چگونگی دستیابی به مسکن اسلامی/ نگاه کیفی به معماری احیا شود

دکتر حسن بلخاری عضو هیئت علمی گروه مطالعات عالی هنر دانشگاه تهران در گفتگو با خبرنگار مهر، در مورد شرایط مسکن اسلامی گفت: قرآن خانه را محل سکونت می خواند و این سکونت پیش از آنکه مفهومی فیزیکی داشته باشد، معنای متافیزیکی سکونت و آرامش روح و روان را به همراه دارد.

 

وی تأکید کرد: لغات و اصطلاحاتی چون"حریم" در معماری ایرانی- اسلامی بیانگر حرمت ذاتی داخل خانه از یک سو و حرام بودن دید و نگاه اغیار از دیگرسو بود، فلذا حفظ حریم خانه به گونه ای که ساکنان آن از دید بیگانگان مصون باشند و درعین حال احساس امن و امان روانی نمایند جزو الزامات ذاتی ساخت خانه ها بود.
 
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران افزود: یا مثلا وجود "هشتی" در خانه ها که به نحوی مرز میان خلوت و جلوت یا حریم و فضای خارج از خانه را شکل می داد. و در اصل درنگی برای رویارویی با دو فضای متفاوت را ایجاد می کرد.

 

وی با تأکید بر اینکه مسئله "حریم" و نیز بنیاد روانشناختی "هشتی" نشان می دهد جامعه ایرانی برای خانه ارزش ذاتی قائل بوده است، به فاصله ما با الگوی مسکن اسلامی اشاره کرد و گفت:عواملی صوری و ظاهری چون رفاه، راحتی صرف و مهمتر، اصل حداکثری گنجایش و نیز کارآمدی هرچه افزونتر به هرقیمت، عرصه را برای ظهور معانی انسانی تنگ نموده و امروزه مسکن بیشتر ناظر به تأمین اهداف فیزیکی حیات انسان است تا متافیزیکی.

 

دکتر شایسته فر: شرایطی که خانه را محیطی امن و آرام می‌کند

 

دکتر مهناز شایسته فر عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس نیز در این گفتگو با اشاره به اهمیت جایگاه خانه در قرآن وروایات تأکید کرد: با شناخت اصول حاکم بر معماری سنتی و بهره گیری از آنها در جامعه معاصر، می‌توان فضاهایی دلنشین، معنوی و با امنیت در خانه‌ها خلق کرد.

 

این مدرس هنر اسلامی افزود: .معماری اسلامی به لحاظ زیبایی شناسی از مشخصه‌هایی چون تعادل، هماهنگی، آرامش، پاکی، معناداری، معنویت، هویت اصیل و پایدار، وحدت، بیگانه زدایی، نورانیت و قانون‌مندی برخوردار است و معماران اسلامی کوشیده اند به بهترین و زیباترین وجهی ساحت‌های حیات انسان و قرب به آفریدگار را در بناهای خود به منصه ظهور برسانند.

 

وی دلایل اقتصادی و نیاز به بودجه برای اجرای معماری در ساخت و سازها را در کم توجهی به رعایت معماری ایرانی- اسلامی مؤثر خواند و گفت: از آنجایی که مسائل و ملاحظات اقتصادی کشور در رأس توجه قرار گرفته است، برخی نهادهای متولی اقدام چندانی در حوزه معماری و شهرسازی انجام نداده‌اند.

 

دکتر محیط طباطبایی: نگاه کیفی به معماری احیا شود

 

دکتر سیداحمد محیط طباطبایی معاون دانشنامه تاریخ معماری ایران نیز در گفتگو با مهر، تغییر و تحولات در نوع مسکن امروزی را موجب تغییرات روحی و اجتماعی دانست و با بیان اینکه معماری امروزی برخلاف معماری اصیل ایرانی اسلامی کاربردی شده است، تأکید کرد: نگاه ایرانی به معماری و زندگی کیفی بوده است.

 

وی افزود: تا 70 سال قبل ما در خانه هایی زندگی می کردیم که نامگذاری بخشهای مختلف خانه نمایانگر اهمیت کیفی زندگی بود که نامهایی مثل بهارخواب، مهتابی، پنج دری، سه دری و... گویای  یک کیفیت بود. در حالیکه امروز بسیاری از نامگذاری ها کاربردی شده است مثل حمام، کتابخانه، اتاق خواب و... که نشانگر این است که تغییرات و تحولاتی خارج از معیار فرهنگی مردم ایران صورت گرفته است.
 
دکتر طباطبایی مساحت و فضای زیاد را ملاک داشتن خانه ایرانی- اسلامی ندانست و گفت: شاید برخی تصور کنند برای داشتن اندرونی و بیرونی نیاز به فضای بزرگی داریم در حالیکه اینطور نیست حتی در یک فضای 50 متری هم می توان آن تفکر اصیل را جاری کرد و مهم آن دید به زندگی است که فضای بیرونی و درونی را برای ما ایجاد می کند.
 
حجت الاسلام ابراهیمی: مسکن های امروزی نه اسلامی و نه ایرانی است

 

حجت الاسلام حسین ابراهیمی نماینده مجلس شورای اسلامی نیز در این رابطه با اشاره به آیات و روایات در مورد جایگاه خانه نسبت به عدم رعایت مؤلفه های اسلامی در خانه های امروزی اظهار تأسف کرد و گفت: این نوع ساخت و سازها موجب شده ارتباط نامحرم بیشتر و زندگی برای مردم در آن بسیار سخت شود و آسایش را از آنها بگیرد.

 

وی افزود: مجتمعهای مسکونی با نمای شیشه طولانی نه تنها موجب افزایش انرژی می شود بلکه با روشن شدن چراغ تمام فضای خانه از بیرون قابل مشاهده است و سیستم گرمایش و سرمایش آن درست طراحی نشده و انرژی زیادی را مصرف می کند که خود از مظاهر اسراف است.

 

ابراهیمی عدم رعایت همسان سازی را موجب ساخت خانه های مشرف بر یکدیگر دانست و با انتقاد شدید از نبود مسجد و نمازخانه در برجهای مسکونی تصریح کرد: ما به هر حال نیاز داریم که با خدا مرتبط باشیم و باید در هر یک از این برجها محلی به عنوان مسجد و نمازخانه ساخته شود که متأسفانه در اکثر این برجها هیچ محلی برای اقامه نماز وجود ندارد مثلا  40 واحدمسکونی خود یک روستای بزرگ محسوب می شود که حداقل باید یک مسجد و نمازخانه همراه با سرویس بهداشتی داشته باشد که در آن برنامه های عبادی منظمی برپا شود.

 

دکتر قیومی بیدهندی: چگونگی دستیابی به مسکن اسلامی در شرایط امروزی

 

دکتر مهرداد قیومی بیدهندی عضو هیئت علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی نیز به خبرنگار مهر گفت: مسکن باید جای آرام و قرار باشد و آدمی را از تفرقه دل و مشغولیت دنیا فارغ کند؛ آن‌چنان که بتواند به یاد خدا بپردازد. اما از منظر دین، دست یافتن به چنین مسکن مطلوبی در جامعه، مانند دست یافتن به هر مطلوب دیگری، مراتب و مراحلی دارد.

 

دکتر قیومی بیدهندی با بیان اینکه مسکن شبیه لباس است، به تشریح ویژگیهای مسکن اسلامی پرداخت و گفت: مسکن دینی مسکنی است که بنا بر مقتضیات عقل، نیازهای جسمانی اولیه انسان را به‌درستی برآورد. و همچنین معطوف به جسم انسان و نیز دستورات اولیه فقهی باشد یعنی در عین استواری انسان و حریم خانواده او را از دید و رفتار بیگانگان محفوظ دارد، غصبی نباشد، مزاحم حریم خصوصی دیگران نبوده و به حریم عمومی تجاوز نکند.
 
وی به مضرات مسکن امروزی اشاره کرد و افزود: مسکن امروزی به هیچ‌یک از مراتب وجود انسان پاسخی شایسته نمی‌دهد. ضعیفان متناسب با دعوت بازار مسکن خانه می‌سازند؛ نه متناسب با نیاز جسمی و روانی و روحی‌شان. دعوت بازار مسکن برآمده از سلیقه عمومی و فرهنگ عمومی است. پس باید فرهنگ عمومی مسکن و معماری را اصلاح کرد. اما اغنیا هم متناسب با سلیقه عمومی خانه می‌سازند، برای تفاخر و تجمل و پیروی از باب روز نه برای آسایش جسم و روان و جانشان.

دکتر قاسمی: تشریح بحرانهای خانه‌های امروزی

 

دکتر مریم قاسمی سیچانی عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان نیز توجه به نیازهای روحی و جسمی در معماری ایرانی اسلامی را مورد تأکید قرار داد و با اشاره به مضرات عدم هماهنگی با طبیعت در ساخت و سازها گفت: خانه های امروزی به دلیل عدم توجه به بستر شکل گیری طبیعتی که در آن ساخت و ساز انجام گرفته فاقد آن آرامش مورد نظر بوده و مشکل ساز شده اند.

 

وی با اشاره به تأثیر نتایج انقلاب صنعتی غرب در گسست ما از فرهنگ معماری سنتی یادآور شد: تا پیش از این وقایع ما با غرب تبادل داشتیم اما از آن به بعد تنها دریافت کننده شدیم و این دریافت کنندگی باعث می شود که هر اتفاقی که در آنجا می افتد ما از روی آن کپی می کنیم. به خاطر شرایطی که در ایران در دوران معاصر داشتیم کیفیت معماری از دست رفته و فقط کپی کار شدیم و مسکن از آن کیفیت به کمیت افت پیدا کرده است.
 
این استاد معماری اسلامی به برخی مضرات معماری مدرن اشاره کرد و گفت: این قوطی کبریتهایی که امروزه به اسم مسکن می سازند پس لرزه های آن در غرب هویدا شده است و بحرانهایی را ایجاد کرده که بحران انرژی، بحران از خودبیگانگی انسانها و... از جمله آنهاست و باعث شده خیلی از جاهای دنیا این آسمانخراشها را خراب کنند چون متناسب با روح و روان انسانها نیستند و به سوی ساخت خانه هایی که تأمین کننده آرامش روحی و جسمی انسان است روی آورند.

 

وی با تأکید بر مؤلفه های معماری پایدار گفت: در معماری پایدار این مسئله مطرح می شود که در عین بهره گیری از امکانات خوب کمترین صدمه به طبیعت وارد شود و معتقدند که معماری های بومی مثل معماری ایران پایگاه خوبی برای الهام گیری است.
 
مهندس توسلی: مضرات خانه‌های فاقد معماری اسلامی ایرانی/ معماران ابتکارعمل ندارند

 

مهندس وحید توسلی از کارشناسان و پژوهشگران شهرسازی نیز در گفتگو با مهر، آرامش و حیا(حریم خصوصی و تجلی در معماری بصورت اندرونی و بیرونی)، رعایت حقوق دیگران (عدم سایه افکنی بر همسایگان و...) را از جمله اصول مسکن اسلامی برشمرد و گفت: اصول مسکن اسلامی را می توان از تعالیم دین اسلام استخراج کرد.

 

وی به استفاده از گنجینه عظیم قرآن و عترت در استخراج ویژگیهای مسکن اسلامی توجه داد و گفت: مثلا در برخی روایات دینی ما وسعت مسکن از نشانه های سعادت انسان ذکر شده یا به ارتفاع حداکثراز زمین در زیست انسانی و متناسب خلقت او اشاره شده است که به نوعی می تواند در الگو و توصیه ساخت مورد استفاده قرار گیرد البته این روایات باید تحلیل اجتهادی و کارشناسی شود تا بتوان بهره کامل از آنها برد.

 

این کارشناس شهرسازی به رابطه دوطرفه فرهنگ و مسائل مختلف از جمله معماری و شهرسازی اشاره کرد و افزود: اگر یک الگویی ساخته شد که مناسب فرهنگ بومی نبود کم کم ساکنان خانه را نیز تحت تأثیر می گذارد وقتی معماری خانه حریم و حجاب ندارد این در نوع رفتار ساکنان بسته به آن عمق باوری که دارند مؤثر است. نوع معماری صحیح فرهنگ حیا و عفاف را در خانه تقویت می کند.

 

وی به مضرات فرهنگی خانه های فاقد معماری اسلامی ایرانی اشاره کرد و گفت: وقتی درب خانه های آپارتمانی روبروی هم باز می شود تا کنج خانه معلوم است در حالیکه در فقه اسلامی داریم که در معابر کم عرض درب خانه ها روبه روی هم باز نشود.