غفلت از تنها ذخیره‌گاه فندق شرق کشور/ "وی‌وی" نیازمند حمایت است

به گزارش خبرنگار مهر، ذخیره گاه جنگلی فندق در شهرستان مانه و سملقان خراسان شمالی تنها ذخیره‌گاه این گونه ارزشمند در شرق کشور است، در این ذخیره گاه 48 هکتاری حدود 150 پایه درخت فندق وجود دارد و هر کدام از این پایه‌ها نیز سالانه بیش از 10 کیلوگرم محصول تولید می‌کنند.

فندق یکی از گونه‌هایی است که به واسطه نادر و در خطر انقراض بودن مشمول ماده يك قانون حفظ و حمايت از منابع طبيعي و ذخاير ژنتيكي شده و به همین دلیل نیز وجود این ذخیره گاه جنگلی در خراسان شمالی غنیمت ذی قیمتی است.

با این وجود همجواري زمين هاي کشاورزي و نفوذ زمين‌هاي کشاورزي به داخل محدوده طرح، چراي دام، بهره‌برداري غيراصولي از درختان موجود در منطقه بخصوص فندق و... از مشکلات و تهديدات پيش روي این ذخيره گاه محسوب مي‌شوند.

همچنین معضلات بخش اجتماعي و اقتصادي و تعيين مرز مشخص منطقه جهت امور اصلاحي و حصارکشي از مشکلات مهم اجراي طرح ذخيره‌گاه در اين منطقه بوده و در این زمینه ارائه آموزش به اهالی محل ضروری به نظر می‌رسد.

ذخیره گاه جنگلی و اهمیت آن

ذخيره‌گاه به منطقه يا مناطقي از عرصه خشكي و يا در دريا گفته مي‌شود كه از اكوسيستم‌ها يا گونه‌هاي نمونه يا استثنيايي برخوردار باشد، ذخيره‌گاه‌هاي جنگلي يا forest reserver هم در واقع همان الگوهاي كوچك شده ذخيره‌گاه‌هاي بيوسفر هستند كه در آن گونه‌هاي منحصر به فرد و كمياب و يا گونه‌هاي رو به انقراض به صورت طبيعي رشد كرده اند.

به بيان ساده‌تر ذخيره گاه جنگلي قسمتي از جنگل است كه به واسطه داشتن گونه‌هاي گياهي نادر يا در خطر انقراض و يا داشتن رويشگاهي خاص، با استفاده از سيم خاردار يا فنس و يا نظير اين تجهيزات محصور و محافظت مي شود تا از انقراض و يا تخريب رويشگاه جلوگيري شود.

ذخیره‌گاه جنگلی با هدف حفظ و نگهداری از جنگل‌ها و گونه‌های ارزشمند جنگلی، مراقبت از منابع ژنتیکی پویا، نگهداری فرآیندهای اکولوژیکی، انجام پژوهش و تضمین موجودیتی نمونه‌های طبیعی اجرا مي‌شود.

در خراسان شمالي با 434 هزار هكتار جنگل و برخورداري از دو ناحيه رويشي ايران و توراني و همچنين هيركاني، بالغ بر هزار و 200 گونه گياهي شناسايي شده و از اين تعداد گونه هاي متعددي به لحاظ تعريف، مشمول ماده يك قانون حفظ و حمايت از منابع طبيعي و ذخاير ژنتيكي شده‌اند كه از آن جمله مي‌توان به گونه‌هايي نظير ارس، بلوط ايراني، فندق، زالزالك و... اشاره كرد.

در اين استان 11 ذخيرگاه جنگلي با مساحت 13 هزار و 445 هكتار وجود دارد كه شامل ذخیره‌گاه‌هاي جودر، کوله داغ، پیغو، شاه کسن داغی با گونه اصلی ارس و نیز مملجه با گونه زالزالک در شهرستان بجنورد، ذخيره گاه وی وی با گونه فندق در شهرستان مانه و سملقان، خمبی با گونه ارس در گرمه، تیغ بل با گونه بلوط و ارس در مانه و سملقان، سرانی و کاکلی با گونه ارس در شیروان و ذخیره گاه کوه بهار با گونه ارس در شهرستان گرمه مي‌شوند.

طرح ذخيره‌گاه جنگلي وي وي(فندق)

ذخیره‌گاه جنگلی فندق در خراسان شمالی در محدوده دهستان شيرين سو بخش مانه شهرستان مانه و سملقان استان خراسان شمالی واقع شده است؛ محدوده طرح با وسعت 48 هكتار و محيطي برابر 10 كيلومتر حدود 120 كيلومتر از شهر آشخانه، مرکز شهرستان مانه و سملقان فاصله داشته و در شمال غربي آن واقع شده است.

محدوده ذخيره گاه در غرب روستاي شورسو، کهنه جلگه و شاتوت قرار دارد و مرز استان گلستان با خراسان شمالي در چند کيلومتري غرب منطقه قرار دارد؛ ضلع شمال شرقي محدوده طرح به دره وي وي و از طرف جنوب و جنوب غربي نیز به ارتفاعات وي وي منتهي مي شود.

منطقه طرح در محاصره اراضي کشاورزي واقع شده و حتي در مناطقي، اراضي کشاورزي از عرض منطقه گذشته و منطقه را از لحاظ طولي از هم جدا کرده است، به دلیل وسعت كم و پراکنده بودن گونه مهم فندق، كل محدوده 48 هکتاری طرح به عنوان هسته مركزي در نظر گرفته شده است.

حمید عتباتی، کارشناس ارشد جنگلداری در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد گونه فندق جنگلی و ذخیره‌گاه آن در خراسان شمالی می‌گوید: فندق با نام علمي Corglus avallana از خانواده Corglaceae بومي اروپا، آسياي صغير، قفقاز، جنگل هاي ارسباران، آستارا، طارم زنجان و... بوده و بين اراضي استپي و جنگل به‌صورت بومي ديده مي‌شود.

به گفته وی اين گونه در دهستان شیرین سو بخش مانه شهرستان مانه و سملقان به صورت بومی وجود داشت و به همین دلیل نیز اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی اقدام به ایجاد ذخیره گاه جنگلی آن در محل مزبور کرد.

عتباتی با بیان این که ميوه فندق به عنوان تنقلات جهت رژيم غذايي دوم و سوم مورد استفاده انسان قرار مي‌گيرد، اضافه می کند: ميوه حاصل از درختان منطقه کيفيت عالي داشته و به همين دليل نیز ساکنان بومي منطقه هرکدام تعدادي از پايه هاي موجود را جهت استفاده شخصي مراقبت و نگهداري و از ميوه آن استفاده مي کنند.

وی با اشاره به این که اکثر جست گروهها از چند پايه تشکيل شده که قابل تفکيک نيستند، می افزاید: تعداد شاخه هاي هر جست گروه بين 20 الی 50 شاخه، مساحت هر جست گروه حدود 20 مترمربع و ميزان محصول هر درخت نیز حدود 10 کيلوگرم است.

وی در ادامه عنوان می کند: از لحاظ تجديد حيات گونه فندق هم از طريق بذر و هم از طريق قلمه قابل تکثير است ولي در منطقه طرح به دليل بهره برداري مفرط و چون بذري نيز در عرصه نمي ماند؛ جنگل شکل شاخه زاد به خود گرفته که اين امر نشان از اهميت حفاظت از اين عرصه  داشته و می باید تدابيري جهت زادآوري آن انديشيده شود.

این کارشناس ارشد جنگلداری اظهار می کند: از لحاظ تيپ جنگلي عرصه مورد نظر جزو جامعه جنگلي با گونه هاي زبان گنجشک و اوجا در اشکوب بالايي و فندوق، زالزالک، نسترن و ... در اشکوب پاييني است.

به گفته وی آلوچه، کرکو، اوجا، پوآ، زالزالک، زالزالک پرپر، زبان گنجشک، زرشک، گردوي جنگلي، نسترن، فلوميس، آگروپايرون و ... برخی از گونه هاي موجود در عرصه طرح ذخیره گاه جنگلی فندق وی وی هستند.

عتباتی در مورد تاج پوشش جنگلی در محدوده طرح نیز عنوان می کند: تراکم تاج پوشش جنگلي عرصه مورد مطالعه بين 50 تا 75 درصد بوده که قسمت ناچيزي از آن(در حدود دو درصد) مربوط به گونه فندق است.

وی در ادامه با اشاره به این که ارتفاع متوسط محدوده طرح هزار و 250 متر است، اضافه می کند: بالاترين ارتفاع طرح هزار و 301 متر و پایین ترین آن هزار و 86 متر است.

به گفته عتباتی شيب متوسط وزني منطقه طرح 28 درصد بوده و جهت غالب دامنه هاي منطقه طرح نیز به سمت شمال شرق است.

این کارشناس ارشد جنگداری با بیان این که متوسط بارندگي منطقه مورد مطالعه 310 ميليمتر بوده و رژيم بارندگي آن متأثر از جريانات خزري و مديترانه اي است، اظهار می‌کند: توزيع بارندگي در منطقه ذخیره گاه جنگلی فندق در خراسان شمالی نشان می دهد که فصل های زمستان و بهار به ترتیب پربارانترين فصول سال در این منطقه هستند.

وی اضافه می‌کند: در منطقه طرح متوسط درجه حرارت سالانه 15.5 درجه سانتيگراد، دماي حداقل در منطقه 1.2- درجه سانتيگراد و حداکثر آن 37 درجه سانتيگراد است.

به گفته عتباتی رطوبت متوسط سالانه منطقه در طول سال متغير بوده و بين 52 تا 90 درصد در نوسان بوده همچنین تبخير و تعرق پتانسيل سالانه حدود هزار و 250 ميليمتر و اقليم منطقه براساس روش آمبرژه نيمه خشک سرد به شمار می رود.

وی می‌افزاید: بادهای غالب منطقه يکي باد دولان که از قسمت غرب و درجهت جريانات مديترانه اي می وزد و ديگري باد آيش بوده که در تابستان از شمال شرق مي‌وزد و باعث خشکي گياهان مي شود.

عتباتی با اشاره به این که در منطقه اجرای طرح ذخیره گاه جنگلی فندق خشکي هوا از اواسط ارديبهشت ماه شروع شده و تا آبان ماه ادامه دارد و بنابراين 5.5 ماه از سال خشک است، تصریح می‌کند: با این وجود مجموع فاکتورهای فوق الذکر شرایط تقریبا مناسبی را برای رشد و نمو گونه فندق جنگلی فراهم کرده است.

وی‌وی نیازمند حمایت است

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، در مورد طرح ذخیره گاه جنگلی فندق در شهرستان مانه و سملقان می گوید: طرح ذخیره گاه جنگلی فندق با عنوان وی وی در محدوده ای به وسعت 48 هکتار در حوالی دهستان شیرین سو بخش مانه شهرستان مانه و سملقان واقع شده و تنها ذخیره گاه جنگلی فندق در شرق کشور محسوب می شود.

موسی صابری در مورد چالش های این ذخیره گاه جنگلی و برنامه های اداره کل منابع طبیعی خراسان شمالی برای حمایت از این گونه اظهار می کند: روستاهاي شورسو، کهنه جلگه، کاريز اوراض و شاتوت همجوار منطقه هستند كه هركدام بين چهار تا 11كيلومتر با محدوده طرح فاصله دارند و مشارکت ناکافی اهالی منطقه می تواند به عنوان تهدیدی جدی برای این ذخیره گاه محسوب شود.

وی می افزاید: از بین اهالی روستاهای مزبور تنها چند خانوار در محدوده مورد نظر داراي زمين کشاورزي بوده در فصول بهار و تابستان جهت انجام امور زمين هاي زراعي و چراي احشام به منطقه کوچ مي کنند و با توجه به بازديد از منطقه و بررسی موانع مشخص شد که حدود 300 الی 400 واحد دامي در اطراف محدوده طرح در فصول تابستان و اوايل پاييز وجود دارند.

صابری عنوان می کند: همجواري زمين هاي کشاورزي، نفوذ زمين هاي کشاورزي به داخل محدوده طرح، چراي دام، بهره برداري غير اصولي از درختان موجود در منطقه به خصوص فندق از مهم ترین مشکلات و تهديدهای پيش روي ذخيره گاه وی وی محسوب مي شوند.

به گفته وی همچنین معضلات بخش اجتماعي و اقتصادي و تعيين مرز مشخص منطقه جهت امور اصلاحي و حصارکشي از مشکلات مهم اجراي طرح ذخيره گاه در اين منطقه هستند و در این زمینه نياز شديد به کلاسهاي آموزشي و ترويجي احساس مي شود.

صابری اضافه می کند: درصد پايين باسوادي اهالی روستاهای منطقه حاکي از آشنايي کمتر بهره برداران به اصول منابع طبيعي بوده و به همین دلیل نیز توجیه بهره برداران همت بالاي کارشناسان و مسئولين را مي طلبد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی اظهار می کند: این منبع ژنتیکی برای بالنده شدن نیازمند حمایت بیشتر مسئولان و مشارکت بهتر مردم منطقه است.