خبرگزاری مهر – گروه استانها: یکی از چالش‌های جهان امروز بحران کم‌آبی است و برای حل این مشکل کشورهای مختلف باید منابع آبی خود را به بهترین نحو مدیریت کنند.
گرچه عوامل متعددی مانند تغییرات جوی و عدم ثبات در الگوهای بارندگی، افزایش جمعیت، گسترش شهرنشینی و توسعه فعالیت‌های کشاورزی و صنعتی منجر به افزایش سرانه مصرف آب‌شده اما در این میان فاکتورهای دیگری همچون مدیریت سنتی در بهره‌برداری و مصرف آب در کشاورزی و مصرف غیراقتصادی منابع آب زیرزمینی نیز تأثیر فراوانی داشته و باعث افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی در قالب بهره‌برداری بی‌رویه از چاههای نیمه عمیق و عمیق می‌شود.
بر اساس آمار و اطلاعات منتشره، از کل اراضی ۱۶۴ میلیون هکتاری کشور، در حال حاضر ۱۸.۸ میلیون هکتار در چرخه تولید محصولات کشاورزی قرار دارد که از این مقدار حدود ۸ میلیون هکتار به‌صورت آبی و حدود ۶.۳ میلیون هکتار به‌صورت دیم و بقیه به‌صورت آیش آبی و دیم مورد بهره‌برداری قرار دارند.
آنچه مسلم است اینکه نقش آب در بخش تولیدات کشاورزی از یک‌سو و کمبود آن در مناطق خشک از سوی استفاده بهینه از این منبع کمیاب را ضروری می‌کند؛ ازاین‌رو توجه به مدیریت آب کشاورزی روزبه‌روز بیشتر می‌شود.
بهره‌وری آب کشاورزی منجر به کاهش استحصال آب از منابع زیرزمینی می‌شود
علاوه بر موارد عنوان‌شده، بهره‌وری آب کشاورزی از جنبه کاهش حجم مصرف آب نیز که منجر به کاهش استحصال آب از منابع زیرزمینی شود و پایداری منابع آب را قوت بخشد فوق‌العاده حائز اهمیت است.
کارشناس کشاورزی استان همدان در این خصوص در گفتگو با خبرنگار مهر بابیان اینکه مصرف بیش‌ازحد آب کشاورزی و عدم استفاده بهینه از منابع آبی موجود به‌عنوان چالشی جدی مطرح است، گفت: طراحی نامناسب دستگاه‌های آبیاری، نامناسب بودن روش آبیاری، مدیریت غیر صحیح آب در مزرعه، استفاده نکردن از بذرها و ارقام اصلاح‌شده، استفاده از تجهیزات و لوازم نامناسب آبیاری، فقر آموزش و اطلاع‌رسانی به کشاورزیان، ضعف در مدیریت اغذیه و مدیریت ضعیف مکانیزاسیون در عملیات داشت، کاشت و برداشت از دلایل پایین بودن بهره‌وری آب در کشوراست.
نسرین دانشمند با تأکید بر اینکه افزایش بهره‌وری آب آبیاری به همراه کاهش مصرف آب در اراضی کشاورزی برای مقابله با مسئله کم‌آبی یک ضرورت است، گفت: در این بخش علاوه بر توجه به فناوری‌های روز دنیا، طراحی مناسب سیستم‌های آبیاری و انتخاب مناسب روش آبیاری باید موردتوجه باشد.
مدیریت صحیح آب در مزرعه، استفاده از بذرها و ارقام اصلاح‌شده، استفاده از تجهیزات و لوازم مناسب آبیاری و آموزش و اطلاع‌رسانی به کشاورزان مورد تاکید است وی گفت: مدیریت صحیح آب در مزرعه، استفاده از بذرها و ارقام اصلاح‌شده، استفاده از تجهیزات و لوازم مناسب آبیاری و آموزش و اطلاع‌رسانی به کشاورزان نیز در این زمینه مورد تأکید است.
سرپرست شرکت آب منطقه‌ای همدان نیز در این خصوص بابیان اینکه ۲۴ فرو چاله در استان همدان وجود دارد، گفت: بیشترین تعداد ایجاد فرو چاله با ۱۳ مورد مربوط به دشت کبودرآهنگ و روستاهای کِردآباد، نوآباد، بابان، آق تپه و خان‌آباد بوده است.
منصور ستوده بابیان اینکه مابقی ۱۱ فرو چاله استان همدان نیز در دشت رزن-قهاوند و روستاهای این منطقه ایجادشده است، گفت: بیشترین عمق فرو چاله مربوط به نوآباد شهرستان کبودرآهنگ با ۶۰ متر عمق است.
وی اضافه کرد: وضعیت بحرانی منابع آب زیرزمینی در حال حاضر باعث تشدید افت سطح آب زیرزمینی و کسری حجم مخزن دشت‌ها شده به‌گونه‌ای که حدود ۳۰۶ محدوده از ۶۰۹ محدوده مطالعاتی در وضعیت ممنوعیت توسعه بهره‌برداری قرارگرفته و سالیانه با حدود ۵ میلیارد مترمکعب کسری مخزن مواجه شده است.
ستوده عنوان کرد: کاهش منابع آب زیرزمینی به‌خصوص در دهه اخیر ادامه داشته به‌طوری‌که در طول دوره آماری ۲۰ سال اخیر با ۱۰۸ میلیارد مترمکعب اضافه برداشت از ذخایر استراتژیک آب زیرزمینی مواجه بوده‌ایم.
وی گفت: برداشت بیش‌ازحد پروانه چاههای مجاز، برداشت چاههای غیرمجاز، عدم وجود مصرف بهینه، ضعف نظارت و کنترل بر منابع آب و حفاری و عدم وجود ابزارهای سنجش، نقص شبکه‌های پیزومتری و داده‌های سطح آب و بیلان، عدم آگاهی ذینفعان و نبود تشکل‌های آب بران و خشک‌سالی‌ها و بالا رفتن نیازهای شرب و صنعت از عوامل کسری مخزن محسوب می‌شوند.
محقق مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان در همین خصوص در گفتگو با خبرنگار مهر بابیان اینکه با افزایش جمعیت باید تولید در بخش کشاورزی نیز افزایش یابد، گفت: با افزایش جمعیت در سال‌های آینده علاوه برافزایش محصولات کشاورزی به آب شرب و اشتغال نیز نیاز است.
۹۰ درصد زمین‌های مستعد کشاورزی زیر کشت محصولات مختلف رفته است
رضا بهرام لو بابیان اینکه در حال حاضر ۹۰ درصد زمین‌های مستعد کشاورزی زیر کشت محصولات مختلف رفته و همین امر منجر به محدودیت زمین کشاورزی شده است، گفت: امروزه علاوه بر محدودیت زمین، ذخایر آبی در بخش کشاورزی محدودشده که در این شرایط باید میزان تولید را بدون استفاده از آب بیشتر افزایش داد.
وی بابیان اینکه متوسط بهره‌وری در دنیا ۲.۵ کیلوگرم بر مترمربع است، عنوان کرد: در ایران متوسط بهره‌وری ۱.۲۴ کیلوگرم بر مترمربع است که در استان همدان این رقم ۱.۴۸ کیلوگرم بر مترمربع است.
محقق مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان با اشاره به اینکه در برنامه توسعه ششم باید این عدد را به ۱.۶ کیلوگرم بر مترمربع برسانیم، گفت: طی بررسی‌های انجام‌شده استان همدان می‌تواند با افزایش ۲۵ درصدی تولید به میانگین جهانی نزدیک‌تر شود.
استان همدان ازلحاظ منابع آبی به منابع و سفره‌های آب زیرزمینی وابسته است
وی بابیان اینکه می‌توان مصرف آب را در همدان تا ۲۵ درصد از طریق مسدود کردن چاههای غیرمجاز، نصب کنتور و مصرف بهینه کاهش داد، تأکید کرد: استان همدان ازلحاظ منابع آبی به منابع و سفره‌های آب زیرزمینی وابسته است.
بهرام لو بابیان اینکه عمده فعالیت‌های کشاورزی به دلیل استفاده از این منبع آبی منجر به افت آب‌های زیرزمینی در همدان شده به‌طوری‌که حدود یک متر افت در آب‌های زیرزمینی ثبت‌شده است، گفت: دشت کبودرآهنگ در مرحله بحران، افت بیش از ۱.۶ درصدی در سال را دارد.
مصرف آب در بخش کشاورزی بین ۷۰ تا ۷۵ درصد است
وی با اشاره به اینکه طبق یافته‌های مرکز تحقیقات فنی مهندسی مصرف آب در بخش کشاورزی بین ۷۰ تا ۷۵ درصد است، گفت: باید مصرف آب در بخش کشاورزی مدیریت شود.
مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان همدان نیز در خصوص برنامه‌های انجام‌شده برای مدیریت مصرف آب در این بخش در گفتگو با مهر عنوان کرد: میزان بارندگی سال زراعی ۹۷-۹۶ در استان همدان ۱۲.۸ میلی‌متر بوده که این عدد در سال زراعی گذشته به‌طور میانگین ۳۸۱ میلی‌متر بوده است.
امیر لاهوتیان بابیان اینکه با وضعیت موجود؛ بارندگی پاییز امسال نسبت به میانگین بلندمدت با کاهش ۶۵ درصدی مواجه است، گفت: با وضعیت بارندگی فعلی ۹۰ درصد از محصولات دیم استان همدان به دلیل نبود بارندگی کافی هنوز جوانه نزده و تنها ۱۰ درصد از سطح گندم و جو دیم رشد کرده است.
لاهوتیان بابیان اینکه کاهش سطح زیر کشت گندم آبی از سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی است، عنوان کرد: سطح زیر کشت گندم آبی از ۹۰ هزار هکتار به ۷۳ هزار هکتار رسیده است.
اجرای آبیاری میکرو میزان مصرف آب در محصولات زراعی را کاهش می‌دهد
مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان همدان با تأکید بر اینکه اجرای آبیاری میکرو میزان مصرف آب در محصولات زراعی را کاهش می‌دهد، گفت: طی سال زراعی ۹۷-۹۶ باید در ۲ هزار و ۸۳۱ هکتار از مزرع گندم آبی، یک هزار و ۲۵۵ هکتار از مزارع جو، ۵۵۳ هکتار از مزارع ذرت و ۵۰۰ هکتار از مزارع محصولات جالیزی آبیاری میکرو شود.
وی با تأکید بر اینکه اجرای بیش از ۱۶ هزار هکتار آبیاری میکرو در سال ۹۷ برنامه‌ریزی‌شده است، گفت: باید بر روی محصولات پاییزه بیشتر کار شود تا سطح قابل قبولی از مزارع به آبیاری تیپ مجهز شوند.
لاهوتیان با اشاره به اینکه ۸۵ درصد اراضی آبی مستعد استان همدان مجهز به سیستم آبیاری نوین است، گفت: همکاری با کشاورزان برای تغییر سیستم آبیاری این اراضی در اولویت است.
معاون مدیر آب‌وخاک و امور فنی زیربنایی جهاد کشاورزی استان همدان نیز در گفتگو با مهر بابیان اینکه استان همدان با وسعت ۱۹ هزار و ۴۹۱ کیلومترمربع ۱.۱۸ درصد از مساحت کل کشور را داراست، افزود: ۳۹۰ هزار و ۵۷ هکتار اراضی زراعی آبی و ۲۸۰ هکتار اراضی باغی در استان همدان وجود دارد.
علیرضا کاکاوند بابیان اینکه طبق برنامه باید بهره‌وری منابع آبی در کشاورزی افزایش یابد، ادامه داد: راهکارهای مختلف و منابع مالی مختلفی در این راستا برای جهاد کشاورزی تعریف‌شده که نخستین و مهم‌ترین آن اجرای سیستم‌های نوین آبیاری در کشاورزی است.
وی گفت: تا پایان سال گذشته در ۱۳۳ هزار و ۷۳۶ هکتار از اراضی سیستم آبیاری نوین اجراشده و معادل ۵۸۸ میلیون مترمکعب صرفه‌جویی آب محقق شده است.
کاکاوند در خصوص برنامه امسال نیز اضافه کرد: برنامه امسال ۸ هزار و ۴۷۸ هکتار است که از این میزان ۵ هزار و ۹۲۸ هکتار اجراشده و ۳ هزار و ۵۰۰ هکتار باقی‌مانده است.
بر اساس برنامه امسال مبنی بر اجرای سیستم‌های آبیاری نوین باید معادل ۳۷.۳ میلیون مترمکعب صرفه‌جویی در مصرف آب محقق شود وی بابیان اینکه بر اساس برنامه امسال مبنی بر اجرای سیستم‌های آبیاری نوین باید معادل ۳۷.۳ میلیون مترمکعب صرفه‌جویی در مصرف آب محقق شود، بیان کرد: طی یک پروژه نیز با تقسیم اراضی کشاورزی، احداث جاده و احداث کانال‌های آبی صرفه‌جویی در مصرف آب مدنظر قرارگرفته است
معاون مدیر آب‌وخاک و امور فنی زیربنایی جهاد کشاورزی استان همدان با اشاره به اینکه با احداث کانال‌های آبی در این برنامه سالانه ۲.۴ میلیون مترمکعب صرفه‌جویی در آب صورت می‌گیرد، عنوان کرد: تا پایان سال گذشته در ۱۱ هزار و ۷۹۰ هکتار از اراضی این برنامه اجراشده که سهم صرفه‌جویی آب از این طریق ۱۸ میلیون مترمکعب بوده است.
وی در خصوص تجهیز و نوسازی اراضی زیر سدهای مخزنی نیز گفت: این برنامه طی سال گذشته در ۳ هزار و ۲۸۳ هکتار با ۵ میلیون مترمکعب صرفه‌جویی در مصرف آب انجام‌شده است.
بازسازی و نوسازی ۲۰۷ کیلومتر قنات
کاکاوند از بازسازی و نوسازی ۲۰۷ کیلومتر قنات خبر داد و گفت: به ازای هر کیلومتر قنات بازسازی‌شده ۳۰ هزار مترمکعب صرفه‌جویی آب ثبت‌شده است.
معاون مدیر آب‌وخاک و امور فنی زیربنایی جهاد کشاورزی استان همدان بابیان اینکه در برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده باید سطح بهره‌وری آب را از ۱.۲۴ درصد به ۳.۲ درصد افزایش دهیم، عنوان کرد: در بخش کشاورزی یک میلیارد و ۴۸۳ میلیون مترمربع آب مصرف می‌شود که باید این مصرف آب را به یک میلیارد و ۵۲ میلیون مترمکعب برسانیم.
بر اساس گزارش‌ها، میزان هدر رفت آب در ایران ۲۸ تا ۳۰ درصد است درحالی‌که این مقدار در دنیا ۹ تا ۱۲ درصد گزارش‌شده است.
آنچه مسلم است اینکه مدیریت بهینه و صحیح منابع آب در کشور نیازمند تحولی عظیم و ضروری است و باید برای تأمین پایداری این منابع، مدیریت یکپارچه و سیستمی در راستای استحصال و بهره‌برداری بهینه آب با به‌کارگیری فنّاوری‌های نوین لحاظ شده و بهره‌برداری حداکثر از این منابع در برنامه‌ریزی‌ها اعمال شود.
در این میان تغییر شیوه مصرف با تأکید بر اصلاح الگوهای کشت رایج در بخش کشاورزی، مناسب‌ترین و منطقی‌ترین راه برای گذر از بحران کم‌آبی به نظر می‌رسد.
نظر شما