خبرگزاری مهر- گروه استان ها: میل گنبد بیش از هزار سال، سرفرازانه سر به آسمان کشیده و تمدن کهن مردم این دیار را به رخ جهانیان می کشد، این بنا از چهار بخش تشکیل شده است که شامل پی و صفه بنا، سردابه، بدنه و گنبد مخروطی می شود.
این برج بر روی تپه‌ای به بلندی ۱۵ متر قرار گرفته و در سال ۳۹۷ هـ.ق به‌عنوان یادمان شمس‌المعالی قابوس بن و شمگیر ساخته شده است. ارتفاع این برج ۵۵ متر و با احتساب بلندی تپه در مجموع ۷۰ متر از سطح زمین است.
این بنای باشکوه به دستور قابوس بن وشمگیر، مشهورترین پادشاه آل زیار که به گفته «یاقوت حموی» هم جنگجویی بی همتا و هم ادیبی فاضل بود، ساخته شد و لازم است در حال حاضر پس از گذشت قرنها، این بنا با همکاری مردم و همت مسئولان به آیندگان منتقل شود.
برج قابوس تنها اثر ثبت جهانی گلستان
پرونده این برج برای ثبت جهانی به ارسال شد و آثاری که برای ثبت در یونسکو ارسال می شوند باید دارای ویژگیهایی بوده و فاخرترین آثاری به حساب آیند که بتوانند هویت ایرانی را اثبات کنند. برج قابوس در رقابت شدید با سایر پرونده هایی بوده است که از سراسر کشور برای ثبت در یونسکو انتخاب شدند برج قابوس توانست از سد رقبایی که برای ثبت در فهرست میراث جهانی پیشنهاد شده اند، عبور کند و در یک رقابت سخت در شورای عالی ثبت به ریاست رئیس سازمان میراث فرهنگی کشور رای به برج قابوس داده شد.
ویژگیهای معماری و فنی از جمله موارد و ملزومات برای ثبت یک اثر تاریخی در فهرست جهانی است و برج قابوس این شرایط را داراست. یکپارچگی بصری، شاهکارهای فنی، اصالت طرح، مصالح بکارگرفته شده و جایگاه اثر و فنون ساخت پرونده انتخاب شد و هفتم بهمن ماه برای ثبت به یونسکو فرستاده شد.
پروفسور «آرتور پوپ» در مورد این بنا نوشته‌است: در زیر سمت شرق کوه‌های البرز و در برابر صحراهای پهناور آسیا یکی از بزرگترین شاهکارهای معماری ایران با تمام شکوه و عظمت خود قد بر افراشته‌است. این بنا گنبد قابوس بقعه آرامگاه قابوس بن وشمگیر است و برج آرامگاه از هرگونه آرایش مبراست.
نظرات گوناگونی در هدف از ساخت این بنا داده شده است که به احتمال زیاد هدف از ساخت چنین بنای با شکوه و بزرگی نمایش قدرت و هنر و ایجاد بنای یادبودی است که یادآور شکوه وجلال دوره سلطنت بانی آن باشد. درباره‌ی اینکه هدف اولیه بنا ساخت بنا چه بوده است.
برج طی عمر خود سه بار تعمیر و مرمت شد آخرین بار نیز در سال ۱۳۴۹ تعمیر اساسی آن انجام گرفت بطوری که این شاهکار معماری اسلامی که با شکوه کمترین ابنیه قرن چهارم هجری است حفظ و مصون گشت. مصالح بکار رفته در این بنا ملات ساروج و آجر است این بنا تماماً از آجرهای پخته قرمز ساخته شده است.
برج قابوس طی هزار سال عمر خود را همواره در معرض گزند حوادث و خطرات گوناگون قرارداشته است. عوامل طبیعی همچون باد، باران و آفتاب و … نتوانسته صدمه‌ای آنچنانی به ظاهر بنا وارد آورد. تابش آفتاب سوزان صحرا رنگ سرخ آجرهای بنا را به رنگ برتری (طلای خاکی) تبدیل کرده و باران موجب فرسایش در برخی نقاط آن گشته است.
لیکن بیش از همه دست مخرب کاوشگران گنج به حفر و تخریب در بنا دست زده‌اند موجب خرابی بنا شده‌اند حتی اقدامات امراء و سلاطین مستبد که سعی در تخریب کامل بنا داشته‌اند مزید بر علت بوده است.
اخیراً زیبا سازی و چمن‌کاری تپه مصنوعی، درختکاری و سنگفرش محوطه و اقدامات دیگر به منظور هر چه بهتر و زیبا تر کردن این مکان دیدنی انجام شده است.
نظرات گوناگونی در هدف از ساخت این بنا داده شده است که به احتمال زیاد هدف از ساخت چنین بنای با شکوه و بزرگی نمایش قدرت و هنر و ایجاد بنای یادبودی است که یادآور شکوه وجلال دوره سلطنت بانی آن باشد. درباره‌ی اینکه هدف اولیه بنا ساخت بنا چه بوده است.
محتمل‌ترین انگیزه ساخت چنین بنایی می‌توانسته مکانی برای آرامگاه بانی آن قابوس ابن‌وشمگیر باشد که البته طی کاوش‌های متعدد کالبد قابوس بن وشمگیر هرگز پیدا نشد و نظریاتی وجود دارد که جسم قابوس ابن وشمگیر در یک تابوت شیشه‌ای از سقف برج آویزان بوده و روزنه برج نیز در شرق به خاطر این بوده که کالبد قابوس ابن وشمگیر بتواند اولین پرتوهای نورخورشید را دریافت کند.
همچنین بعید نیست که تنها هدف از ساخت چنین بنای با شکوه و معظمی نمایش قدرت و هنر ایجاد بنای یادبودی باشد که یادآور شکوه و جلال دوره سلطنت بانی آن باشد. چون همواره پادشاهان بزرگ در پی باقی گذاشتن نامی جاودانه از خود بوده اند.
با توجه به ارتفاع زیاد برج این توجیه که ساختمان مذکور به منظور نشانه و نمود شهر «جرجان» و راهنمای مسافران در دشت گرگان بنا شده باشد در ذهن قوت می‌یابد. حتی اگر در ابتدا این برج با چنین هدفی ساخته نشده باشد ولی ارتفاع زیاد برج که ۷۰ متر می‌باشد در دشت «جرجان» برای مسافران نشانه و علامتی نمایان بوده است.
شیوه معماری بنا:
این بنا یكی از اولین ساختمان‌هایی است كه مرز بین شیوة معماری خراسانی و رازی محسوب می‌شوند و در واقع مربوط به اوائل دوره‌ی شیوه‌ی معماری رازی است ساختمان این بنا تماماً از آجر و ملات ساروج ساخته شده است. یكی از بارزترین ویژگیهای شیوة معماری رازی استفاده از آجر با بهترین كیفیت ممكن است.
ویژگی اثر:
این برج یكی از آثار باستانی كشورمان كه در اعداد بزرگترین مفاخر معماری قرن چهارم هجری است در شمال شرقی ایران در شهر گنبد كاووس قرار دارد. این بنای معروف كه یكی از بلندترین آثار تاریخی جهان بشمار می‌آید بر فراز تپه خاكی كه قریب ۱۵ متر از سطح زمین بلندتر است، قرار دارد.
محیط داخلی بنا ۳۰ متر و محیط خارجی آن ۶۰ متر و قطر داخلی آن ۹.۶ متر است. این بنای عظیم که تماماً از آجر پخته‌ی قرمز معمولی ساخته شده را می‌توان نمونه‌ای ارزنده در فن آجرکاری دانست.
از تزئینات خاص معماری بنا دو رشته مقرنس کاری ساده است که طاق هلالی سردر بنا را آراسته است. دو ردیف کتیبه‌ی کمربندوار بدنه را زینت داده است.
پی و بدنه:
پی‌سازی بنا از زمین سفت شروع و تا ارتفاع حدود ۱۵ متری با آجر و مصالح مشابه خود بنا انجام شده است. درون پای بست سردابی وجود داشته كه پا كار طاق آن هنوز بر جای است ولی بر اثر كاوش‌های پیاپی كاوشگران كه در پی گنج بوده‌اند آثاری از كف آن بر جای نمانده است.
بدنه مدور خارجی گنبد قابوس دارای ۱۵ ترك (دندانه نود درجه) است (همانند ستاره ده پر) این تَرَك‌ها كه در اطراف آن و به فواصل مساوی از یكدیگر قرار دارند، از پای‌بست بنا شروع و تا زیر سقف گنبدی ادامه می‌یابد و میان این تَرَك‌ها با كوهه‌ای آجری پر شده است (به جز درب ورودی.) رأس این تَرَك‌ها به اندازه یك مترو سی‌چهار سانتی متر از یكدیگر فاصله دارند.
قطر داخلی گنبد به‌طول نه متر و هفتاد سانتی متر و قطر آن از قاعده تَرَك‌ها به‌طول ۱۴ متر و شصت و شش سانتی متر و طول قطر آن از رأس تَرَك‌ها یا به عبارتی قطر ارباب یا پای بست آن هفده متر و شش سانتی متر می‌باشد. ضخامت میل از پایین به بالا كرنش كمی دارد و در ارتفاع ۳۷ متری گنبد مخروطی بنای برج را تكمیل می‌كند.
گنبد مخروطی:
از ارتفاع سی‌وهفت به بعد گنبد مخروطی قرار دارد. این گنبد كه با آجرهای مخصوص دنباله‌دار كفشكی ساخته شده است، دو پوسته است. گنبد درونی مانند گنبدهای خاكی به شكل نیم تخم‌مرغی و از آجر معمولی است و پوسته‌ی بیرونی با آجر دنباله دار، و ارتفاع این گنبد مخروطی ۱۸ متر است. در بدنه‌ی شرقی روزنه‌ای تعبیه شده كه ارتفاع آن یك متر و نود سانتیمتر است. عرض روزنه در قسمت بالا ۷۳ و در وسط ۷۵ و در پایین ۸۰ است.
نظر شما