامه مردم که تخصص ندارند از آن استفاده کنند، از جلمه رساله ها که ادبیات آنها طوری است که نیاز به فن و تخصص دارد و هر کس نمی تواند از آن بهره برد. اما بعد از انقلاب در دسته بندیها و ساده سازیها کتابها تلاشهایی صورت گرفته است. 

"نگاه تک بعدی" از ضعفهای جدی کتابهای دینی است

مدیر گروه فلسفه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه با اشاره به اینکه تمام کتابهای دینی با نگاهی تک بعدی تنها به یک زاویه معطوف شده اند، گفت: این شیوه پرداخت، جامعیت را از مخاطب می گیرد، از این رو رشد مخاطب در یک جهت بوده و ابعاد مختلف آن مورد توجه قرار نمی گیرد .

حجت الاسلام عبدالحسین خسروپناه استاد حوزه و دانشگاه و مدیر گروه فلسفه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه با بیان اینکه کتابهای دینی سنین مختلف باید از نظر شکل از طرحهای گرافیکی و همچنین هنرهای زیبایی بهره مند باشند،   تصریح کرد: کتابهای دینی از لحاظ محتوا نیز باید ویژگیهای خاصی داشته باشند تا معرفت دینی ایجاد کنند. از این رو باید جامع نگرانه باشند. نویسنده ای که درباره توحید یا معاد یا نبوت می نویسد باید به گونه ای ننویسد که خواننده نسبت به مفاهیم موجود و یا مفاهیم دیگر شک کند. به طور مثال توکل و توسل را در تعارض با یکدیگر قرار ندهد که اینگونه تبیین معارف دینی جامع نگرانه نیست.

این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به اینکه نویسنده باید از روشهای متنوع برای تبیین و اثبات معارف دینی بهره مند شود، یاد آور شد: گاهی اوقات نویسنده باید از چند روش روش نقلی، روش عقلی و تجربه استفاده کند؛ اینگونه اگر خواننده ای گرایش عقلی دارد یا گرایش تجربی یا گرایش نقلی و روایی در او تأثیر بیشتری خواهد داشت و معرفت دینی در سطح گسترده ای با مخاطبان ارتباط برقرار می کند.

حجت الاسلام عبدالحسین خسروپناه افزود: علاوه بر جامعیت در معرفت و جامعیت در روش، جامعیت رویکرد هم باید مورد توجه قرار گیرد. در تبیین مطلب دینی باید از رویکردهای متنوع بهره جست. یعنی اگر از هر روشی استفاده می شود اصول، ضوابط و قواعد آن اصول نیز آورده شود. اگر از روش نقلی استفاده می شود، از روایتهای صحیح و از قواعد علمی نیز بهره گیرد و اگر مطلب نقلی مشابهی دارد، همه را بیاورد. در واقع هر نوع رابطه دیگر را نیز رعایت کند که مطلب ناتمام نباشد.

وی با اشاره به اینکه متأسفانه رعایت کامل همه این اصول در آثار دینی وجود ندارد، تصریح کرد: به ویژه کتابهایی که برای کودکان و نوجوانان نوشته می شوند، شناخت کافی درباره اسلام ارائه نمی کنند. در واقع کتابهای دینی به یک زاویه توجه می کنند و جامعیت را از مخاطب می گیرند. از این رو رشد مخاطب در یک جهت است. که این مسئله در فیلمها و سریالها نیز مشهود است. به طور مثال سوژه ای را انتخاب می کنند و فیلم می سازند، اما ابعاد مختلف آن را مورد توجه قرار نمی دهند. این ضعف در کتابهای دینی نیز وجود دارد.

مدیر گروه فلسفه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه برگزاری جلسات نقد کتاب را مهمترین شیوه برای برطرف کردن مشکلات کتابهای حوزه دین خواند و افزود: کتابهایی که منتشر می شوند باید در نشستهای علمی و تخصصی از سوی کارشناسان و متخصصان عرصه های مختف ارزیابی شوند تا نویسنده اشکالات را برطرف کند. از سوی دیگر خود نویسنده نیز می تواند از صاحبنظران بخواهد کتاب او را به صورت مکتوب نقد و نشریه های متنوع تخصصی نیز مطالب نقد را چاپ و منتشر کنند. 

طرح مباحث انحرافی از آسیبهای جدی کتابهای دینی است

مدیر دانشنامه قرآن پژوهی با اشاره به اینکه باید یک گروه علمی و توانمند بر کتابهای دینی نظارت داشته و آنها را مورد ارزیابی قرار دهد، گفت: تکرار در کتابهای دینی بسیار زیاد است، کتابهایی هم که به طور ضعیف موضوعهای دین شناسی را مطرح می کنند دارای مباحث انحرافی هستند .

حجت الاسلام حسین علوی مهر مدیر دانشنامه قرآن پژوهی با بیان اینکه تکرار در کتابهای دینی بسیار زیاد است، اظهار داشت: کتابهایی که به طور ضعیف مباحث دین شناسی را مطرح می کنند، نیز در سطح جامعه بسیار زیاد وجود دارند، کتابهایی که دارای انحراف هستند نیز چاپ می شوند و مورد استفاده قرار می گیرند، به همین دلیل تکرار و وجود انحراف در کتابهای چاپ شده از آسیبهای موجود به شمار می روند.
 
وی با تأکید بر اینکه محققان برای رفع این مشکل باید طوری عمل کنند که اندیشه جوانان را تغذیه و شبهاتی را که امروز میان نسل جوان رایج شده در مباحث مختلف عقیدتی، دین شناسی، فلسفی، کلامی و معرفتی پاسخگو باشند، تصریح کرد: امروز میان نسل جوان در دانشگاهها مسائلی مطرح است که محققان وظیفه دارند که جوانان را از مباحث گمراه کننده و انحرافی دور و شبهات آنها را برطرف کنند.

حجت الاسلام حسین علوی مهر با اشاره به اینکه اگر نویسندگان متناسب با نیازهای روز کتابهایی ارائه کنند، مطلوب تر خواهد بود، یاد آور شد: مسیحیت به منظور ترویج دین خود کتابهایی با حجم کم، نوع نگارش و ادبیات جذاب ارائه می کند و جوانان هم که در آغاز متوجه نیستند، به سمت و سوی آنها کشیده می شوند و خواننده جوان با خواندن آنها کم کم جذب شده و خورده و مسموم می شود، نویسندگان مسلمان نیز باید کتابهایی با حجم کم و با نوع و قالب نگارش جذاب بنویسند و در اختیار جوانان، نوجوانان، دانش آموزان و دانشجویان قرار دهند تا به کتابهایی که مناسب نیست، جذب نشوند.

مدیر دانشنامه قرآن پژوهی در ادامه نظارت یک گروه علمی و توانمند در کشور را بسیار ضروری خواند و افزود: این گروه باید همه کتابهای دینی را مورد ارزیابی قرار دهند. این گروه علمی می تواند از انتشار و چاپ کتابهایی با محتوای نادرست، کارهای تکراری، همچنین کتابهایی که در آنها اشتباه عقاید، مباحث دین شناسی، معرفت شناسی وجود دارد یا در درج مطالب ضعیف و یا مطالب مطرح شده در آن نادرست است، جلوگیری کنند.

کتابهای دینی نقشی در رشد معنوی مخاطب ندارند

رئیس پژوهشکده باقرالعلوم با اشاره به اینکه کتابهای دینی تنها علم را به خواننده منتقل کرده و تأثیری در رشد معنوی ندارند، گفت: از آسیبهای کتابهای دینی این است که تأثیری در هدایت صحیح مخاطب نداشته، در پرورش اخلاقی و اعتقادی نیز نقشی ندارند، در صورتی که این مسائل از کارکردهای اصلی کتاب در حوزه دین هستند .

دکتر حسین قشقایی رئیس پژوهشکده باقرالعلوم با اشاره به اینکه کتاب به عنوان رسانه باید پاسخگوی نیازهای فرهنگی و اخلاقی مخاطبان باشند، اظهار داشت: آنچه امروز در بسیاری از مراکز علمی و تحقیقاتی حوزه کتابهای دینی دیده می شود توجه صرف به مسائل علمی است .

رئیس پژوهشکده باقرالعلوم یادآور شد: مهمترین ضعف کتابهای دینی این است که مخاطب را تربیت نمی کنند، پرورش اخلاقی نمی دهد، افرادی با اعتقادات دینی به بار نمی آورد، در صورتی که این مسائل از کارکردهای کتاب در حوزه دین و حتی غیر دین به شمار می رود. با توجه به اینکه امروز بسیاری از رمانها اعتقادات را بر می گردانند و احساسات را بر می انگیزند، می توان از این رویکرد در حوزه کتابهای دینی نیز بهره مند شد. 

قشقایی با اشاره به اینکه کتاب می تواند به عنوان یک وسیله اطلاع رسانی و تبلیغاتی ارزشمند، بسیاری از اعتقادات اسلامی را ترویج کند، گفت: متأسفانه ما از این ابزار به درستی استفاده نکرده و فقط علم آن را منتقل می کنیم. قرآن و احادیث نبوی شخص را پرورش می دهند . کسی که قرآن می خواند، ایمانش افزایش می یابد، بنابراین کتابهای دینی ما اینگونه نیست که خواننده را پرورش دهد و با خواندن کتاب تعالی نفسانی پیدا کند. کتابهای دینی تنها دانش علوم دینی را به خواننده منتقل می کنند .

"مافیای پخش" کتابهای دینی را تحریم کرده است

رئیس مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب قم مشکلات حوزه نشر کتابهای دینی را بسیار متعدد دانست و گفت: مافیای پخش کتاب تصمیم به تحریم کتابهای دینی گرفته و مابقی موسسات هم از قدرت خوبی برای پخش کتابهای دینی برخوردار نیستند.

حجت الاسلام ابوالحسن نواب رئیس مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب قم اظهار داشت که کتب دینی از سه جهت شکل، متحوا و سطح بندی باید مورد بازنگری قرار گیرند. شکل کتابهای دین از نظر چاپ، صفحه آرایی و فهرست بندی و نمایه گذاری باید چشمگیری باشد و کتابهای موجود از فقدان چنین ویژگی رنج می برند.

حجت الاسلام نواب با اشاره به این که محتوای کتابهای دینی باید از موضوعات و محتوای منسجم دسته بندی شده و مربوط به موضوع برخوردار بوده بر قوت علمی کتب دینی تأکید کرد. کتابهای امروز در پشت جلد خود از سطح بندی برخوردار نیستند و برای مثال کتابی که با عنوان توحید در بازار به فروش می رسد مشخص نشده است که برای روحانی که مدارج علمی بسیاری را طی کرده نوشته شده است یا برای یک کودک دبستانی.

رئیس مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب قم گفت: کتابهای دینی باید روشن کنند که برای چه قشری از جامعه نوشته شده است کتابی که برای عموم مردم نوشته شده باید از کتابی که برای دانش آموزان ، دانشجویان، باسواد و کم سواد جدا شوند. این در شرایطی است که ما می توانیم حتی با استفاده از فن معماری درباره توحید مطلب نوشته مشخص کنیم که این توحید برای افرادی است که با فن معماری آشنایی دارند.

حجت الاسلام ابوالحسن نواب مشکلات حوزه نشر کتابهای دینی را بسیار متعدد دانست و گفت: مافیای پخش کتاب تصمیم به تحریم کتابهای دینی گرفته و مابقی موسسات از چنین قدرتی برخوردار نیستند و برای از بردن این وضعیت دو سال گذشته موسسه قدرتمندی با عنوان " پکتا" (پخش کتب دینی ایران) تأسیس شده و کتابهای قوی منتشر کرده و توزیع آنها را بردست گرفته است. این مشکل از گذشته تا کنون به طور مستمر وجودنداشته به طوری که امروز کتابهای شهید مطهری به چاپ شصتم رسیده و این امر نشان می دهد جامعه نیز به خوبی به کتابهای قوی پاسخ می دهد.

نواب پیشنهاد کرد که سازمان فرهنگ و ارشاد اسلامی به استثناء امور ممیزی در حوزه نشر، پخش، برگزاری نمایشگاه دخالت نکند و تنها به حوزه قانونی خود وارد شود و اصل 44 مطابق فرمایش مقام معظم رهبری در حوزه فرهنگ نیز مورد توجه قرار دهد چرا که چنین دخالتهایی به برهم خوردن روند عرضه و تقاضا منتهی می شود به طوری که خرید یک هزار جلد کتاب دینی از ناشران خاص برای سایر ناشرین ایجاد مشکل می کند.

"خرافات" کتابهای دینی را تخریب کرده است

حجت الاسلام جعفری نیا با اشاره به اینکه عرضه مطالب خرافی به نام دین در جامعه افزایش یافته که آسیبهای جبران ناپذیری به عرصه دین وارد می کنند، گفت: کتابهای دینی در شرایط مطلوبی نیستند و از آنها استقبال نمی شود .

حجت الاسلام یعقوب جعفری نیا نویسنده و مفسر قرآن کریم با اشاره به اینکه کتابهاین دینی باید از نظر محتوا محکم و متقن باشند و مطابق معارف اسلامی نوشته شوند، اظهار داشت: این کتابها از نظر شکل و ظاهر نیز باید جالب و چشم نواز باشند.

وی با اشاره به اینکه کتابهای دینی باید از استحکام لازم برخوردار و هر بحث خرافی را به نام دین عرضه نکنند، تصریح کرد: نهادی مانند وزارت ارشاد یا نهاد دیگر باید متصدی شده و مانع فعالیتهای غیر قانونی شود، چون عمده کتابهایی که در بازار ایران به عنوان کتابهای دینی عرضه می شوند، مشتمل بر خرافات هستند که به نام کتابهای دینی و اسلامی توزیع می شوند.
 
این نویسنده ضعف محتوا را در آسیبهای این عرصه خواند و در ادامه تأکید کرد: برخی از کتابها به ویژه آنهایی که در قم چاپ می شوند، مرتبط با تعبیر خواب و کشف و کرامات هستند و بازار داغی هم دارند که اینها منجر به شیوع خرافات می شوند، از این رو باید جلوی آنها گرفته شود که به نام دین به خلق الله داده نشوند.

وی با بیان اینکه محتوای کتابها باید خوب، به قلم امروز و قابل فهم برای اقشار مختلف اعم از جوانان باشد، یادآور شد: این کتابها باید خواننده را به خود جذب کنند، بنابراین محکم و جذاب بودن مطالب، نگارش به شیوه های نویسندگی امروز، دسترسی آسان خواننده و قیمت ارزان تأثیر به سزایی در استفاده از کتابهای دینی خواهد داشت.
 
حجت الاسلام یعقوب جعفری نیا در ادامه افزود: وقتی یک سلسله مطالب خرافی به نام دین عرضه می شود، برای جامعه بسیار خطرناک است، از آنجایی که جامعه ایرانی یک جامعه مذهبی و حکومتش نیز دینی است، وقتی طلسمها و یا کشف و کرامات و مطالب ضعیف به نام دین عرضه می شوند، آسیبهای جبران ناپذیری به عرصه دین می زنند و ذهنیت مردم را نسبت به دین تغییر می دهند .

این مفسر قرآن کریم با اشاره به اینکه ویژگیهای مذکور ویژگیهای آرمانی کتابهای دینی به شمار می روند، گفت: متأسفانه در شرایط فعلی از کتابهای دینی استقبال نمی شود. همچنین کتابهای دینی در سطح مطلوبی نیستند . از سوی دیگر مطالب و معارف دینی به صورتهای مختلف عرضه شده است که باعث افزایش رقیب کتابهای دینی شده که می توان به رادیو، تلویزیون، سی دی اشاره کرد که اینها در جستجوی مطالب دینی  نیاز خواننده را اشباع می کنند، از این رو خرید کتابهای دینی در جامعه کم شده است .