به گزارش خبرنگار مهر، استفاده از روغن‌های گیاهی برای هزاران سال بخشی از فرهنگ ایرانی‌ها بوده است. آنها با زیرکی خود از طبیعت اطرافشان برای پاسخگویی به نیازهای روزمره زندگی بهره می‌گرفتند دانه‌های روغنی را که کم و بیش در همه جا کشت پذیر و در دسترس بودند، می‌کاشتند تا با بیرون کشیدن روغن آنها چراغ‌های روغن سوزشان را روشن کنند. رفته رفته دستگاه‌ها و ساز و کارهایی ساخته شد تا این فرایند را تا آنجا که می‌شد، کوتاه‌تر و راحت تر کند و به این ترتیب سامانه‌ای برای به دست آوردن روغن شکل گرفت که اگرچه در کنار ماشین و فناوری‌های امروزی، بسیار ساده به نظر می‌آید اما در زمانه خود بسیار کارآمد بوده اند.
به مکان‌هایی که روغن این دانه‌ها را می‌گرفتند معمولاً عصارخانه می‌گفتند. بیشتر روغن‌های تولید شده در عصارخانه برای روغن چراغ بود اما مصارف پزشکی استفده برای صابون و رنگ‌های جلا دهنده و خوراک از کارکردهایی بود که روغن‌های تولیدی عصارخانه ها داشتند.
شهر اصفهان دو عصارخانه دارد یکی از آنها در نزدیکی میدان نقش جهان واقع شده که اکنون کاربری موزه دارد.
عصارخانه شاهی در دوران صفویه به دستور شاه عباس اول ساخته و درآمد آن وقف مسجد جامع عباسی شد. بخش‌هایی از این مجموعه مانند پیشخوان و بارانداز به مرور زمان تخریب شده و شترخان (اصطبل) این مجموعه نیز تغییر کاربری داده شده است. به این ترتیب در حال حاضر با ورود به عصارخانه سالن اصلی (تیرخانه) و انبار در طبقه اول و گرمخانه و اتاق‌های مهمان در طبقه دوم قابل بازدید است. در دوران آخر فعالیت عصارخانه، برخی دانه‌های غیرروغنی مانند زردچوبه در این مکان آسیاب می‌شد.
فضای اصلی عصارخانه از دو بخش تیرخانه و آسیاب تشکیل شده است. برای تهیه روغن دانه‌های روغنی مانند کرچک، کنجد، خشخاش و گلرنگ با آسیابی که شتر یا گاو تنومندی آن را می‌چرخاند، خرد می‌شد.
در یخش انبار که معمولاً خنک‌ترین بخش ساختمان عصارخانه بود خمره‌های روغن نگهداری می‌شد. برخی از خمره‌ها نیز در حفره‌هایی که در دیوار تعبیه شده بود محافظت می‌شد و روی آن را با درپوش‌های چوبی می‌پوشاندند. این انبار همیشه برای حفظ کیفیت روغن تاریک بود.
همچنین خریداران روغن که از شهرهای دیگر برای خرید به عصارخانه شاهی می‌آمدند، در اتاق‌هایی که به عنوان مهمانخانه درطبقه بالای ساختمان ساخته می‌شد، استراحت می‌کردند.
برای حفظ دانه‌های گیاهی آن را در محلی دور از رطوبت نگهداری می‌کردند که به آن گرمخانه می‌گفتند. در این بخش برخی ازدانه های گیاهی مانند کنجد و خشخاص نیز بود داده شده و برای مرحله آسیاب آماده می‌شد.
در فضای بیرونی عصارخانه که کاملاً متفاوت و امروزی است تعدادی از نسخ قدیمی شهر اصفهان به نمایش گذاشته شده است از جمله زندگی نامه کسی که این عصاری را اداره می کرده در این یادنامه آمده: مرحوم حاج عباس پور عصار در سال ۱۲۸۶ شمسی در اصفهان متولد شد. در سال ۱۳۲۵ به پیروی از شغل پدر و اجدادش که همگی در محل فعلی عصارخانه شاهی به شغل عصاری اشتغال داشتند، بنا به درخواست شریک سابق پدرش تصدی و اداره این عصارخانه را به عهده گرفت. از همان ابتدا به دلی داشتن مهارت‌های فنی تصمیم به ساخت دستگاه مکانیکی به جای روش سنتی گردش سنگ بزرگ عصاری (وسیله اصلی آسیاب دانه‌های روغنی) توسط شتر و طراحی و ساخت موتور الکتریکی بالابر تیر بزرگ عصاری (وسیله اصلی روغن گیری از دانه‌های روغنی) برای جایگزینی سه نیروی کار کرد.
او به دلیل ساخت این دستگاه‌های الکتروموتور و خلاقیت و نوآوری باعث جیرت همگان به وِیژه همکاران عصار و جحتی گردشگران خارجی که از این مکان بازدید می‌کردند شده بود و بنا به درخواست همکارانش تعداد زیادی از این دستگاه‌ها را به عصارخانه ها و حناسابی های دیگر در اصفهان کاشان و یزد و نجف آباد و تهران راه اندازی کرد.
در سال ۱۳۴۳ به علت بارندگی زیاد در اصفهان سقف قسمت‌هایی از شترخوان و محل سر باز عصارخانه که جایگاه جمع اوری فاضلاب جحمام شاه بود، تخریب شد و او به پیشنهاد متولی و سرپرست اداره اوقاف با هزینه شخصی اقدام به احداث پاساژی در مجاورت عصارخانه فعلی کرد. ولیکن پس از گذشت دو سال از اتمام ساختمان و چند روز پس از بازدید آن توسط مقامات برحسته دولتی اصفهان وتهران، به علت عارضه قلبی در سال ۴۷ درگذشت.
ساعت بازدید از موزه عصارخانه شاهی شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۹:۳۰ تا ۱۶:۵۰ و ۵ شنبه‌ها از ساعت ۹:۳۰ تا ۱۵:۵۰ است هزینه بلیت ان نیز توسط شهرداری اصفهان چهار هزار و ۲۰۰ تومان تعیین شده است.
نظر شما