به گزارش خبرنگار مهر، ماه مبارک رمضان ماه قرب به پروردگار، نزول قرآن و ماه رحمت و بریدن از تعلقات دست و پاگیر دنیایی است.
رمضان، گریان و داغدار بزرگترین مصیبت عالم بشریت، شهادت مولای متقیان علی (ع) است.
در میان اعمال و عبادات این ماه پر فضیلت بدون شک فریضه روزه مانند نگینی درخشان توجه مسلمانان را به خود جلب می کند که مسلمانان سیستان و بلوچستان نیز از این قائده مستثنی نیستند.
افطاری به نیازمندان و سحر خوانی و رمضان خوانی از آیین ها و آداب و رسوم ماه مبارک رمضان در این استان است.
اذان گفتن بر پشت بام ها و بیدار کردن یکدیگر برای سحر یکی دیگر از آداب و رسوم مردم سیستان و بلوچستان در ماه مبارک رمضان است.
سال ها پیش که رادیو و امکانات و تجهیزات کنونی وجود نداشت مردم روستاها و حتی شهرها در سحرگاهان با صدای سحر خوانان بیدار می شدند.
سحرخوانان ندای اذان سر می دهند
در هر روستا با توجه به وسعت و بزرگی آن یک یا دو سحرخوان با رفتن به پشت بام منزل خود و خواندن اشعار محلی و مذهبی مردم روستا را از فرا رسیدن وقت سحر با خبر می کردند و اعضای خانواده با لذت خاصی دور هم جمع شده و پس از خوردن سحری نماز صبح را به جماعت در منزل اقامه می کردند.
در بعضی روستاها نیز یک نفر با طبل و چاووشی خوانی در کوچه ها حرکت می کرد و فریاد می زد برخیز که وقت سحر است.
در جوامعی که کوچکتر بود ملا کسانی را بیدار می کرد و چراغی را به دست آنان می داد تا در خانه مردم بروند و همه را بیدار کنند.
در این میان کسانی که از دانش ستاره شناسی بهره مند بودند، با تعقیب ستاره پلم زمان افطار و سحر را مشخص می کردند وعلاوه بر همه این ها از تابش شعاع نور بر کاهگل نیز تشخیص می دادند که افطار و سحر چه زمانی است.
به مرور زمان که رادیو و تلویزیون به جمع خانواده ها پیوست، تعداد اندکی که از آن بهره مند بودند صدای آن را بلند می کردند تا همه بیدار شوند.
اجرای سنت رمضان خوانی در سیستان و بلوچستان
یکی از سنت های بسیار قشنگ و بیاد ماندنی ماه رمضان در گذشته رمضان خوانی یا رمضونیکه بوده و این سنت ابیاتی دارد که نشان از معرفت دینی مردم سیستان است و عمق نگاه مردم منطقه را به این ماه مشخص می کند، رمضو الله الله رمضو (رمضان خداست، خدا رمضانه) رمضو آمده میمانش کنه گو و گوساله ره قربانش کنه (رمضان آمده میهمانش کنید گاو و گوساله را قربانش کنید) رمضو الله الله رمضو، رمضو الله خوشنوم خدا (رمضان نام خوش و ماه خوب خداست).
تعدادی از جوانان نیازمند یا متمول به قصد کمک به مستمندان گروهی تشکیل داده و به در خانه های مردم می رفتند و با خواندن اشعاری، برای نیازمندان کمک جمع آوری می کردند.
در این مراسم که بعد از افطار اجرا می شد، جمع زیادی از نوجوانان و جوانان هر محله در مقابل منازل سایر مردم اجتماع کرده و اشعار محلی را با صدای رسا قرائت می کردند.
یک نفر از میان جمع که به او جولی کش می گویند کیسه ای به خود می بست و کمک های مردمی را در آن می ریخت.
در پایان رمضان خوانی این گروه، صاحب خانه بنا به فراخور توانایی مالی خود، در کیسه که به آن جولی می گویند و فرد جولی کش آن را بر دوش دارد، مواد غذایی یا هر چیز دیگری می گذاشت.
اگر صاحبخانه توان مالی برای کمک کردن نداشت به شوخی کاسه آبی به نشانه روشنایی روی گروه رمضان خوان می پاشید تا خداوند همواره روشنایی و شادی را به آنان هدیه کند.
این گروه از غروب سیزدهم تا نوزدهم ماه مبارک رمضان به درب خانه های مردم می رفتند و پس از پایان این مراسم در محلی تجمع و کمک های اهدایی مردم را جمع بندی و چنانچه در میان خودشان مستمندی وجود داشت مقداری از آن را به او می دادند و بقیه را بین مستمندان و نیازمندان محله خودشان تقسیم می کردند.
بر اساس برخی شنیده ها، آیین سحرخوانی و رمضان خوانی از بیش یک هزار و 400 سال پیش یعنی از اوایل اسلام، نزد ساکنان سیستان مرسوم بوده است.
این سنت همچنان در برخی از مناطق سیستان و بلوچستان رواج دارد.
مردم این استان همچنین هنگام افطار کاسه ای از غذایی را که درست می کردند به در خانه افراد فقیر، همسایه ها و اقوام و آشنایان می بردند تا همه به نوعی با هم شریک باشند.
افطاری دادن و عیادت بیماران و افراد مسن از سنت های دیگر مردم سیستان و بلوچستان در ماه رمضان
از آیین های دیگر این ماه قرآن خوانی، افطاری دادن، دید و بازدید ها بزرگترها، به عیادت افراد مسن و بیماران رفتن است که همچنان ادامه دارد.
حضور دسته جمعی نمازگزاران در ماه مبارک رمضان در مساجد و برگزاری نمازهای یومیه به صورت جماعت جلوه دیگری به این مکان ها در مناطق شهری و روستایی سیستان و بلوچستان می بخشد.
اهالی هر محله نیز پیش از اذان مغرب در حد توان و وسع خود مواد غذایی، خرما، چای، آش، شله زرد و غیره به مسجد می برند و پس از اقامه نماز مغرب به پذیرایی از روزه داران می پردازند.
حضور در کلاس های قرائت و تفسیر قرآن نیز از دیگر برنامه هایی است که در این ماه در استان اجرا می شود.
به عقیده سیستانی ها ماه رمضان ماهی است که در آن شب قدر قرار دارد شبی که منزلت همه کائنات و هستی در آن به مشیت خداوند نوشته می شود و به ویژه قدر و جایگاه انسان در این هستی توسط خداوند در این ماه می آید.
در سیستان تمامی افراد خانواده از هر اجاقی که دود بلند می شد تا هر شعاعی که دود می رفت موظف بودند هر کس یک کاسه ای را ببرد بنابر این سنتی به نام آرک و برک یعنی آوردن و بردن است که به خویشاوندان خود، پدر و مادر، همسایه ها و افراد فقیر و مسکین غذا می رساندند.
آداب و رسوم مردم بلوچستان در ماه مبارک رمضان
ماه مبارک رمضان در بلوچستان نیز دربردارنده آداب و رسوم مختلفی است به گونه ای که می توان از مجموعه اعمال و مراسمی که مردم در کنار روزه داری انجام می دهند به عنوان فرهنگ رمضان یاد کرد.
در فقه اهل تسنن هر شب به همراه نماز عشاء، نماز 20 رکعتی تراویح اقامه می شود که از نظر اهل سنت این نماز فضائل زیادی دارد و خواندن آن برای روزه داران لازم است.
نماز قیام نیز از دیگر مناجات های مردم این دیار است که از بیستم ماه مبارک رمضان توسط مسلمانان اهل سنت از ساعت 12 شب آغاز و پیش از سحر به پایان می رسد.
در نماز قیام هر شب نمازگزار باید سه جزء قرآن را در نماز تلاوت کند یا به امام جماعت که تلاوت می کند گوش فرا دهند.
در شب های قدر نیز زنان بلوچ به صورت گروهی در خانه ها و مردان در مساجد به عبادت و تلاوت قرآن می پردازند.
در دهه آخر ماه مبارک رمضان و همزمان با شب های قدر، شخصی که معمولا روحانی است به نمایندگی از همه مردم هر محله در چادری که در گوشه ای از مسجد نصب شده، مراسم اعتکاف را برگزار می کند و شبانه روز به تلاوت قرآن، اقامه نماز و دعا و نیایش می پردازد و تا شب قبل از عید حق بیرون رفتن از مسجد را ندارد.
یک شب مانده به پایان ماه مبارک رمضان و اعتکاف، اهالی محل و نمازگذاران مبلغی پول را به عنوان هدیه به فرد معتکف تقدیم می کنند.
مردم بلوچستان به خصوص مردان خانواده در ایام ماه مبارک رمضان در حد توان و وسع خود بهترین مواد غذایی را برای روزه گرفتن اعضای خانواده تهیه می کنند و زنان نیز نهایت هنر آشپزی را بکار می گیرند تا با تهیه غذاهای لذیذ در ثواب افطاری و سحری اعضای خانواده شریک شوند.
یکی از اصلی ترین غذاهای ماه مبارک رمضان در بلوچستان تباهگ است که در وقت سحر صرف می شود و مخلوطی از برنج و گوشت خشک شده می باشد که بسیار خوشمزه و لذیذ است و طرفداران زیادی در میان قوم بلوچ و حتی غیر بلوچ های این منطقه دارد.
مراحل آماده سازی این غذا به دلیل اینکه یک هفته تا 10 روز طول می کشد، از نیمه دوم شعبان آغاز می شود.
این خوراک خوشمزه از قرن ها پیش در میان مردم بلوچستان رواج داشته است.
خوارک مرسوم دیگر در بلوچستان شیرینی چانگال است که معمولا بر سر سفره افطار گذاشته می شود و مواد اولیه آن خرما، خمیر نیمه پخته، روغن محلی حیوانی و افزودنی های معطر است.
بَّت ماش نوع دیگری از غذاهای مورد علاقه مردم بلوچستان به خصوص افراد مسن و یا خاص است که در ماه مبارک رمضان بر سر سفره افطار و سحر مردمان بلوچ قرار می گیرد.
پکوره نیز از انواع غذاهای مردم بلوچستان در ماه مبارک رمضان است که از مخلوط آرد نخود، آرد گندم، گشنیز، ادویه های معطر، روغن، فلفل و سیب زمینی تهیه می شود.
حلوا شکری، حلوا شیرگی، خرما بریز، خرما شیرگی، کتوک، هارگ، انواع لبنیات محلی، نان روغنی، مربای خرما، انواع ترشی های مختلف مثل ترشی لیمو و ترشی انبه نیز از دیگر خوراک های محلی است که بر سر سفره های افطار مردم بلوچ یافت می شود.
این ماه با توجه به اهمیت و ضرورت پوشیدن لباس نو در روز عید فطر ماه فعالیت برای خیاطان به ویژه تلاش زنان بلوچ برای آماده کردن لباس های خود است که با سوزن دوزی تزیین می شود و در واقع زنان این منطقه در کنار عبادت، بخشی از وقت خود را به هنر و کار طاقت فرسای سوزن دوزی اختصاص می دهند.
در شب پایانی ماه مبارک رمضان زنان و دختران بلوچ با تهیه و آماده کردن حنا که معمولا حنای محلی آن منطقه است، نقش های مختلف و زیبایی را بر روی دست های خود می کشند و این کار توسط فردی که در این زمینه مهارت خاصی دارد انجام می شود.
در روز عید فطر مردم این دیار علاوه بر شرکت در نماز عید در عیدگاه ها و پرداخت فطریه، به دید و بازدید یکدیگر می روند.
عید سعید فطر یکی از مهمترین اعیاد اهل تسنن است که به مدت سه روز در سیستان و بلوچستان گرامی داشته می شود.
..............................
گزارش: سمانه سرایانی
نظر شما