مقایسه حق پخش تلویزیونی در پنج لیگ دنیا / ایران و خشت اول

مجله چشم انداز فوتبال، نشریه رسمی سازمان لیگ فوتبال ایران در تازه ترین شماره خود با اشاره به این مطلب در گزارشی به بررسی حق پخش تلویزیونی در کشورهای مختلف پرداخته و نوشته است: اما نحوه بازاریابی و فروش این حقوق در کشورهای مختلف متفاوت است. در برخی از کشورها حقوق پخش تلویزیونی به صورت متمرکز فروخته می شود و برگزار کننده لیگ یا تورنمنت، درآمد حاصله را بر اساس معیارهایی میان اعضای خود توزیع می کنند.

اما در بازاریابی غیرمتمرکز این حقوق، هر باشگاه خودش حقوق پخش مسابقات اش را باید بفروشد. در این کشورها در مورد اینکه این حقو ق به شبکه های عمومی و آزاد (Free TV) یا شبکه های پولی (pay TV) فروخته شود نیز سیاستهای متفاوتی وجود دارد. هر کدام از این روشها مزایا و معایبی دارد که در نگاهمان به نحوه فروش حقوق پخش تلویزیونی در پنج لیگ بزرگ فوتبال جهان یعنی انگلیس، اسپانیا، ایتالیا، آلمان و فرانسه و همچنین دو کشور ترکیه و ژاپن آنها را مورد بررسی قرار می دهیم.

انگلیس

لیگ برتر انگلیس از محل فروش حقوق تلویزیونی سالانه 1.3 میلیارد یورو درآمد کسب می کند. در انگلیس فروش حقوق پخش به صورت متمرکز صورت می گیرد. مخالفین بازاریابی متمرکز همواره درآمد بالاتر برای باشگاهها را به عنوان دلیل اصلی برتری بازاریابی غیر متمرکز مطرح می کنند، اما لیگ برتر انگلیس با وجود فروش متمرکز، بالاترین درآمد را در جهان دارد.

شبکه پولی BSKyB برای خریداری حق پخش مستقیم 92 بازی لیگ برتر، 580 میلیون یورو در هر فصل پرداخت می کند. این شبکه علی رغم بازار کوچکتر نسبت به برخی از رقبایش، 8.5 میلیون مشتری دارد که تعداد قابل توجهی به شمار می آید.

انگلیس در فروش حقوق پخش تلویزیونی در خارج نیز پیشرو است. لیگ برتر حقوق پخش مسابقات را در خارج از بریتانیا برای سه سال به مبلغ 825 میلیون یورو فروخته است که سهم هر باشگاه از این محل تا سال 2010 سالانه حدود 60 میلیون یورو می شود.

یکی از دلایل اینکه هر هفته لیگ برتر در شش ساعت متفاوت برگزار می شود، توجه به پخش بازی ها در کشورهای مختلف به خصوص در شرق دور است. یکی از علت هایی که لیگ برتر انگلیس درآمد بسیار بالایی از محل فرش حقوق پخش تلویزیونی کسب می کند، فروش انحصاری به شبکه ای پولی است. در واقع بازی های لیگ برتر تازه از ساعت 22 روز شنبه در شبکه های عمومی قابل دیدن است. این به شبکه BSKyB این امکان را می دهد که مشتریان بیشتری را جذب کند.

آلمان

بوندس لیگا نیز حقوق پخش تلویزیونی مسابقات خود را به صورت متمرکز می فروشد و سازمان لیگ آلمان که برگزار کننده بوندس لیگای اول و دوم است، این درآمد را میان 36 باشگاه دو لیگ توزیع می کند. تفاوت عمده بوندس لیگا با لیگ برتر انگلیس در فروش بازی ها به شبکه های پولی و عمومی است.

سازمان لیگ آلمان، حق پخش مستقیم دو بازی در فصل به علاوه پخش خلاصه بازی ها تنها یک ساعت و نیم پس از پایان مسابقات روز شنبه را به شبکه عمومی ARD می فروشد. این باعث می شود که شبکه پولی Premiere در آلمان با 80 میلیون نفر جمعیت، تنها 280 میلیون یورو برای خریداری این حقوق می پردازد. در مجموع 749.11 ساعت از مسابقات بوندس لیگا در شبکه های عمومی پخش می شود. این میزان در قیاس با لیگ برتر انگلیس ( 134.40 ساعت ) بسیار زیاد است.

بوندس لیگا هرهفته در سه روز و سه زمان متفاوت برگزار می شود. فروش حقوق پخش تلویزیونی مسابقات بوندس لیگا در کشورهای خارجی یک پانزدهم لیگ برتر انگلیس است.

کل درآمد بوندس لیگا از محل فروش حقوق پخش تلویزیونی در حال حاضر 420 میلیون یورو است که حدود 29 درصد درآمد کل را تشکیل می دهد. درعوض پخش مسابقات در شبکه های عمومی به دلیل قابل رویت بودن بیشتر بازیها، درآمد حاصل از اسپانسرینگ و فروش اقلام تجاری هواداران را در آلمان افزایش داده است. 44 درصد درآمد کل لیگ آلمان ازاین محل کسب می شود، در حالیکه این میزان در انگلیس 35 درصد است.

در این اواخر باشگاههای بزرگ آلمان به ویژه بایرن مونیخ خواستار فروش غیر متمرکز حقوق پخش تلویزیونی مسابقات خود شده اند. درآمد سالانه بایرن مونیخ از این محل در حال حاضر تنها 25 میلیون یورو است و مدیران این باشگاه مدعی اند که در صورتی که خودشان این حقوق را بفروشند چهار برابراین مبلغ را به دست می آورند. اما سازمان لیگ آلمان به دلیل توزیع عادلانه تر و بزرگ تر نشدن فاصله میان باشگاههای بزرگ و کوچک و همچنین با توجه به ویژگی های جمعیت شناختی بازار بزرگ آلمان، در برابر این خواسته باشگاههای بزرگ مقاومت می  کند.

ایتالیا

سری آ ایتالیا، از طریق فروش غیرمتمرکز بازیها به وسیله خود باشگاهها، 750 میلیون یورو در سال درآمد دارد. ویژگی بازاریابی نامتمرکز و انفرادی حقوق پخش در ایتالیا این است که باشگاههای سری ب، از آنجایی که در این فصل هیچ شبکه تلویزیونی ای حقوق پخش بازیهای آنها را نخرید، از باشگاههای سری آ حدود 105 میلیون یورو به عنوان یارانه دریافت می کنند.

اما این فروش نامتمرکز در ایتالیا، در سالهای گذشته یک وضعیت شدیدا نامتعادل را به وجود آورده که موجب شکل گیری یک " جامعه دو طبقه ای" شده است. به همین دلیل از فصل 2011-2010 یک تحول بزرگ در لیگ ایتالیا اتفاق می افتد. سال گذشته سری آ تصمیم گرفت که فروش حقوق پخش مستقیم بازیها به شبکه های پولی، از سال2010 دیگر نه به صورت غیر متمرکز و به وسیله خود باشگاهها، بلکه متمرکز و از طریق سازمان لیگ صورت بگیرد.

از سال 2010 درآمدهای حاصل از فروش حقوق پخش تلویزیونی بنا بر سه معیار توزیع می شود: 40 درصد کل درآمد به طور برابر میان همه باشگاهها توزیع می شود، 30 درصد بر اساس اهمیت ورزشی ( 10 درصد از روی موفقیت های تاریخی، 15 درصد با توجه به رده بندی پنج سال گذشته، 5 درصد بر اساس رتبه در جدول فصل گذشته )، 30 درصد باقیمانده نیز بر اساس پتانسیل تماشاچی توزیع خواهد شد.

فوتبال حرفه ای ایتالیا سال 2010 روی 900 میلیون یورو درآمد از محل فروش حق پخش حساب می کند یعنی 150 میلیون یورو بیشتر از امروز. البته در سیستم جدید، باشگاههای بزرگ درآمد تلویزیونی کمتری خواهند داشت.

در پایان سال 2005، باشگاه یوونتوس تورین ( پیش از سقوط اجباری به سری ب)، یک قرارداد تلویزیونی با شبکه " مدیاست" برای دو فصل منعقد کرد که برایش سالانه 124 میلیون یورو در برداشت.

اما از سال 2010 یووه فقط می تواند روی 87 میلیون یورو حساب کند. اینترمیلان نیز از صد میلیون یورو در سال، درآمدش به 79 میلیون یورو کاهش می یابد. آث میلان نیز بر اساس سیستم جدید، تنها 77 میلیون یورو دریافت خواهد کرد.

در عوض باشگاههای کوچکتر پایین جدولی، یکی از بزرگ ترین دغدغه هایشان حل خواهد شد. به عنوان مثال، سی ینا 21 میلیون یورو دریافت خواهد کرد، لیورنو 23 میلیون و امپولی 24 میلیون یورو. این مبالغ به مراتب بیشتر از درآمدهای کنونی این باشگاههاست.

در واقع ایتالیایی ها با الگوبرداری از روی مدل انگلیسی، قصد دارند با گسترش زمانی برنامه بازی ها درآمدهای بیشتری را برای باشگاههای حرفه ای خود ممکن سازند. در حال حاضر هر هفته سری آ، پنج زمان مختلف برای بازیها وجود دارد.

همانند انگلیس، در ایتالیا نیز شنبه ها تازه از ساعت 22 بازی ها در تلویزیون عمومی قابل دیدن هستند. در کل با 197.22 ساعت پخش مسابقات در تلویزیون عمومی، سری آ از این لحاظ پس از بوندس لیگا قرار دارد. در سیستم قبلی 56 درصد درآمد کل باشگاههای ایتالیایی از محل فروش حقوق پخش تلویزیونی بوده است و 25 درصد نیز از محل اسپانسرینگ و فروش اقلام تجاری، با متمرکز شدن بازاریابی حقوق پخش تلویزیونی، این درصدها به احتمال زیاد به هم نزدیک تر خواهند شد.

اسپانیا

با لغو بازاریابی نامتمرکز در ایتالیا، اسپانیا از تابستان 2010 تنها بازار فوتبال بزرگ در اروپا خواهد بود که در آن حقوق رسانه ای به صورت نامتمرکز توسط خود باشگاهها فروخته خواهد شد. در حال حاضر این حقوق به دو آژانس Audiovisual sport ( شبکه کانال پلوس ) Mediapro ( شبکه لاسکستا) فروخته شده است. شرکت کاتالانی " مدیاپرو" در حال حاضر با اف ث بارسلونا ( تا 2013 سالانه 144 میلیون یورو) و رئال مادرید ( تا 2013 سالانه 157 میلیون یورو) قرارداد دارد.

از سال 2009 نیز 38 باشگاه از42 باشگاه حاضر در دسته اول و دوم، با " مدیاپرو" قرارداد می بندند. البته ماههاست که میان این دو شرکت رقیب دعواست، که بعضا به دادگاه و گاهی نیز به پخش تصاویر سیاه کشیده شده است.

به خاطر همین هم نشریه اقتصادی "اسپانسرس" نوشته است که به سختی می توان مسیر تحول بازار فوتبال و تلویزیون اسپانیا را پیش بینی کرد. در لالیگای اسپانیا، هر هفته در پنج زمان مختلف بازی ها برگزار می شوند. یک بازی را نیز هر شنبه می توان به طور مستقیم در شبکه های عمومی دید.

در کل 113.26 ساعت از مسابقات لالیگا در تلویزیون عمومی قابل تماشا است. به دلیل فروش غیر متمرکز حقوق پخش تلویزیون، 51 درصد کل درآمد باشگاههای اسپانیا از فروش حقوق پخش بازی ها حاصل می شود و سهم درآمد حاصل از اسپانسرینگ و فروش اقلام تجاری تنها 25 درصد است.

فرانسه

حقوق رسانه ای لیگ دسته اول فرانسه نیز به صورت متمرکز توسط سازمان لیگ بازاریابی می شود، اما سیاست بازاریابی لیگ فرانسه این است که میزان بسیار کمی از بازی ها به شبکه های عمومی تلویزیون فروخته می شود.

در فصل 2005-2004  تنها 37.51 ساعت از کل بازیها در تلویزیون عمومی پخش شد. به همین خاطرهم 56 درصد از درآمد این باشگاهها از همین محل بوده است. تازه از فصل 2009-2008 لیگ فرانسه تنها برای افرادی که به شبکه های پولی تلویزیونی، اینترنتی و تلفن همراه صاحب حقوق پخش مسابقات حق عضویت می دهند، قابل مشاهده است.

در تلویزیون عمومی تنها یکشنبه ها خلاصه ای از بازی ها پخش خواهد شد. شبکه های پولی " کانال پلوس" ( بیش از هشت میلیون مشتری) و " اورنج" به خاطر همین حقوق انحصاری ای که لیگ فرانسه برای آنها تضمین می کند، تا سال 2011 هر فصل در مجموع 668 میلیون یورو می پردازند.

در خلاصه بازی ها که در تلویزیون عمومی پخش می شود، مسابقه ای که روز یکشنبه پخش می شود در نظر گرفته نمی شود. هر هفته لیگ یک فرانسه در چهار زمان متفاوت برگزار می شود.

 ژاپن

" جی لیگ" ژاپن در سال 1993 راه اندازی شد و در سال1999 به سیستم دو دسته ای درآمد. دسته برتر، جی - لیگ یک ، 18 باشگاه دارد و جی - لیگ دو 12 باشگاه . در جی - لیگ یک 306 بازی در 34 هفته برگزار می شود و در جی - لیگ دو 264 بازی که در آن 12 تیم هر یک چهار بار با هم بازی می کنند. هر فصل جی - لیگ همانند اغلب لیگ های شرق آسیا از ماه مارس تا دسامبر برگزار می شود. بازاریابی حقوق پخش بازی های جی - لیگ ژاپن نیز به صورت متمرکز توسط سازمان لیگ انجام می گیرد. حقوق پخش دو دسته با هم فروخته می شود.

ترکیه

"سوپرلیگ" ترکیه نیز حقوق پخش تلویزیونی مسابقاتش را به صورت متمرکز فروخته و میان باشگاهها توزیع می کند. در ترکیه شبکه پولی " دیجی تورک" حقوق پخش بازی ها را سالانه به ازای 123 میلیون دلار می خرد . 94 میلیون دلار از آن میان باشگاهها توزیع می شود و 29 میلیون دلار باقیمانده نیز به حساب فدراسیون می رود.

94 میلیون دلار پرداختی به باشگاهها به این صورت توزیع می شود که هر باشگاه برای شرکت در هر فصل مبلغ 1.8 میلیون دلار دریافت می کند، چهار باشگاه محبوب کشور یعنی گالاتاسارای، فنر باغچه، بشیکتاش و ترابوزان اسپور نیز هر یک در هر فصل 3.3 میلیون دلار می گیرند. از حساب 41.4 میلیون دلاری باقیمانده هم هر باشگاه با توجه به مقامش سهمی را دریافت می کند. باشگاههایی که در شش رده اول قرار می گیرند نیز یک پاداش 1.1 میلیون دلاری در پایان فصل می گیرند.

خشت اول در ایران

به گزارش خبرنگار مهر فوتبال کشورمان که در میان لیگ های معتبر جهان جایگاه شاخصی ندارد و در بین آسیایی هم در جمع سه لیگ برتر قرار ندارد از دو فصل قبل و پس از سالها پیگیری موفق شد حق پخش تلویزونی را برای تیم هایش در نظر بگیرد که البته مبلغش خیلی زیاد نیست و برای سال اول 10 میلیارد تومان بود و برای سال دوم هم مبلغی نزدیک به 12 میلیارد تومان خواهد بود که البته با شرط و شروط ویژه ای هم لحاظ شده است.

این رقم نشان می دهد که علاوه بر اختلاف سطح فنی فوتبال ایران با کشورهای مطرح دنیا و حتی آسیایی، در بحث درامدزایی از حق پخش تلویزیونی نیز ایران فاصله بسیار زیادی با کشورهای مطرح و صاحب لیگ دنیاد دارد.

هر چند می توان امیدوار بود با گذاشتن خشت اول که پس از گذشت چند دوره از مسابقات لیگ برتر گذاشته شده است، در سالهای آینده بتوانیم شاهد روند رو به رشد و ارتقا مبلغ این حق پخش برای تیم های لیگ برتری باشیم.