به گزارش خبرگزاری مهر، دویست و دومین جلسه گروه علمی کلام مجمع عالی حکمت اسلامی با موضوع نقد سخنان گستاخانه مولوی اشرف جلالی درباره حضرت زهرا سلام الله علیها با ارائه حجت الاسلام والمسلمین عزالدین رضانژاد با حضور اعضای گروه در مجمع عالی حکمت اسلامی برگزار شد.
خلاصه مباحث مطرح شده بدین شرح می‌باشد:
در ماه شوال گذشته به مناسبت قریب قبور ائمه بقیع علیهم السلام در مجلس ایالت کشمیر پاکستان قانونی را تصویب کردند که باید ساخت مجدد قبور ائمه بقیع را به صورت قانونی دنبال کرد و این به رسانه‌ها ابلاغ شد. این مسأله واکنش‌هایی را هم به دنبال داشته است. احتمالاً این جریان موجود فعلی (یعنی سخنان امثال جلالی در مورد حضرت زهرا سلام الله علیها و آیه تطهیر) در محافل پاکستان، واکنشی به این قانون تصویب شده باشد.
مولوی دکتر آصف جلالی، نکاتی را بیان کرده که امر جدیدی نبوده است ولی او پس از پایان نقل قول برخی از متصوفه بریلوی؛ نسبت خطا و گناه را به حضرت زهرا سلام الله علیها نسبت می‌دهد.
در پی اتفاقی که اخیراً در پاکستان واقع شد، توسط نمایندگی جامعه المصطفی (ص) در پاکستان گزارشی تهیه و ارسال شده است. برخی از این گزارشات از آقای ندیم عباس است. بر اساس این گزارشات، برآوردها، نشان دهنده وجود حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد شیعه در پاکستان است و بیشتر هم شیعه امامیه و برخی اسماعیلیه و زیدیه هستند. اهل سنت پاکستان از نظر فقهی، بیشتر حنفی هستند. (در کل جهان بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ نفر از اهل سنت حنفی هستند.)
احناف شبه قاره از نظر کلامی ماتریدی هستند ولی به دو طیف مهم دیوبندی و بریلوی تقسیم می‌شوند. دیوبندی‌ها نوعاً اهل حدیثی هستند و گرایش آنها به جریان‌ها وهابی بیشتر از جریان‌ها دیگر است. البته گاهی بریلوی ها در مسائل اختلافی جهان اسلام، نگاهی مثل سلفی‌گری دارند ولی با این وجود عمدتاً با رویکرد سلفیه و وهابیت مخالفت می‌کنند.
بنا بر قولی ۷۵ درصد اهل سنت پاکستان بریلوی هستند. بریلوی‌ها هم چند شاخه متعدد دارند که گروهی معتدل و گروهی افراطی هستند، گروه ” نهضت لبیک یا رسول الله ” از گروه‌های فعال افراطی پاکستان هستند و به نوعی با دولت فعلی پاکستان در تضاد هستند. اینها دو رهبر داشتند، یکی قبلاً دستگیر و زندانی شد و یکی دیگر دکتر اشرف آصف جلالی است که دارای مدرسه و مسجد و حوزه علمیه است. البته با توجه به حالت درویشی و صوفیانه بریلوی، مجموعه آنها به اهل بیت علیهم السلام ارادت دارند ولی آقای آصف جلالی در سخنرانی اخیر به اصطلاح از مسائل روان شناسی استفاده می‌کند و نوشته‌ای از یکی از پیران طریقت خودشان (پیر علی شاه) نقل می‌کند و بیان می‌کند که این حرف وی در موضوع رفتار حضرت زهرا از خودش نیست و بلکه از گفتارهای پیر مهر علی شاه است.
بعد از سخنان آصف جلالی، مجموعه‌ای از طیف‌های اهل سنت، مخالفت کرده‌اند، عده‌ای از سیاسیون مثل وزیر امور مذهبی پاکستان موضع گیری کرده و سخنان وی را محکوم کرده‌اند. البته علمای شیعه هم مخالفت‌های خود را اعلام کرده‌اند.
شخصیت آصف جلالی، مذهبی است و از رؤسای نهضت لبیک یا رسول الله است. در سال ۲۰۰۲ از دانشگاه پنجاب دکتری گرفت، تألیفاتی دارد مانند تلاش‌هایی برای تغییر مفاهیم قرآنی؛ ختم نبوت، توحید و شرک، ضررهای ترک تقلید.
در مجلس ملی پاکستان در پی این مسئله قانونی تصویب کرده‌اند که توهین به اهل بیت علیهم السلام ممنوع است. البته قبلاً قوانینی داشته‌اند که توهین به مقدسات مذاهب ممنوع است. نور الحق قادری وزیر امور مذهبی پاکستان هم موضع گیری نموده است.
در پارلمان کشمیر آزاد، هم این سخنان را محکوم کرده است. برخی از علمای اهل سنت هم موضع‌گیری کرده‌اند. مثلاً شورای همبستگی ملی پاکستان که مجموعه علمای شیعی و سنی در آن هستند، این شورا هم سخنرانی را محکوم نموده است، عده‌ای از شاعران و خطبه‌ای پاکستان هم در برابر آصف جلالی موضع‌گیری کرده‌اند.
آیت الله سید ریاض حسین نجفی، رئیس وفاق المدارس شیعه موضع گرفتند و از قوه قضائیه پاکستان، برخورد با این اختلاف افکنی ها و دفاع از وحدت مسلمین را خواستار شده است. در برابر این سخنان جلالی، راهپیمایی‌هایی در این مسئله هم صورت گرفت.
بخشی از سخنرانی آصف جلالی که اصل آن اردو بوده است) را در این قسمت بیان می‌کنیم:
جلالی کتابی از پیر مهر علی شاه را نشان می‌دهد و می‌گوید پیر مهر علی شاه سید بوده است او که محبت اهل بیت هست، در مسئله باغ فدک ذیل آیه تطهیر، پیر مهر علی شاه مباحثی بیان کرده است.
(البته برخی از افراد بانیان مرقد پیر مهر علی شاه گفته‌اند حرف‌های پیر علی شاه توسط جلالی تحریف شده و ما حرف‌های آصف جلالی را قبول نداریم.) آصف جلالی می‌گوید بر مبنای روافض (شیعیان)، چون آیه تطهیر دلالت بر عصمت فاطمه زهرا می‌کند پس وقتی او درخواست فدک کرد یعنی این کار ابی بکر نابجا بوده و نباید فدک را مصادره می‌کرده است؛ اما پیر مهر علی شاه گفته من آن مطلبی را می‌پذیرم که قرآن گفته است. معنی تطهیر نزد اهل سنت این است که امکان اشتباه هست ولی پروردگار اهل تطهیر را محافظت کرده است و اگر آنها اشتباه کنند، خدا جبران می‌کند مثلاً پی به اشتباه خود می‌برند و خدا هم این اشتباه را می‌پذیرد.
آصف جلالی، سپس بخشی از کتاب پیر مهر علی شاه را می‌خواند که گفته است یک دلیل که فریق مخالف ارائه می‌کند این است که بخاطر آیه تطهیر، خدا اهل بیت را پاک قرار داده پس سیده النساء با مطالبه فدک امر نا جائز را مرتکب نمی‌شود ولی پاسخ آن است که مراد از تطهیر این است که اگر بخاطر اقتضای بشریت دچار اشتباه شوند آن اشتباه داخل تطهیر خواهد بود. اهل بیت علیهم السلام با عمل خود ثابت کردند که باغ فدک ارث نبوده است و برای همه جهان روشن شد که حضرت زهرا به خاطر بضعه الرسول بودن و اینکه آنها وارث عبودیت محضه هستند و مانند پدر بزرگوار خود رسول الله بوده و از این تهمت که به حکم و فیصله الهی (یعنی عدم ملکیت آنها بر فدک و عدم ارث رسیدن آن) راضی نباشند، منزه و پاک است. نتیجه حرف پیر مهر علی شاید این است که حضرت زهرا مانند پدرشان به حکم آیه سوره نساء ” للذکر مثل خط الانثیین”، مطیع بوده و در مورد ملکیت فدک، قبول کرده که خدا هر حکمی در این مورد کند، ایشان آن حکم را بپذیرند، در نتیجه حضرت زهرا پذیرفته و تسلیم شده مورد بخشش الهی واقع شده و این معنای جریان آیه تطهیر در مورد ایشان است.
البته خود پیر مهر علی شاه تصریح ندارد که اعتراض حضرت زهرا به غضب فدک خطا بوده است ولی آصف جلالی برداشت می‌کند که اصل این مطالبه اشتباه و خطا بوده است، اما به اصطلاح قول و برداشت روافض در معنای تطهیر متفاوت است و روافض عصمت را نتیجه می‌گیرند که نتیجه اش خطای شیخین در مورد فدک است.
آصف جلالی می‌گوید وقتی خلیفه در برابر ایشان (حضرت زهرا) حدیث آورد که انا معاشر الانبیا لا نورث؛ این شأن ایشان است که چون جگر گوشه پیامبر است که سر تسلیم در برابر این حدیث فرود آورد. که البته این ادعای جلال هم تحریف وقایع تاریخی است. چون حضرت زهرا تسلیم نشد.
پس آصف جلالی مدعی می‌شود که مطالبه حضرت زهرا در مورد فدک خطا بوده و حضرت زهرا هم اشتباه کرده و بعد اقرار به اشتباه کرده و بخاطر همین تطهیر این اشتباهات ایشان پوشش داده شده و بخشیده می‌شود؛ علت استناد جلالی به پیر مهر علی شاه آن است که پیر علی شاه از بزرگان طریقت و مشهور و مورد قبول است و از طرفی سید است و از جده‌اش حضرت زهرا هم تجلیل می‌کند.
پاسخ و نقد تفصیلی بر سخنان جلالی:
البته پاسخ‌های کلامی در مورد آیه تطهیر نسبت به شبهات قبلاً انجام شده است که منظور از اراده الهی در تطهیر اهل بیت علیهم السلام، اراده تکوینی تطهیر است و اگر تشریعی باشد که در مورد همه بندگان این اراده تطهیر وجود دارد و اختصاص تطهیر به اهل بیت در این آیه بی معنا می‌شود. پس درست آن است که این تطهیر فقط با اراده تکوینی الهی در مورد اهل بیت و نه دیگران، اتفاق می‌افتد. نقد اصلی این است که آصف جلالی در نسبت خطا دادن به حضرت صدیقه اشتباه عمل کرده است و ضمن اینکه با نسبت دادن تسلیم ایشان در امر فدک، به تحریف واقعیت تاریخ دست زده است.
دو نکته اصلی در نقد:
اول. سوال مهمی وجود دارد که بر اساس سخنان پیر مهر علی شاه می‌توان گفت اهل تطهیر خطای فاحش مرتکب شوند و بعداً با تطهیر بخشیده شوند؟ آیا ممکن است اهل تطهیر با سنت قولی پیامبر و روایت لا نورث و نیز آیه ارث مخالفت کنند و اشتباه مرتکب شوند؟ پاسخ این است که خیر و حتی بر اساس رویکرد و نگاه صوفیانه این بریلوی ها و ارادت و احترام آنها به سرسلسله سادات و اهل بیت علیهم السلام امکان ندارد که آنها خطای فاحش را در مورد اهل بیت بپذیرند.
دوم: اشتباه کردن حضرت زهرا و بعد پذیرش و تسلیم وی خلاف تاریخ و روایات خود اهل سنت و منابع معتبرشان است.
در صحیح بخاری صفحه ۹۱۰ حدیث ۳۷۱۴ بیان می‌کند: فاطمه بضعه منی من اغضبها فقد اغضبنی، با توجه به غضب حضرت زهرا در مورد فدک و امتداد این غضب تا آخر عمر شریفشان، چگونه می‌گوئید ایشان اشتباه کرد و بعد تسلیم شد با اینکه غضب ایشان غضب پیامبر است چطور ممکن است غضب ایشان اشتباه باشد؟
در صفحه ۱۰۳۶ بخاری حدیث ۴۲۴۰ روایتی آمده که شبیه اش در قسمت‌های دیگر کتاب هم هست: عن عایشه ان فاطمه علیها السلام …ارسلت الی ابی بکر تساله میراث‌ها من رسول الله …فقال ابو بکر ان رسول الله قال لا نورث ما ترکنا صدقه انما یاکل آل محمد فی هذا المال و انی والله لا اغیر شیئا من صدقه رسول الله عن حال‌ها التی کان علیها فی عهد رسول الله …فابی ابو بکر ان یدفع ال فاطمه شیئا …فوجدت فاطمه علی ابی بکر فی ذالک فهجرته فلم تکلمه حتی توفیت و عاشت بعد النبی سته اشهر
بر اساس این روایت و نظر اهل سنت که شش ماه بعد پیامبر، حضرت زهرا زیسته اند در کل این دوران حضرت صدیقه به خاطر غصب فدک ناراحت بودند و با خلیفه قهر کرده و سخن نگفته اند پس غضب و عدم رضایت ایشان و عدم تسلیم حضرت تا آخر عمر شریفشان ادامه داشته است. شبیه این روایت در چند جای دیگر آمده مانند صفحه ۱۶۹۰ حدیث ۶۷۲۶.
بر اساس این روایات و خصوصاً روایاتی دیگر هم که در صحیح بخاری و مسلم است که (هجرته تکلّمه حتّی توئیت) حدیث ۴۲۴۰، که در صحیح بخاری نقل می‌کند که تا موقع وفات با خلیفه قهر بود و با وی سخن می‌گفت، با همه این روایات و حقایق تاریخی چگونه اولاً می‌گوئید حضرت اشتباه کرده و ثانیاً بعداً اشتباه را پذیرفته و تسلیم شده اند؟
مسلم است که حضرت زهرا تسلیم نشد و اعتراض کرد و اعتراضشان به جایی نرسید و تا زمان حیات، حتی اجازه ملاقات هم نداد و تا آخر عمر راضی نشده است؛ پس شیخین باید پاسخگو باشند که چطور بضعه حضرت رسول را ناراضی نموده و مغضوب حضرت زهرا و در واقع مغضوب حضرت رسول واقع شده است؟
نظرات اساتید حاضر:
مصطفی‌پور: با نگاه عامه به مفهوم ظاهری تطهیر توجه می‌شود که در این نگاه تطهیر، یعنی رفع یک آلودگی که هست و می‌خواهد برداشته شود یعنی خود اصطلاح و لغت ممکن است این شائبه را ایجاد کند که عده‌ای تصور کنند توسط اهل بیت، اشتباه انجام می‌شود ولی خداوند آن را تطهیر می‌کند.
اسدی: روایت قهر و عدم سخن گفتن حضرت زهرا با خلیفه، نشان می‌دهد که این قهر و غضب تا آخر بوده است و عدم رضایت قطعی بوده و بحث پی بردن به اشتباه اصلاً مطرح نیست.
خزائلی: در تفکر این گروه، به طور کلی این فدک را از باب ارث مطرح می‌کنند و بحث بخشش پیامبر به ایشان قبل از رحلت حضرت رسول را قبول نکرده‌اند که قبلاً به تملک حضرت زهرا در آمده باشد.
نکته‌ی بعد آنکه اگر مدعی این هستند که بحث عالمانه و منصفانه دارند، پس چرا از ابتدا بحث روافض و تعبیر رافضه را در مورد مخالفان و شیعیان بکار می‌برند؟
اسدی: کلام مهر علی شاه به گونه‌ای بوده که دستاویز امثال جلالی شده است و همین که عصمت را به گونه‌ای مطرح کرد که نوعی بتواند با اشتباه سازگار باشد یک مسئله‌ای در کلام مهر علیشاه است.
موضوع دیگر آنکه کلام حضرت رسول در مورد حضرت زهرا سلام الله علیه و آله که هر کس ایشان را غضبناک کند مرا غضب ناک کرده است ممکن است بگویند اجمالی است نه تفصیلی؛ یعنی مثل اینکه استادی در مورد شاگردش بگوید حرف و کار او حرف و کار من است، منظورش این است که اجمالا این طور است نه در مورد هر کار و مصداق؛ در مورد حضرت زهرا هم مثلاً همین مراد باشد که اجمالا رفتارش مورد تأیید پیامبر است ولی منافاتی ندارد که گاهی نعوذ بالله اشتباهی هم داشته باشند.
استاد رضانژاد: روایات مکرر در این موارد موجود است مثل من سرّها سرّ نی هر کس ایشان را سرور کند مرا سرور کرده اینها نشانه اطلاق در هر شرایط و وضعیتی است که رفتار حضرت زهرا مطلقاً و تفصیلا مانند پیامبر و مورد قبول است.
در مورد موضوع غضب حضرت فاطمه، روایت اجمال ندارد و در هر صورت، غضب ایشان باعث غضب و نارضایتی پیامبر می‌شود.
استاد اسدی: در برخی از موارد عام هست که صدق اجنالی باشد ولی در موارد بحث احادیث فوق در مورد حضرت زهرا، به صورت عام مجموعی است یعنی هر فرد غضب و شادی حضرت زهرا، مصداق آن حقیقت کلی است.
طباطبایی: آیا ذکر لفظ روافض، در همه جا منفی است؟ یا گاهی بار منفی دارد؟
رضانژاد: در مورد شیعه در صورت منفی بکار می‌رود و می‌گویند که اینها یعنی شیعیان رفضوا القرآن: قرآن و سنت نبوی را رد کرده‌اند.
طباطبایی: آیا این آقای جلالی نسبت به مساله غدیر خم هم حرفی دارد و یا تنها در مورد بحث حضرت زهرا سلام الله علیها نظر و سخنانی داشته است.
رضا نژاد: موضوع بحث ما فقط همین مساله تطهیر و فدک است.
اسحاقیان: اینکه فرمودید روش صوفیانه حکم می‌کند نسبت خطا به بزرگان ندهند؛ ممکن است این طور نباشد چون آنها در مورد اقطاب و بزرگانشان نقد و …هم دارند تنها گاهی مقبولیت و حجیت در مورد آنها را قائلند و یا در حد یک بزرگ و مرجع دینی به آنها احترام قائلند البته حرمت اهل بیت برای آنها جایگاه ویژه دارد.
مصطفی‌پور: آیه تطهیر بدون در نظر گرفتن روایات، ممکن است ذهنیت‌های خاصی ایجاد کند ولی عقل و قرائن دیگر نشان می‌دهد که بحث تطهیر از خطا و گناه مطرح است و حضرت زهرا سلام الله علیها که یک الگوی کامل زنان و مردان است و نسبت خطا به آنها دادن منطبق بر متون و قرآن و … نمی‌شود.
یک هشدار مهم برای محافل شیعی:
رضانژاد: در مقابله با این جریانات باید دقت کرد که حساسیت‌ها رعایت شود مثلاً در یک خبر و تصویر نشان داده شد که در مقابل هجمه‌های امثال جلالی، باید روضه (قبر) حضرت زهرا هم تعمیر شود در حالی که مکان مرقد و روضه ایشان مشخص نیست.
خاطره‌ای از حضرت آیت الله گلپایگانی نقل شده که عده‌ای از خوجه‌ها کنار امام آمدند و درخواست تشکیل بقعه‌ای برای حضرت زهرا دادند و حضرت امام به آیت الله گلپایگانی ارجاع دادند و ایشان گفتند که اگر ما این کار را انجام دهیم کلام چند صد ساله شیعه نقض می‌شود که روضه و مرقد حضرت هزار مخفی است و نباید این به عنوان درخواست عمومی مطرح شد؛ پس باید خطای استراتژیک مرتکب نشویم و جایی را به عنوان روضه و مرقد حضرت زهرا قرار ندهیم و تعیین نکنیم.
خلاصه نقد کلی و جامع حجت الاسلام رضانژاد:
آیا با توجه به همین تفسیر و سخنان پیر مهر علی شاه، می‌توان گفت کسانی که اهل تطهیر هستند، امکان خطای فاحش را داشته باشند؟ پاسخ منفی است یعنی اگر کسی تطهیر را قبول دارد نمی‌تواند ارتکاب اشتباهات فاحش را بپذیرد.
چرا گفتید حضرت زهرا اشتباه کرد و به اشتباه خود پی برد و بر اساس چه مبنایی وقوع اشتباه او را بیان می‌کنید؟ در صحیح بخاری ص ۹۱۰ حدیث ۳۷۱۴ بیان می‌کند که پیامبر فرمود «فاطمه بضعه منی منن اغضبها اغضبنی» نشان می‌دهد حضرت پیامبر نسبت به غضب حضرت زهرا مغضوب می‌شود و حضرت تا آخر عمر غضبناک و ناراضی بودند و نادم و تسلیم نشدند.
نظر شما