کودکان تا زمانی که به زندگی اجتماعی قدم نگذارده اند و متن خارج زندگی را لمس ننموده اند نسبت به زندگی دارای دید رویایی می باشند تقریبا همانند خواب شیرینی که کودکان در عالم رویا می بینند جز شیرینی و لطافت چیز دیگری به همراه ندارد. بسیاری از دختران و پسران با همین دید وقتی قدم به زندگی اجتماعی می گذارند با اولین برخورد با مشکلات زندگی از کوره در رفته و از خود و زندگی بیزار می گردند. حتی برخی از آنان به کارهای خطرناکی دست می زنند، یا جزء افراد بیکار درآمده و تن به کار کردن نخواهد داد. وظیفه پدران و معلمان است که در محیط خانه و مدرسه واقعیت را آنچنان که هست برای دانش آموزان تشریح نمایند و به آنها تفهیم کنند که زندگی دارای فراز و نشیب بوده، آب زندگانی تلخ و شیرین است.
خواجه نصیر الدین طوسی در کتاب اخلاق ناصری به پدران و مادران توصیه می کند که از همان آغاز کودکان خود را به کار و فعالیت وادار سازند تا با سردی و گرمی زندگی اجتماعی آشنا شده، در بزرگی از مشکلات اجتماعی نهراسیده و راه گریز در پیش نگیرند و برای زندگی اجتماعی آمادگی داشته باشند.
خصوصیات تربیت اجتماعی
در میان مردم افراد اجتماع برخی از افراد محبوبیت فوق العاده داشته همه مردم همانند پروانه به گرد آنان می گردند، با جان و دل می کوشند که خدمتی برای آنان انجام دهند. بدون شک عامل محبوبیت این عده به داشتن پول و مقام و زیبایی نمی باشد بلکه مربوط به خصوصیات روحی است که در این عده وجود دارد. بررسی روحیات این گونه افراد حاکی است که آنان در زندگی اجتماعی برای دیگران فداکاری می نمایند، در آسایش همنوعان از جان و دل مضایقه نمی کنند با ایمان و صداقت در مشکلات دیگران همدردی و همکاری دارند تا سر حد امکانات خود می کوشند که دشواری های دیگران را برطرف سازند. دارای روح سازگاری بوده با همه افراد زشت و زیبا خشمگین و خودخواه می سازند. نواقص دیگران را با بزرگواری نادیده می گیرند، لطف و مرحمت خود را از هیچکس مضایقه نمی نماند، از خودستایی و تکبر برکنار بوده وهیچگاه دچار تندخویی و بدزبانی نمی شوند، در سرد و گرم زندگی افراد خود را سهم دانسته، خویش را شرکت می دهند.
این عوامل هستند که برای افراد محبوبیت اجتماعی فراهم می آورند، لذا پدران و مادران باید تلاش کنند در محیط خانوادگی در عین اینکه نماز و روزه را به بچه ها یاد می دهند روح همزیستی و تعاون و گذشت و سازگاری را به آنان تفهیم نمایند . معلمان نیز باید در خلال آموزش علمی بکوشند اصول اجتماعی یعنی زندگی گروهی را به بچه ها بیاموزند و به آنها بگویند باید به اجتماع خدمت کنید تا از آن بهره مند گردید، به آنها بفهمانند کسانی که می خواهند بدون اینکه به افراد اجتماع نفع و سودی برسانند از اجتماع بهره گیرند هیچگاه ارزش و محبوبیت نخواهند داشت و به زودی افراد اجتماع آنان را تنها خواهند گذاشت.
اسلام و پرورش اجتماعی
پیش از آنکه نظر اسلام را درباره صفات اجتماعی بیان کنیم باید دید نظر اسلام درباره اجتماع چیست؟ اسلام رهبانیت و فرار از اجتماع را محکوم کرده و به زندگی در اجتماع اهتمام فراوان داشته است و اصولا اجتماع مسلمانان را به همانند تن واحدی قلمداد کرده است. هر گاه عضوی به درد آید سایر اعضا به کمک و یاری آن عضو می شتابند، عبادات اجتماعی را ارزش فراوان تری قائل شده است مانند نماز جماعت و نماز جمعه و حج را اهمیت بیشتری داده است و اصولا در حدیثی مسلمان بودن شخص مشروط به اهتمام در امور مسلمانان دانسته شده است. از رسول اکرم (ص) در اصول کافی چنین نقل شده است: آنان که در فکر سایر مسلمانان نباشند اصولا مسلمان واقعی نخواهند بود.
در کتاب اصول کافی، عالی ترین ویژگی انسان مسلمان را فداکاری و رفع گرفتاری برادران مسلمان شمرده است، بنابراین از این خصوصیات آشکار می گردد که اسلام بیشترین توجه را به زندگی اجتماعی داشته و با قوانین و مقررات اجتماعی خود کوشیده است افراد اجتماع را همانند حلقه های زنجیر با یکدیگر مربوط ساخته و قلب و روح آنان را نسبت به یکدیگر مهربان و با گذشت گرداند. بهترین گواه دستورات اخلاق اسلام است که درباره رعایت حقوق برادر مسلمان و همسایگان و دیدار برادران دینی و صله ارحام و کمک به ناتوانان و رفع حاجت نیازمندان و گذشت و سازگاری با افراد اجتماع وارد شده است.
رعایت برخی اصول در پرورش اجتماعی کودکان ضروری به نظر می رسد:
- اجازه دهید کودکان شما سئوالات خود را طرح کرده، با گشاده رویی و با زبان کودکانه جواب آنان را بدهید و هرگز با عصبانیت و ناراحتی آنان را سرکوب ننمایید.
- بگذارید فرزندان شما در مسائلی که مربوط به خودشان است و یا ساده است دارای رای و عقیده بوده از فکر و عقل خود استمداد جویند.
- در میهمانیهایی که ترتیب داده می شود آنان را شرکت داده و اجازه دهید در حدود معلومات خود اظهار نظر نموده در برابر دیگران سخن بگویند.
- همه مشکلات آنان را برایشان حل ننمایید بلکه بگذارید در مواردی خودشان با مشکلات روبرو شده با ابتکار خود موانع را از سر راه بردارند.
- واقعیت زندگی را همان طور که در متن خارج وجود دارد برایشان تشریح نمایید تا از روی تلخ و شیرین آن آگاهی داشته باشند.
نظر شما