به گزارش خبرنگار مهر نشستی با موضوع «وضعیت کتابهای مرجع در ایران عصر امروز شنبه ۱۳ اردیبهشت با حضور سید صادق سجادی سرپرست دائره المعارف بزرگ اسلامی، حجت الاسلام والمسلمین حسن طارمی راد مدیر عامل دانشنامه جهان اسلام، داوود موسایی مدیرانتشارات فرهنگ معاصر، محمدعلی سادات مدیر دانشنامه دانش گس‌تر و کامران فانی استاد حوزه دائره المعارف نویسی در محل سرای اهل قلم بیست و هفتمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران برگزار شد.
در ابتدای این جلسه سید صادق سجادی با اشاره به کاستی‌های کتابهای مرجعی که تاکنون منتشر شده است گفت: اصلاح این نقیصه‌ها نیازمند نوعی فرهنگسازی است و آن هم احتیاج به این دارد که مردم را عادت داد که برای پاسخ به سئوال‌هایشان به دائره المعارف‌ها مراجعه کنند.
وی به مقایسه وضعیت انتشار دایره المعارف‌ها در ایران با برخی کشورهای منطقه پرداخت و گفت: در ترکیه یکی از معروف‌ترین دائره المعارف‌های این کشور که همین سه- چهار سال پیش منتشر شد، با تیراژی یکصد هزار نسخه‌ای راهی بازار شد و شنیدم که قصد دارند آن را دوباره به همین تعداد نسخه تجدید چاپ کنند در حالی که در ایران دائره المعارف‌هایی مانند دایره المعارف بزرگ اسلامی و یا دانشنامه جهان اسلام نهایتا در ۱۰ هزار نسخه چاپ می‌شود و در طول سال هم بیشتر از دو، سه هزار نسخه آن‌ها به فروش نمی‌شود.
سرپرست دائره المعارف بزرگ اسلامی همچنین با اشاره به مخارج هنگفت و وقت زیادی که برای تدوین چنین دایره المعارف‌هایی صرف می‌شود گفت: ما هم با فقدان استقبال از این دانشنامه‌ها روبرو هستیم و هم اینکه متاسفانه حقوق مولفان و مصنفان اهل تحقیق در ایران محترم شمرده نمی‌شود.
سجادی همچنین از بی‌توجهی وزارتخانه‌ها و دستگاههای دولتی به ناشرانی که تمام هم و غم خود را انتشار فرهنگ‌های دائره المعارفی قرار داده‌اند، انتقاد کرد و گفت: دایره المعارف بزرگ ترکیه از اداره اوقاف این کشور مبالغ هنگفتی بودجه می‌گیرد البته ما درخواستمان تنها گرفتن بودجه نیست. این کمک‌ها می‌تواند بازاریابی برای دائره المعارف‌ها باشد و لذا من به متولیان فرهنگی توصیه می‌کنم که به موسسات و نهادهایی که تمام وقت و انرژی خود را صرف تدوین دائره المعارف‌ها می‌کنند، کمک کنند.
شاخص دانشنامه‌های ایرانی، پژوهش محور بودن آنهاست
در این جلسه همچنین حجت الاسلام والمسلمین حسن طارمی راد مدیرعلمی دانشنامه جهان اسلام با بیان اینکه عمر دائره المعارف‌های اختصاصی یا موضوعی در جهان بیشتر از 1.5 قرن نیست تاریخچه شکل گیری دائره المعارف‌های نوین را در ایران به سال ۱۲۷۰ ه. ش و زمانی که دانشنامه ناصر تدوین شد، برگرداند و گفت: پس از انتشار دانشنامه مرحوم غلامحسین مصاحب که یک دائره المعارف عمومی بود، تدوین دائره المعارف‌های موضوعی در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ آغاز شد اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بود که ما شاهد یک تحول کمی و کیفی در کار دائره المعارف نویسی بودیم که از بهترین دانشنامه‌ها می‌توان به دائره المعارف تشیع، دائره المعارف بزرگ اسلامی و دانشنامه جهان اسلام اشاره کرد.
حجت الاسلام طارمی راد با اشاره به کار پژوهشی طولانی که معمولا برای تدوین دائره المعارف‌ها در ایران انجام می‌شود، گفت: شاخص دانشنامه‌های ایرانی، پژوهش محور بودن آنهاست و از این رو است که باید نهاد‌های تحقیقاتی و پژوهشی از آن‌ها حمایت کنند چرا که با انتشار همین دائره المعارف‌های تخصصی بود که سطح مطالعات تخصصی در کشور هم بالا رفته است.
جای شرمساری است در کشوری که همه چیزش بر فرهنگ بنا شده، تیراژ کتابش ۵ هزار نسخه باشد
در این جلسه همچنین داوود موسایی مدیر انتشارات فرهنگ معاصر در سخنانی با بیان اینکه ۸۰ درصد آسیب‌های مربوط به حوزه کتابهای مرجع به دولت بر می‌گردد، گفت: این کافی نیست که مسئولان دولتی بیایند و به مردم بگویند که دائره المعارف بخرید. با این حرف‌ها نمی‌توان مشکلات را حل کرد. من در ۳۳ سالی که در حوزه نشر سپری کرده‌ام، به رای العین دیده‌ام که تا زمانی که وزارت آموزش و پرورش ما نخواهد که حوزه کتاب مرجع را در کتابهای درسی بگنجاند و تا زمانی که بسیاری از معلمان ما نمی‌توانند از کتابهای مرجع، لغت‌ها را بیابند و تا زمانی که همه این عوارض در دانشگاههای ما هم جاری است، مشکلات مربوط به دائره المعارف‌ها پابرجا می‌ماند.
موسایی ادامه داد: جای شرمساری است در کشوری که همه چیزش بر فرهنگ بنا شده، تیراژ کتابش ۵ هزار نسخه باشد و یا تیراژ تمام کتاب فرهنگ‌ها در سال به ۵۰ هزار نسخه هم نرسد متاسفانه هیچ گونه رویکردی برای استفاده از کتاب مرجع در وزارت آموزش و پرورش و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ما وجود ندارد.
این ناشر با طرح این سئوال که مگر نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور چقدر کتاب از ناشران می‌خرد؟ گفت: تا وقتی این وضعیت اسفبار وجود دارد نباید انتظار داشته باشیم کتابهای مرجع در جامعه جای خود را پیدا کنند.
وی همچنین به اهمیت دائره المعارف‌های عمومی در ارتقای اطلاعات افراد جامعه نسبت به پدیده‌های پیرامونشان اشاره کرد و یادآور شد: در حال حاضر تنها دائره المعارف عمومی به روزی که در کشور وجود دارد، دانشنامه دانش گس‌تر است و این امید می‌رفت که بتواند این کار را نهادینه کند اما توسعه کتاب مرجع فقط به انتشار آن نیست بلکه مجموعه‌ای از عوامل باید دست به دست هم بدهند تا این مسئله حل شود. من به ضرس قاطع می‌گویم که دولت هیچ کمکی در این زمینه نمی‌کند.
کی از لوازم توسعه فرهنگ، توسعه کتابهای مرجع است
محمدعلی سادات مدیر دانشنامه دانش گس‌تر با اشاره به روند تدوین این دانشنامه گفت: حدود ۱۰ سال طول کشید که از طریق بخش خصوصی، این دانشنامه عمومی تدوین و با همکاری نزدیک به ۳۰۰ نفر از نویسندگان، مترجمان و ویراستاران در ۱۸ جلد منتشر شد. خلاصه این دانشنامه هم بعدا در یک جلد برای استفاده دانشجویان و یا دانش آموزان منتشر شد. دانشنامه دانش گس‌تر در حال حاضر هم، کارش را ادامه می‌دهد و تداوم هم دارد.
وی افزود: در ۱. ۵ سال اول انتشار این دانشنامه تمامی نسخه‌های آن به فروش رفت و الا ن ما در حال انجام اصلاحات لازم و عدیده‌ای هستیم و سعی می‌کنیم این مجموعه را به صورتی کامل‌تر و کم عیب‌تر به چاپ دوم برسانیم. بعد از این مرحله هم قصد داریم این دانشنامه را روی سایت بگذاریم تا در اختیار همه قرار بگیرد. ما الان با همه ظرفیت در حال آماده سازی این مجموعه برای بارگزاری آن روی سایت هستیم.
سادات سپس ادامه داد: هیچ کتاب مرجعی، کامل به دنیا نمی‌آید و مسائل دانشنامه‌ها و کمبودهایی که دارند، به تدریج برطرف می‌شود. این یک مسئله پذیرفته شده است که یکی از لوازم توسعه فرهنگ، توسعه کتابهای مرجع است. الان ده‌ها دانشنامه عمومی و تخصصی در حال نشر است چرا که نقش آن‌ها کاملا جا افتاده است.
مدیر دانشنامه دانش گس‌تر همچنین از اینکه به گفته وی، هنوز کتابهای مرجع جای خودشان را در فرهنگ ما باز نکرده‌اند، ابراز تاسف کرد و گفت: قصور اساسی در این حوزه متوجه وزارت آموزش و پرورش است. اساسا در این وزارتخانه به بعضی وظایف اصلی کم توجهی شده است. مسئله در هیچ یک از مدارس ما فردی به عنوان کتابدار حضور ندارد تا نحوه استفاده از کتاب‌ها را به دانش آموزان آموزش بدهد. البته شنیده‌ام که وزارت آموزش و پرورش در این زمینه گامهای برداشته که امیدوارم با همکاری اهل فن به نتایج ملموسی برسیم.
کتابهای مرجع دماسنچ فرهنگی یک جامعه هستند
در این نشست تخصصی همچنین کامران فانی، ویراستار و کتاب‌شناس در سخنانی کتابهای مرجع را آثاری که پاسخگوی پرسشهای مخالبان است، ذکر کرد و اظهار داشت: این کتاب‌ها به نحوی تنظیم و تالیف شده که با سرعت و سهولت پاسخ‌ها را در اختیار پرسشگران می‌گذارد. طبیعی است که جامعه‌ای که بیشتر پرسشگر است، بیشتر به کتابهای مرجع رجوع می‌ند و از این نظر می‌توان گفت کتابهای مرجع دماسنچ فرهنگی یک جامعه هستند.
وی گفت: ما بعد از انقلاب شاهد نوعی رونق و شکوفایی در کتابهای مرجع بوده‌ایم. در حال حاضر بیش از ۱۳۰ موسسه مشغول تدوین کتابهای مرجع هستند اما مسئله این است که در ۱۰-۱۵ سال اخیر بحرانی شکل گرفته وگرچه مختص ایران هم نیست اما وضعیت دائره المعارف‌ها را تحت الشعاع قرار داده است.
فانی در توضیح بیشتر این نکته گفت: ما شاهد ظهور نوع جدیدی از اطلاع رسانی و در واقع انفجار اطلاعات از طریق اینترنت هستیم و این همان بحرانی است که دائره المعارف‌های چاپی با آن روبرو هستند.
این ویراستار و کتاب‌شناس ضمن اشاره به سهولت دسترسی به پاسخ پرسشهای جامعه در فضای جامعه در عین حال افزود: ما از کجا باید بدانیم که منبعی که اینترنت برای گرفتن پاسخ سئوالمان به آن رجوع کرده‌ایم، پاسخ درستی به ما می‌دهد اینجاست که مکانیسم نظارت و کنترلی که در دائره المعارف‌های چاپی وجود دارد، خودنمایی می‌کند. ما باید کاری کنیم که در گذار از فضای کاغذی به فضای مجازی، آسیبی به تهیه و تالیف کتابهای مرجع وارد نشود وگرنه از این به بعد هیچ نهادی حاضر نیست برای تهیه دانشنامه‌های چند دهه جلدی، پول و منابع انسانی هزینه کند.
نظر شما