به گزارش خبرنگار مهر در سمنان، دکتر ذبیح الله صفا شهمیرزادی در 16 اردیبهشت ماه سال 1290 شمسی در شهمیرزاد سمنان به دنیا آمد و به دلیل فعالیت استاد صفا در حوزه تاریخ ادبیات، به پدر تاریخ ادبیات ایران در بین شهروندان زادگاهش معروف است.
استاد صفا در شمار نخستین استادان برجسته ادبیات در دانشگاه تهران و از ادیبان نامدار معاصر ایران است که شهرت عمده او مرهون تاریخ ادبیات مفصلی است که آن را در هشت مجلد تا ابتداى دوران قاجار نوشته است.
افزون بر این، وى متون مهمى از ادب کهن فارسى را تصحیح کرده و همراه با تعلیقات و توضیحات به چاپ رسانده است.
این استاد برجسته ادبیات، از نخستین کسانى بود که از دانشگاه تهران رتبه دکترى گرفت و سالها ریاست دانشکده ادبیات را بر عهده داشت و سرانجام در سال 1378 در لوبک آلمان چشم از جهان فروبست.
استاد صفا دومین دکتر ادبیات کشور
پدر تاریخ ادبیات ایران پس از دریافت درجه دکتری در زبان و ادبیات فارسی در سال 1321 به سمت دانشیار منصوب شد. صفا پس از محمد معین، دومین دکتر ادبیات در تهران بود که در سال 1327 رسما به عنوان استاد شناخته شد و بعدها به بالاترین پایه استادی در دانشگاه و سپس رتبه استادی ممتاز دانشگاه تهران رسید.
آثار صفا را می توان به ترجمه متون ادبی و تاریخی، پژوهش در فرهنگ و ادب ایران پیش و پس از اسلام و تصحیح و شرح متون فارسی تقسیم کرد.
تاریخ ادبیات در ایران حاصل پنجاه سال تحقیقات صفا است
مهمترین اثر او مجموعه "تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان فارسی"، جامع ترین و کامل ترین تاریخ ادب فارسی سرزمین های تمدن ایرانی است و اولین بار در سال 1332 منتشر شد و پس از آن در بیش از نیم قرن اخیر پیاپی تجدید چاپ شده است.
این مجموعه حاصل پنجاه سال تحقیقات صفا است که در پنج جلد و هشت کتاب در نزدیک به 6 هزار صفحه با بهره گیری از منابع گوناگون و نسخه های خطی کتاب خانه های مختلف جهان منتشر شد.
زمانی که استاد صفا به نگارش این اثر پرداخت، بیشتر کتاب های تاریخ ادبیات ایران را شرق شناسان تدوین و تالیف کرده بودند و محتوای تذکره ها نیز از طرفی محدود و از طرفی دیگر فاقد دقت علمی و تاریخی و جنبه انتقادی بود.
صفا همان اندازه که ادب و فرهنگ ایران و فارسی را می شناخت، نسبت به لحظه ها و دقایق تاریخی ایران هم آگاه بود و اثر او در تاریخ ادبیات از جامع نگری سنجیده ای برخوردار است.
در آغاز هر دوره تاریخی – ادبی، صفا به ترسیم دورنمای اوضاع و احوال آن دوره و تاثیر عوامل مختلف اجتماعی، سیاسی و دینی می پردازد و پس از این که خواننده را با موقعیت زمانی مورد نظر آشنا کرد، ادبیات آن دوره را بررسی می کند و سپس شاعران و نویسندگان را معرفی و نمونه ای از آثارشان را ذکر می کند.
کتاب صفا ماخذ اصلی دانشجویان زبان و ادب فارسی
شیوه بررسی آثار ادبی و زندگی بزرگان ادب و فرهنگ ایران در تاریخ ادبیات صفا، شیوه ای تاریخی است و این اثر ماخذ اصلی دانشجویان زبان و ادب فارسی است.
"حماسه سرایی در ایران" کتابی است که صفا بر اساس رساله دکترای خود نوشت و پس از بیش از 68 سال که از انتشار آن می گذرد، هنوز ماخذی معتبر و با ارزش در شاهنامه شناسی و اسطوره پژوهی است.
در این کتاب، نویسنده به بررسی تاریخ حماسه در ایران از قدیم ترین عهد تاریخی تا قرن چهاردهم هجری و تحقیق در کیفیت تکوین و تدوین روایات ملی و نظم آنها و بحث در بنیاد داستان های ملی و معرفی منظومه های حماسی و انواع آن می پردازد.
کتاب "تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی" صفا به بررسی تاریخ علوم عقلی تا اواسط قرن پنجم می پردازد. این کتاب یکی از بهترین مراجعی است که سرچشمه ها و سرآغاز معارضه ی فلسفه و دین و ناسازگاری اندیشه فلسفی و اندیشه و اعتقادات دینی را روشن می کند. نکته در خور توجه این است که صفا این کتاب را در بیست سالگی نوشت.
زندگی نامه پدر تاریخ ادبیات ایران
صفا پس از تحصیلات ابتدایی در شهمیرزاد و بابل، راهی تهران شد و پس از دبیرستان به دانشکده ادبیات دانشگاه تهران رفت و به تحصیل فلسفه و ادبیات فارسی پرداخت.
استاد زبان ادبیات فارسی پس از دریافت لیسانس، تدریس در دبیرستانهای تهران را آغاز کرد و در ضمن، تحصیلاتش را ادامه داد و به سال 1321 با پایان نامه حماسه سرایی در ایران تا قرن چهاردهم هجری مدرک دکتری خود در در رشته و زبان ادبیات فارسی را دریافت کرد.
از همین سال تدریس در دانشگاه تهران را آغاز کرد و به سال 1327ش به درجه استادی رسید و مدتی در دانشگاه هامبورک آلمان به تدریس پرداخت و در سال 1342 پس از بازگشت به ایران مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات شد و سپس رئیس دانشکده شد.
به سال 1347 به خواست خود بازنشست شد و تدریس را به صورت افتخاری ادامه داد.
خدمات فرهنگی و مسئولیت های استاد
دکتر صفا در طول عمر فرهنگی خود سمتها و پستهای حساسی تصدی کرد و از این راه خدمات فرهنگی و اجتماعی بسیاری به یادگار گذاشت.
استاد صفا سمت های چون دبیر کل کمیسیون ملی یونسکو در ایران، رئیس دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، عضو هیئت نمایندگی ایران در کنفرانسهای عمومی سازمان یونسکو، عضو هیئت مدیره شرکت مؤلفان و مترجمان ایران و نیز عضو پیوسته فرهنگستان ایران، معاون انستیتو بین المللی تحقیقات در تاریخ و تمدن آسیای مرکزی، ریاست انجمن ملی روابط فرهنگی ایران، صاحب امتیازی مجله سخن و سردبیری مجله مهر، روزنامه شباهنگ و مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران است.
وی همچنین از سال 1312، همکاری خویش را با بسیاری از مجلات فرهنگی کشور آغاز کرد و حاصل این همکاری، نگارش دهها مقاله تحقیقی درموضوعات ادبی، تاریخی و فلسفی بوده است.
تالیف بیش از 50 عنوان کتاب توسط دکتر صفا
استاد صفا از استادانی است که تحقیقات سودمندی در زمینه های تاریخ و فرهنگ و ادبیات فارسی انجام داده که تاریخ ادبیات ایران در 5 جلد، تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی، حماسه سرایی در ایران، گنج سخن در 3 جلد و مذاهب تشیع در ایران خلاصه تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران، اسرارالتوحید، دیوان جبلی، داراب نامه بیغمی و داراب نامه طرطوسی و ورقه و گلشاه در زمینه های تصحیح و پژوهش در فرهنگ و ادب ایران پیش و پس از اسلام از آن جمله اند.
از استاد صفا آثار علمی متعدد و فراوان اعم از تالیف، تصحیح، ترجمه، مقاله وشعر و سخنرانی در نشریات داخلی و خارجی به جا مانده که حاکی از عمق اطلاعات و آگاهی و ژرف نگری استاد در زمینه های مختلف به ویژه ادب فارسی است.
دکتر در طول مدت خدمات علمی، فرهنگی و دانشگاهی استاد صفا چندین، مدال ونشان لیاقت دریافت کرده اند از جمله آنها نشان درجه اول ملی وزارت فرهنگ (آموزش و پرورش) در سال 1315 و نشان از سوی دولت فرانسه در یازدهم فوریه 1970 میلادی (1349شمسی) بوده است.
استاد بیش از 50 عنوان کتاب به زبان فارسی، فرانسه و ... منتشر کرده است و چندین کتاب به زبانهای آلمانی، فرانسوی، روسی و عربی و چند زبان دیگر نوشته است که علاوه بر این ها مقالات بسیاری به فارسی و به فرانسه که بعضی از آنها به انگلیسی و عربی و زبانهای دیگر نیز ترجمه شده است.
دکتر صفا مجسمه اخلاق و فضیلت بودند
استاد ادبیات دانشگاه علامه طباطبایی در خصوص استاد دکتر ذبیح الله صفا به خبرنگار مهر در سمنان گفت: شادروان دکتر صفا مجسمه اخلاق و فضیلت بودند.
دکتر محمد ترابی افزود: اگر در دوران تحصیلم کسی از استادانم را استادی را بهتر از او به اخلاق خوب، درستکار تر و امین تر از او پیدا می کردم شیفته او می شدم.
استاد دانشگاه ملی استرالیا افزود: دکتر صفا یکی از بزرگترین مردان تاریخ و فرهنگ این سرزمین است و متاسفانه دیگر مثل او به این زودی ها پیدا نمی شود.
وی اضافه کرد: کتاب تاریخ ادبیات ایران دکتر صفا در بیش از شش هزار صفحه و پنج دوره منتشر شده است که هنوز این کتاب دومی ندارد.
به گفته وی، دوره تاریخ ادبیات تا جلد پنجم که هشت کتاب است به قتل نادر شاه افشار در سال 1160 ختم می شود پایان پیدا کرده است.
وی با بیان اینکه رساله دکتری استاد صفا به عنوان حماسه سرایی در ایران از سال تالیف تاکنون منبع و ماخذ همه اساتید و دانشجویان است، گفت: در این مدت هر کس در هر جای دنیا نه تنها ایرانی ها در ایران که حتی اساتید شرق شناس و شاهنامه شناس در خارج نیز درباره فردوسی کتاب نوشته، تدریس کرده و سخنرانی داشته اند از این کتاب منبع و ماخذ گرفته اند.
ترابی با اشاره به اینکه برای کمک در نوشتن جلد ششم کتاب به آلمان سفر کرده بود، گفت: متاسفانه کهولت سن و نارسائی های دوران کهولت سن اجازه نداد که با کمک به استاد این جلد کتاب منتشر شود.
به گفته وی، دکتر صفا از من خواستند که جلد ششم را تکمیل کنم که من همان موقع گفتم که اگر شما این قلم را زمین بگذارید کسی نیست که این را بردارد.
این استاد ادبیات و زبان فارسی ادامه داد: این مرد بزرگ نمونه و مجسمه اخلاق و فضیلت و مجسمه کار تحقیق و پژوهش راستین بود.
پدر تاریخ ادبیات ایران" گمنام" است
دکتر صفا یکی از بزرگترین مفاخر علمی و ادبی زبان فارسی در عصر حاضر به شمار می روند . شخصیت ممتاز علمی و ادبی ایشان در کلیه مجامع بین المللی مورد تائید قرار گرفته و به عنوان استاد بزرگ و متبحر زبان شیرین پارسی معرفی شده است.
استاد صفا علاوه بر تالیف و ترجمه و تصحیح آثار مختلف، شاعری زبر دست و خوش قریحه بود. اشعار سروده شده توسط ایشان در اولین مجموعه شعر به نام نشئه جام در سال 1355 در تهران به چاپ رسیده و منتشر شد.
استاد با آن همه شهرت و افتخار که در مراجع داخلی و بین المللی کسب کرده بود در اشعار خود تخلص " گمنام " را برگزید که جدایی از تخلصی که استاد صفا برای خود انتخاب کرده است، این استاد بزرگ و متبحر زبان شیرین پارسی علی رغم خدمات فرهنگی و علمی شایسته اش گمنام مانده است.
با گذشت 12 سال از درگذشت استاد بزرگ ادبیات فارسی ایران متاسفانه در زادروز و سالگرد درگذشت این استاد خبری از بزرگداشت مقام علمی استاد صفا نیست.
مزار دکتر صفا در آلمان است ولی منزل پدریش در شهمیرزاد می تواند محلی برای بزرگداشت مقام علمی استاد باشد که در سالهای گذشته میراث فرهنگی سمنان برای خریداری و تبدیل به موزه اقدام کرده بود که این اقدام شایسته به پایان نرسید.
تنها یک خیابان به نام دکتر صفا است
تنها نام خیابانی در زادگاه پدر تاریخ ادبیات ایران به نام استاد بزرگ و متبحر زبان شیرین پارسی است که همه اینها نشان از گمنامی دکتر صفا است.
استاد صفا در سال 1354 شمسی در شهر لوبک آلمان ساکن شد و به تحقیق و نگارش خود ادامه داد. سرانجام این ادیب برجسته در19 اردیبهشت سال 1378 شمسی در 88 سالگی در لوبک آلمان درگذشت و در همان شهر به خاک سپرده شده است که همسر او آلمانی بوده و دو فرزند از خود به یادگار گذاشت.
گام بزرگ صفا در ثبت و ضبط مستند و انتقادی تاریخ ادبی ایران است، بدین ترتیب، صفا، ایران دیروز را با ایران امروز پیوند زد و در زمره کسانی بود که میراث عظیم فرهنگ ایرانی را زنده کرد و لازم است مسئولین فرهنگی کشور بیشتر به معرفی و نکوداشت این استاد فرزانه بپردازند.
نظر شما