حکم امام و رهبر معظم انقلاب؛ موج قدرتمند مقابله با بدعت در عزاداریها

عزاداری برای امام حسین(ع) یکی از مهمترین کارکردها در حفظ مکتب اهل بیت است، به همین دلیل علما برای حفظ و صیانت از این مجالس تلاش کرده و کوشیده اند آن را از گزند انحراف و تندرویها محفوظ نگهدارند .

در دوران معاصر نیز این رسالت حساس مورد توجه و اهتمام زعمای حوزه علمیه قرار داشته، علمای روشن بین به سهم خود در زدودن آفاتی که از روی جهالت عوام و گاه با تحریک و توطئه معاندان دامنگیر این محافل گرانقدر می‌شد، کوشیده اند:

موج اول: مرحوم علامه سید محسن امین در کتاب خویش به نام "التنزیه لاعمال الشبیه" با استدلال و برهان ثابت می کند قمه زنی و برخی دیگر از اعمال رایج در عزاداری امام حسین نه تنها ثوابی ندارند، بلکه از نظر شرع مقدس حرام هستند. در پی انتشار این اثر که با هدف پاکسازی گردهمایی های مذهبی از بدعتها و گمراهیها انجام شد، مردم ناآگاه چنان در برابرش موضع گرفتند که برخی از دوستانش خطر " انقلاب عوام" را به وی گوشزد کردند.

وی در این باره می گوید: در برابر این رساله برخی از مردم برخاسته، هیاهو کردند و ناآگاهان را به هیجان آوردند... آنها در میان بخش گسترده ناآگاه جامعه چنین پخش کردند که فلانی ( سید محسن امین) برپا داشتن عزای امام حسین را حرام کرده و علاوه بر این، مرا به خروج از دین متهم کردند.

تبلیغات فراگیر درباره دانشمند مصلح دمشق، چنان مؤثر افتاد که حتی گروهی از گویندگان مذهبی در مسجدها او را گمراه معرفی کرده و برخی از مردم با گرو نهادن خانه خود و به دست آوردن اندکی پول، در جهاد نامقدس ضد سید محسن شرکت کردند.

آیت‌الله اصفهانی

ولی از آنجا که حق با سید بود، بالاخره پیروز و سربلند شد . تا آنجا که پس از اندک زمانی، آیت الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی به طرفداری از امین و کتاب بیداری بخش او فتوا صادر کرده و به صراحت گفت: همانا استفاده از امثال شمشیر و زنجیر و طبل و بوق و امثال آنچه امروزه در دسته ها و مواکب عزاداری عاشورا رایج شده، قطعا حرام و غیر شرعی است.

این فتوا نیز موجب اختلافات و سر و صدای شدیدی شد و برخی از وعاظ در سخنرانیهای خود آیت الله اصفهانی را به سختی مورد انتقاد و حتی اهانت قرار دادند ولی وی هرگز حاضر نشد از فتوا و عقیده خود دست بردارد.

در بصره نیز آیت الله سید مهدی قزوینی به حمایت از علامه سید محسن امین برخاسته و در آثار خویش به انتقاد از قمه زنی پرداخت. وی بر این اعتقاد بود که استفاده از آهن، یعنی زنجیر و قمه در مراسم عزاداری حدود یک قرن قبل و توسط مردمانی که تسلط زیادی به قوانین شریعت نداشتند، پدید آمده است.

موج دوم: مقابله امام خمینی (ره) با قمه زنی و امثال آن

پس از پیروزی انقلاب اسلامی جریانی تحت تأثیر محافل روشنفکری در ایران شکل گرفت که با عزاداری حسینی به صورت سنتی به مخالفت پرداخت. بنیانگذار جمهوری اسلامی در مقابل این تفکر با شدت و حدت ایستادند و طی چند سخنرانی، به تبیین نقش مجالس عزای حسینی در حفظ و بقای مکتب تشیع پرداخته و ضرورت برگزاری مراسم عزاداری به همان شیوه سنتی را مورد تأکید قرار دادند.

با گسترش برخی مظاهر آزار جسمانی در مراسم سوگواری امام حسین (ع) و امکان بهره برداری دشمنان از این رفتارها، ایشان با صدور حکمی عزاداران را از قمه زنی نهی و جواز شبیه خوانی را مشروط به عدم وهن اعلام کردند.

در پی حکم امام (ره) آیت الله شهید سید محمد باقر صدر و شهید آیت الله مرتضی مطهری و جمعی از علمای بصیر به حمایت از این اقدام و محکومیت این اعمال پرداختند.

شهید مطهری با ذکر سابقه ورود قمه زنی به ایران می نویسد: قمه زنی و طبل و شیپور، از ارتدوکس قفقاز به ایران سرایت کرده و چون روحیه مردم برای پذیرفتن آنها آمادگی داشت، همچون برق در همه جا دوید.

شهید آیت الله مطهری در کتاب "حوزه و روحانیت" نیز به این مبحث پرداخته و اعلام  کرد: قمه زنی در شرایط فعلی هیچ دلیل عقلی و نقلی ندارد و یکی از مصادیق بارز تحریف بوده و حداقل اینکه در زمان فعلی، باعث زیر سؤال رفتن تشیع می شود. از برنامه هایی که هیچ ارتباطی با اهداف امام حسین (ع) ندارد، تیغ، قمه و قفل زدن است، قمه زدن هم همین طور است. این کار، کار غلطی است. یک عده قمه ها را بگیرند، به سرهای خودشان بزنند و خونها را بریزند که که چه شود؟ کجای این حرکت، عزاداری است.

روحانی شهید سید عبدالکریم هاشمی نژاد نیز به تأثیرات سوء قمه زنی در تخریب چهره تشیع پرداخته، می گوید:" سوگواری برای حسین بن علی (ع) و یاد نمودن از فاجعه خونین نینوا اگر به طرز صحیح انجام شود، علاوه بر ارزشهای اسلامی و معنوی که دارد، اصولا خود یک عمل منطقی و معقولی است که از عواطف انسانی و حس حمایت از مظلوم سرچشمه می گیرد. اما با کمال تأسف گاهی به نام عرض ارادت به پیشگاه مقدس حسین کارهایی انجام می شود که در برابر دنیای روز موجب شرمسازی و سرافکندگی است.

کارهایی که نه با مقررات اسلامی سازش دارد و نه از نظر منطق، صحیح و قابل درک است. برای نمونه باید موضوع " قمه زدن" را یاد کرد. این عمل ناراحت کننده و چندش آور نه تنها با هیچ اصلی قابل تفسیر نیست، بلکه مخالفان و دشمنان اسلام در داخل و خارج، از آن به صورت یک حربه مؤثر و قاطع علیه آیین مقدس ما استفاده می کنند."

موج سوم: حکم حکومتی رهبر معظم انقلاب در مورد قمه‌زنی

پس از گسترش غیرعادی تظاهر به قمه زنی بعد از رحلت امام خمینی (ره) و ایجاد زمینه بهره برداری خبرگزاریها و پایگاههای اطلاع رسانی معاند از این صحنه ها برای ضربه زدن به اساس تشیع، رهبر معظم انقلاب طی بیاناتی که در آستانه محرم الحرام (17 خرداد 73) در جمع روحانیون استان کهکیلویه و بویراحمد ایراد شد، بر لزوم هرچه باشکوهتر برگزار شدن عزای حسینی تأکید، انحرافی بودن جریان قمه زنی در عزای حسینی را تبیین فرموده و خواستار زدودن این حرکات وهن آمیز از ساحت قدسی عزای حسینی شدند.

پس از انتشار این بیانات، جمعی از مراجع و شخصیتهای فقهی حوزه علمیه با صدور فتواهای جدید و برخی نیز با تصریح به لازم الاتباع بودن حکم رهبر معظم انقلاب، به عدم جواز این عمل فتوا دادند . نکته قابل توجه اینکه، برخی برخلاف فتوای پیشین خود که قمه زنی را با هدف برگزاری هرچه باشکوهتر عزای حسینی جایز دانسته بودند فتوا دادند.

آیت الله اراکی که پس از رحلت آیت الله گلپایگانی با وجود فتوای پیشین خود مبنی بر جواز این گونه رفتارها به عنوان مصادیق عزاداری حسینی، با صدور فتوایی جدید، دستور ولی امر مسلمین مبنی بر جلوگیری از اعمال خرافی در عزاداری محرم را لازم الاطاعه اعلام کرد.

آیت الله فاضل لنکرانی نیز برخلاف فتوای اولیه خود که در آن به جواز قمه زنی، البته در خفا و مشروط به قابل سوء استفاده نبودن توسط رسانه های استکباری، فتوا داده بودند فتوایی جدید صادر و در آن تصریح کرد: با توجه به گرایشی که نسبت به اسلام و تشیع بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در بیشتر نقاط جهان پیدا شده و ایران اسلامی به عنوان ام القرای جهان اسلام شناخته می شود و اعمال و رفتار ملت ایران به عنوان الگو و بیانگر اسلام مطرح است، لازم است در رابطه با مسائل سوگواری و عزاداری سالار شهیدان حضرت ابی عبدالله الحسین (ع) به گونه ای عمل شود که موجب گرایش بیشتر و علاقمندی شدیدتر به آن حضرت و هدف مقدس وی گردد. پیداست در این شرایط، مسئله قمه زدن نه تنها چنین نقشی ندارد، بلکه به علت عدم قابلیت پذیرش و نداشتن هیچ گونه توجیه قابل فهم مخالفین، نتیجه سوء بر آن مترتب خواهد شد. لذا لازم است شیعیان علاقمند به مکتب امام حسین از آن خودداری کنند.

این موج حمایتی از سوی علما و مراجع عظام تقلید و دلایل محکم ارائه شده برای موهن و غیرمشروع بودن این رفتارها، حمایت مجامع حقیقت طلب دیگر کشورهای اسلامی را نیز به دنبال داشت.

ابراهیم الحیدری جامعه شناس عراقی در کتاب "تراجیدیا کربلاء" در این باره می نویسد: فتوای آیت الله خامنه ای با عکس العملهای متفاوتی در جهان اسلام مواجه شد، از یک سو بسیاری از علما و مصلحان و مؤسسات اسلامی به حمایت از این اقدام شجاعانه برخاسته و آن را تلاشی آگاهانه برای حفاظت از اصالت و خلوص اسلام شمردند چرا که این فتوا بیانگر عزمی والا برای پاکسازی نهادهای مذهبی از بدعت ها و گمراهی ها و مظاهر انحراف بود که از دوران عقب ماندگی و رکود مسلمانان بر جای مانده بود. از سوی دیگر، احساسات و عواطف برخی عوام بر ضد آقای خامنه ای به هیجان آمده و ایشان را مورد توهین و ناسزا قرار داده و متهم به کفر و خروج از اسلام کردند.

آیت الله بروجردی نیز با رهبری حضرت معظم  له اداره می شود، از جریانات نامطلوب بعضی از موکب های عزا اظهار انزجار کرده و مخالفت خود را با اعمالی که مناسب با جهان تشیع نبوده و مخصوصا شایسته یک شهر مقدس نیست ابراز کرد.