موزه ویرانی روایتگر مشاغل سنتی خراسان/ سفري به عهد كالسكه ها در رباط كوهستاني طرقبه

به گزارش خبرنگار مهر، این موزه تاریخی فرهنگی در یکی از رباط های بازسازی شده توسط اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی در روستای ویرانی شهرستان طرقبه شاندیز به نمایش حرف و مشاغلی همچون عطاری و گیاهان دارویی، فیروزه تراشی و هرکاره تراشی، آهنگری، زین سازی و گاری سازی، مسگری و رویگری، چاروقدوزی و کفاشی، پوستین دوزی و حلاجی، فرش بافی و رنگرزی، جارو بافی و حصیربافی برای عموم علاقمندان و بازدیدکنندگان پرداخته است.

ساخت و تجهیز غرفه های موزه در کمتر از 9 ماه

مدیر اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری طرقبه شاندیز در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: رباط کاروانسرای ویرانی در راه تابستانی، مواصلاتی نیشابور به توس واقع شده که در دوره تیموری بنیان شده و از نوع رباط های سرپوشیده و فاقد حیاط مرکزی است.

وی افزود: این بنا دارای 9 غرفه با طاق های جناغی است که هشت غرفه به شکل قرینه روبرو و یک غرفه در انتهای بنا قرار گرفته است.

محمد کاظم رادمنش ادامه داد: پلان رباط ویرانی تقریبا مستطیل شکل و در ساختمان این سازه از سنگ در شالوده بنا و آجر در دیواره ها و سقف با ملات آهک استفاده شده است.

وی با بیان اینکه عملیات ساخت و تجهیز غرفه های این مکان در کمتر از 9 ماه صورت گرفته افزود: از اواخر سال 1384 عملیات ساخت و تجهیز موزه آغاز و در مهر ماه سال 1385 به پایان و بهره برداری رسیده است.

نخستین موزه تخصصی مشاغل سنتی در خراسان رضوی

مدیر اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری طرقبه شاندیز با اشاره به استقبال خوب گردشگران برای بازدید موزه مردم شناسی ویرانی در طول ایام سال و بویژه در تعطیلات نوروز 92 افزود: در این موزه نمایی از مشاغل و حرف سنتی استان خراسان رضوی و بویژه شهرستان مشهد به نمایش گذاشته شده و می توان آن را نخستین موزه مردم شناسی روستایی کشور و اولین موزه تخصصی مشاغل و حرف سنتی در خراسان رضوی به شمار آورد.

مسگری و رویگری

رئیس انجمن میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری طرقبه با اشاره به اینکه مردم شناسی حوزه‌ی گسترده‌ای را از فرهنگ تا تاریخ تکامل انسان در برمی‌گیرد گفت: در طول تاریخ تمدن بشری ساخت ظروف فلزی به ویژه ظروف و احجام مسی از جایگاه خاصی برخوردار بوده که کماکان هنوز نیز جایگاه خود را حفظ کرده اند.

نصير طرقبه تصریح کرد: صنعتگر مسگر ظروف مسی را گداخته کرده و سپس آن ها را با استفاده از چکش و سندان مسگری شکل داده و برای آنکه رنگ قرمز مس را به رنگ سفید و شفاف بدل کنند، لایه ای از فلز روی را بروی آن می کشند که اصطلاحاً به این عمل "رویگری یا سفیدگری" می گویند.

وي افزود: در اغلب اوقات برای تزئین این ظروف روی آن را با استفاده از قلم و چکش ، قلمزنی می کنند و بر آن نقوشی زیبا می آفرینند و برای این کار ابتدا روی ظروف را با استفاده از قیر آمیخته به گچ ثابت کرده ، آن گاه نقوش را از پشت به شکل برجسته بر روی فلز حک می کنند.

وی ادامه داد: در پایان لایه قیر را از روی فلز برداشته و نقش برجسته بر روی آن پدیدار می شود.

رئیس انجمن میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری طرقبه گفت: در غرفه مسگری این موزه علاوه بر نحوه ساخت ظروف مسی ، انواع این ظروف اعم از ابریق ها، سینی ها ، دیگ ها ، آفتابه ها ، لگن ها ، روغن دان ها و ... به نمایش گذارده شده است.

زین سازی و گاری سازی

محمد حیدریان یکی از کارشناسان رشته گردشگری درباره صنعت زین سازی و گاری سازی به خبرنگار مهر اظهار داشت: پیش از اختراع اتومبیل، حمل و نقل بر عهده چهار پایانی نظیر اسب، شتر، قاطر، الاغ و همچنین گاری ها و کالسکه های گوناگون بوده است.

وی افزود: در روزگاران قدیم بازار زین سازان و گاری سازان بسیار گرم و پر رونق بوده و بدین سبب نمایش صنعت آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

وی با اشاره به غرفه ای که بدین منظور در موزه ویرانی طراحی و اجرا شده گفت: انواع دوال ها، چرخ ها، دهنه ها، رکاب ها، خورجین ها و زین های مختلف و لوازم ساخت آنها به نمایش در آمده است.

عطاری و گیاهان دارویی

مدیر اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری طرقبه شاندیز به خبرنگار مهر بیان داشت: در گذشته نه چندان دور، عطاری ها بنیان طب سنتی این سرزمین را تشکیل می دادند و خطّه خراسان رضوی به سبب داشتن پوشش گیاهی متنوع و کوهپایه های آکنده از انواع گیاهان دارویی، یکی از غنی ترین سرزمین های کشور در زمینه گستره طب کهن ایرانی به شمار می رود و عطاری ها علاوه بر تأمین نیاز های دارویی مردم سایر حوائج آنان را در خصوص انواع شربت، عرقیات ، ادویه و ... مهیا می کرده اند.

وی افزود: عطاران در آن روزگار هم نقش دوا فروش و هم نقش طبیب را ایفا می کرده اند.

رادمنش ادامه داد: از مهم ترین گونه های دارویی و ادویه می توان به گُل گاو زبان، فلفل، دارچین، زردچوبه، اسطوخودس، ترنجبین، آویشن، سه پستان، گل زوفا، سگنگور، و سیه دانه اشاره کرد و از میان عرقیات از نعنا، مرزه، چهل گیاه، شاه تره و آویشن نام برد.

وی یادآور شد: نزدیکی خراسان به مرزهای دو کشور پاکستان و هند دلیلی مهم بر مبادلات ادویه و گیاهان دارویی میان این مناطق و تنوع و تکثر این فرآورده های گیاهی در عطاری های خراسان شده است.

شایان ذکر است نسرین ملازم رئیس انجمن صنفی هنرمندان سفالگر خراسان رضوی در حال حاضر اداره موزه رباط ویرانی را بر عهده دارد و برنامه های متنوعی را در حاشیه آن همچون برپایی غرفه ای دائمی برای نمایش و ارائه ظروف سفال، برگزاری جمعه بازار هنر و نمایشگاه هنرهای دستی و بومی را برنامه ریزی و به همراه همکاران خود اجرا می کنند.

گفتنی است، در این موزه غرفه های جاروبافی و حصیربافی، فیروزه تراشی و هرکاره تراشی، چارقدوزی، کفاشی و دلو سازیف فرش بافی و رنگرزی، پوستین دوزی و حلاجی، لحاف دوزی  به همراه لوازم ساخت آن ها به نمایش گذارده شده است.
.........................
گزارش: نصیر مُکاری