اگر حائری نبود، باز هم شاهد به تاراج رفتن نسخه‌های خطی‌مان بودیم

به گزارش خبرنگار مهر، مراسم بزرگداشت استاد عبدالحسین حائری کتاب شناس و نسخه پژوه پیشکسوت صبح امروز سه شنبه 26 شهریور با حضور جمعی از مسئولان فرهنگی و همچنین تعداد زیادی از شاگردان و علاقمندان آثار وی، در محل سالن مشروطه مجلس شورای اسلامی برگزار شد.

در این مراسم منصور واعظی دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور ضمن ابلاغ سلام علی جنتی به شیخ  عبدالحسین حائری و حاضران در مراسم نکوداشت او، پیام خود را قرائت کرد.

دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در پیام خود ضمن تبریک به مناسبت زاد روز میلاد امام رضا (ع) گفته است: خوشحالم که مراسم نکوداشت استاد معزز و مکرم جناب آقای عبدالحسین حائری با این روز مبارک قرین شده است و البته که این امر حاوی نکته هایی می‌تواند باشد؛ حضرت امام رضا (ع) در عصری می زیستند که عصر ترویج و تکثیر انواع نحله های کلامی و فلسفی بود و خلفای عباسی قصد داشتند با ترویج فلسفه از طریق بیت الحکمه ها، نور معارف اهل بیت را تحت الشعاع قرار دهند.

واعظی در ادامه آورده است: حضرت امام رضا (ع) در عصری می زیستند که عصر ترویج و تکثیر انواع نحله های کلامی و فلسفی بود و خلفای عباسی قصد داشتند با ترویج فلسفه از طریق بیت الحکمه ها، نور معارف اهل بیت را تحت الشعاع قرار دهند. حضرت امام رضا(ع) در این معرکه آراء و تشتت عقاید با اتکاء به علم لدنی امامت، این نحله ها را در جلسات مناظره و بحث و گفتگو به چالش کشیده، سستی آنها را بر همگان عیان می نمودند. در واقع ایشان در عصری خطیر که رواج انواع نحله های فکری التقاطی، وحدت معرفتی جهان اسلام را تهدید می کرد، حافظ و ناشر معارف حقه الهی بودند و اصولا رسالت علما و دانشمندان و اصحاب فکر و قلم و کتابت جز این نیست که به نشر معارف الهی همت بگمارند. امروز نیز در فرخنده زادروز این امام همام، مجلسی برپا شده است که هدفش نکوداشت یکی از چنین علمایی است.

وی همچنین تاکید کرده است: استاد حائری، علاوه بر اینکه از گوهر اصیل برخوردارند و در خاندان علم و اجتهاد پرورش یافته اند، با جد و جهدی مثال زدنی، سال های متمادی از عمرشان را در راه کسب معارف دینی و آموختن علوم معقول و منقول و دانش کتابشناسی و نسخه پژوهی و فهرست نگاری، سپری کرده اند و اینک چونان گنجینه ای ارزشمند، سرمشق کم نظیری برای نسل جوان ما هستند؛ و برای اینجانب نیز افتخار بزرگی است که به عنوان خادم کتابخانه های عمومی کشور در مراسم نکوداشت ایشان که خود زمانی یکی از اعضای هیئت امنای آن بوده اند، در خدمت شما باشم.

وی در عین حال یادآور شده است: در دوران درخشان تمدن ایرانی- اسلامی کتابت و کتابداری و کتاب آرائی نیز رواج گسترده و عظیم یافت و از این رو می توان تمدن اسلامی را «تمدن کتاب» نامید؛ کمااینکه پاره ای از مستشرقان آن را به همین نام نامیده اند. عظمت کتابخانه های اسلامی زبان زد عام و خاص بوده و مغربیان قرون وسطایی به دیده اعجاب به آن نگریستند. کتابخانه ها در جهان اسلام به عنوان بخشی از نظام آموزشی در کنار دارالعلم ها و ربع ها و نظامیه ها و رصدخانه ها تاسیس می شدند و وظیفه تولید و توارث دانش را به عهده داشتند و این مجموعه های عظیم، حاوی معارف دینی و یا معارف دنیایی دین مدار بودند؛ و هنوز هم این میراث، گنجینه های گهرباری را به نسل های امروزی هدیه می کند.

در ادامه پیام دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور آمده است: کلید ورود به این گنجینه های معرفتی، دانش کتابشناسی و نسخه پژوهی و فهرست نگاری است. نسخه هایی مه از آن گنجینه های پرگهر به دست ما رسیده است در حکم اشیائی بی جان و صامت اند که استنطاق از آنها به مدد کتابشناسی و نسخه پژوهی و فهرست نگاری میسر می شود. نسخه شناس عالم و ماهر و متبحر، طنین نهفته در گنجینه های علمی گذشته را به صدا درمی آورد و ما را به این سماع دعوت می‌کند.

دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور همچنین در این پیام آورده است: کار نسخه شناس فهرست نگار از سنخ نشر و ترویج دانش است. با نسخه شنانسی و فهرست نگاری است که می توان میراث ملی و محلی را پاس داشت و آن را از گزند روزگار در امان داشت؛ با چنین معرفتی است که می توان دانش های بومی را گردآوری و ترویج نمود؛ با چنین دانشی است که می توان زمینه را برای هرگونه آموزش و پژوهش درباره علوم قدیم تسهیل نمود، لذا استاد حائری را می‌توان سرمشق تولید و توارث دانش دانست. کار ایشان و سایر بزرگانی که همچون ایشان در این زمینه مشغول فعالیت بوده و هستند، از سنخ نشر دانش و حفظ میراث فرهنگی است. اگر امثال استاد حائری نبودند، بازهم ما باید شاهد به تاراج رفتن نسخ خطی خودمان توسط بیگانگان بودیم و در مقابل کتابخانه هایشان صف می کشیدیم تا مگر اجازه دهند از نسخ خطی خودمان عکس‌برداری کنیم!

واعظی افزوده است: کار نسخ پژوهی و فهرست نگاری، کاری فاخر در راستای حفظ و تحکیم هویت دینی و ملی و احیاء تمدن ایرانی- اسلامی است. روش کار استاد حائری که مبتنی بر «شناسایی کتاب و مولف» است، با این تلقی سازگار است. استاد حائری به نیکی دریافته اند که ما از یک سو بسیاری از اشخاص را می شناسیم و می دانیم که صاحب تالیفات بوده اند، لیکن از تالیفات و کتاب هایشان بی خبریم و آنها را نمی شناسیم و باید سعی کنیم ضمن کار فهرست نگاری، کتاب های این قبیل اشخاص را نیز شناسایی کنیم.

وی در عین حال یادآور شده است: از سوی دیگر کتاب های بسیاری را می شناسیم که صاحبانشان معلوم نیستند و لذا باید در کنار کار فهرست نگاری، سعی کنیم صاحبان این قبیل آثار را مشخص کنیم. لذا جناب استاد خود را ملزم می دیده اند که نام اشخاص، مولفین و کتاب هایی که در کتاب در دست فهرست آمده اند را نیز استخراج کنند تا از این طریق سایر فهرست نویسان ترغیب شوند کار را پیگیری نمایند و اگر به این نام ها برخوردند، کتاب ها و مولفان گمنام را مشخص سازند و این ابتکار بزرگ اگر به یک رویه در بین فهرست نویسان تبدیل شود، می تواند کمک کند که به مرور زمان بسیاری از کتاب ها و مولفان ناشناخته از گمنامی به درآیند و تصویر کاملی از تالیفات تمدن ایرانی- اسلامی به دست آید.

دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور تاکید کرده است: این امر سنگ بنای نظریه خاص استاد حائری مبنی بر «بازسازی تاریخ علم از طریق بازسازی نسخ خطی» است. متاسفانه علیرغم همه کوشش هایی که به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی در کشور ما صورت گرفته است، ما هنوز دید وسیع و جامعی از علوم دوره اسلامی، به ویژه علوم مثبت و کاربردی نداریم و عمده کارها در زمینه تاریخ علم در تمدن اسلامی متکی بر همان پژوهش هایی است که امثال جورج سارتون انجام داده اند. استاد حائری با هوشمندی تمام بر این نکته واقف شده اند که شناخت و احیاء علوم مختلف دائر در تمدن ایرانی- اسلامی، مقدمه بیرون آمدن از لاک خود فراموشی و زمینه ساز احیاء تمدن ایرانی- اسلامی است. در واقع می توان ایجاد پیوند بین نسخه شناسی و فهرست نگاری با تاریخ نگاری علم را از اهم ابتکارات حضرت استاد دانست که امید است سایر فضلای حوزه و دانشگاه در تحقق آن و نظریه پردازی بیشتر در مورد آن بیش از پیش بکوشند.

به باور اینجانب، استاد حائری از مفاخر زنده کشور و از گنجینه های انسانی و معنوی این مرز و بوم‌اند که باید قدرشان را دانست و از محضر ایشان کمال استفاده را برد. برای من جای بسی مسرت و خوشحالی است که چند کلمه ای در این مجلس، در تکریم مقام ایشان سخن گفتم. امیدوارم جامعه علمی کشورمان سالیان سال همچنان از نور وجود ایشان بهره مند باشد و نسل جوان محقق کشور در محقق کشور در بهره گیری از تجربیات ایشان و ادامه راه ایشان بکوشد و این مشعل را همچنان فروزان نگه بدارد.