عکاسی که سوژه مستند شد/ روایت «چشم ایرانی» از جنگ در کنار زندگی

ساسان فلاح فر کارگردان سینمای مستند در گفتگو با خبرنگار مهر درباره جدیدترین فعالیت‌های خود گفت: به تازگی ساخت مستند «چشم ایرانی» را به پایان رسانده و تحویل جشنواره «سینماحقیقت» داده‌ام. من سال‌هاست که درباره موضوع مقاومت مستند می‌سازم. سال‌های اول به دلیل اینکه چیزی از موضوع مقاومت در فضای رسانه‌ای وجود نداشت مجبور بودیم مستندهایی را به سرعت آماده کنیم تا فضای رسانه‌ای را از واقعیت‌های حوزه مقاومت پر کنیم ولی حالا می‌شود با تأمل بیشتری مستندهای این چنینی تولید کرد. این مستند درباره عکاسی به نام حسن قائدی است که بیشتر عکاسان ایرانی ایشان را می‌شناسند.

فلاح‌فر ادامه داد: این مستند هم می‌تواند یک مستند پرتره محسوب شود و هم یک مستند بحران. ما در این مستند از دریچه دوربین یک عکاس به ماجرای جنگ سوریه و عراق نگاه می‌کنیم یعنی از روایت حضور او استفاده می‌کنیم تا یک سری واقعیات را با سند، عکس و فیلم ببینیم. البته نگاهی هم به نوع زندگی و ورود حسن قائدی به حوزه عکاسی هم داریم. ما در ایران نمونه‌ای ندیدیم که به موضوع مقاومت از این زاویه نگاه شده باشد البته فیلم‌هایی با این زاویه نگاه در حوزه دفاع مقدس وجود دارد. اما در جنگ سوریه و عراق نمونه‌ای ندیده‌ایم.

وی افزود: موضوع بسیاری از فیلم‌هایی که من ساخته‌ام عملیات‌ها و اتفاقاتی بود که به دست ایرانی‌ها و افغانستانی‌ها رقم خورده بود ولی موضوع «چشم ایرانی» جنگ در کنار زندگی است یعنی ما جنگ و زندگی را توأمان می‌بینیم؛ همان زاویه نگاهی که حسن قائدی موقع عکاسی داشته، یکی از نکات مهم عکس‌هایی است که حسن قائدی گرفته و به نظر من این تصاویر خیلی زنده و در جریان هستند و حس دارند چه عکس‌هایی که از جنگ گرفته و چه عکس‌هایی که از زندگی تهیه کرده به همین صورت است.

این طلبه فیلمساز بیان کرد: فیلمبرداری این اثر یک اتفاق ویژه است به گونه‌ای که برای مخاطب جذاب خواهد بود در تمام این سال‌ها این سبک از فیلمبرداری در بحران را ندیده‌ام یعنی هرچند خیلی ساده اما در عین حال بسیار خاص است. «چشم ایرانی» اولین مستند سینمایی من است یعنی تا پیش از این مستندهایی با ۶۰ دقیقه زمان ساخته بودم اما این اثر به مدت ۷۹ دقیقه است. ۹ ماه پس تولید این مستند طول کشید ساختش هم از سال ۹۲ شروع شد و تا پایان خروج داعش از موصل طول کشید تقریباً ۶ سال تصویربرداری ما ادامه داشت و در نهایت اوایل امسال تصاویری در ایران تهیه کردیم.

«چشم‌ایرانی» ما را به لحظاتی می‌برد که شاید هیچ وقت دیگر نتوانیم مثل حسن قائدی به سوژه‌ها نزدیک بشویم، او ما را تا نزدیک‌ترین جای ممکن به اتفاقات نزدیک می‌کند وی افزود: البته تصاویر خیلی کمی از ایران می‌بینیم چون می‌خواستیم روایت یک دستی از ماجراها داشته باشیم. به همین ترتیب لحظات حضور حسن قائدی در سوریه و عراق به تصویر کشیده می‌شود. ما می‌خواستیم این کار خیلی بی عیب و نقص به اتمام برسد به همین دلیل فرایند ساخت آن طولانی شد به همین ترتیب سعی کردیم هر آنچه باعث شود کار روان‌تر دیده شود و جذابیتش بالاتر برود در «چشم ایرانی» انجام دادیم.

فلاح فر توضیح داد: من حسن قائدی را از سال‌ها پیش می‌شناختم. ماجرایی رخ داد که ما را به او پیوند زد به خاطر یک ماجرای کوچک به سراغ او رفتم که این اتفاق در سوریه رخ داده بود بعد از صبحت با او متوجه شدم او از اتفاقات جذاب‌تر دیگری خبر دارد به همین ترتیب روند ما تغییر پیدا کرد و موضوع ما به گونه‌ای عوض شد.

وی ادامه داد: خیلی از هنرمندان و عکاسان یعنی کسانی که چیزی را خلق و ثبت می‌کنند خیلی دوست دارند خودشان در پس آثار خلقی‌شان دیده شوند که البته اتفاق مرسوم و معمولی است و اصلاً هم اتفاق بدی نیست ولی حسن قائدی خیلی متفاوت است، او برای دل خودش کار می‌کند به همین خاطر بدون هیچ پروژه‌ای وارد ماجرای جنگ سوریه و عراق رخ می‌شود و عکس‌های ویژه‌ای تهیه می‌کند به نظر من اگر کسی اهل عکاسی است به ویژه عکاسی بحران اگر فرصت تماشای «چشم ایرانی» را از دست بدهد از یک تجربه بزرگ محروم شده است. این فیلم یک درک صحیحی از هنر عکاسی به ویژه عکاسی در بحران را به مخاطب ارائه و از طرفی نشان می‌دهد که این هنر سر بریده نیست، جایگاهش مشخص است و زاویه دید یک هنرمند درجه یک ایرانی را به رخ می‌کشد. «چشم‌ایرانی» ما را به لحظاتی می‌برد که شاید هیچ وقت دیگر نتوانیم مثل حسن قائدی به سوژه‌ها نزدیک بشویم، او ما را تا نزدیک‌ترین جای ممکن به اتفاقات نزدیک می‌کند.

این مستندساز در پایان عنوان کرد: من اصرار زیادی به حسن قائدی کردم تا بتوانم مستند از او تهیه کنم چون دوست نداشت با این عنوان مطرح و دیده شود. من حدود یک ماه اصرار کردم تا اجازه ساخت فیلم از خودش را به ما بدهد یعنی اصلاً به دنبال معروف شدن و دیده شدن این چنینی نبود و ما اصرار به این کار کردیم. حسن قائدی یک نبرد بزرگ در تمام زندگی‌اش داشته و آن نبرد برای «خود» بودن است، این‌که فراموش نکند چه کسی است و کجا ایستاده، که به نظرم این موضوع مهمی است.

سایر عوامل این فیلم عبارتند از کارگردان: ساسان فلاح فر، فیلمبردار میدانی: حسن قائدی، تصویربرداران ایران: احمد خلیل اول و بهنام احمدخانی، تدوین: ساسان فلاح فر، طراحی و ترکیب صدا: محمدحسین ابراهیمی، اصلاح رنگ و نور: یحیی محمد علیی، موسیقی: امیر بهرامی، طراح نشان: سینا رعیت دوست، تهیه شده در ستاد سوریه سازمان صدا و سیما.