به گزارش خبرنگار مهر؛ دکتر سعید زیباکلام سخن خود را با نقل قول گویایی از اینشتاین که در سال 1933 در لکچر هربرت اسپنسر با عنوان درباره روش فیزیک نظری دانشگاه کمبریج ایراد شده است آغاز کرد و گفت: اینشتاین در این سخنرانی گفته است:«اگر می خواهید چیزی از فیزیکدانان نظری درباره روشهایی که به کار می گیرند، در یابید، من به شما توصیه می کنم که محکم به یک اصل بچسبید، به حرفهای آنها گوش نکنید و توجه خود را معطوف به اعمال آنها کنید».
وی در ادامه به قرائت مقاله خود با عنوان «روش علمی نیوتن در اصول» پرداخت و گفت: عموم عالمان و استادان رشتههای طبیعی، فنی و مهندسی، پزشکی و شاخه های آن، علوم اجتماعی و علوم انسانی اعم از دانشگاهی یا حوزوی آن، بی هیچ تردید بر این باورند که فیزیکدانان آشناترین و داناترین عالمان نسبت به روشی هستند که غلط یا درست مطلوب یا ممدوح همگان است. لیکن اینشتاین به گونه ای دیگر می اندیشد. این امر نشان میدهد که فیزیکدان برجسته ای در تراز اینشتاین توانسته خود را از اقلیم یا پاردایمی که در آن تعلیم و تربیت یافته خارج سازد و سپس به آنچه که هم کسوتشان به آن قائلند بصیرت مندانه بنگرد و میان اقوال و اعمال آنها هیچ سازگاری و همسانی نبیند و یا همسانی بسیار اندکی ببیند. بدین منظور میکوشیم این ناسازگاری را در کتاب معروف نیوتن، "اصول ریاضی فلسفه طبیعی" بازیابیم.
دکتر زیبا کلام سپس به ساختار کلی کتاب اصول نیوتن اشاره کرد و گفت: طبع نخست کتاب "اصول ریاضی فلسفه طبیعی"، در سال 1687 مشتمل بر سه دفتر بود. دفتر با ارائه تعاریف و مفاهیم بنیانی آغاز و با سه قانون معروف یعنی قانون لختی، قانون نیرو و قانون عمل و عکس العمل ادامه مییابد. در دفتر دوم تنها میتوان از خامترین پیشینهها سخن گفت که البته دستاوردهای مهمی داشت. در اوج این دفتر نظریه گشتارهای دکارتی مورد نقد و بررسی قرار میگیرد . در دفتر سوم دینامیک نیوتن به نظام جهانی اطلاق میشود. در دفتر سوم نیوتن دینامیک خود را به نظام جهانی اطلاق میکند. او در این دفتر نظام نجومی دو منظومه را ارائه میکند که در هر یک اقماری که از قانون سوم کپلر پیروی می‌کنند، دور کره ای مرکزی می چرخند، یعنی منظومه شمسی و منظومه مشتری با قمرهایشان.
وی سپس به طبع نخست این کتاب اشاره کرد و گفت: در این طبع در این مجموعه نسبتاً حجیم هیچ فصل یا بخشی به روش شناسی اختصاص نیافته است. تنها در ابتدای آغاز دفتر سوم ذیل عنوان فرضیه ها، 9 قضیه فهرست شده است. این عنوان از آن جهت شگفت است که امروزه نزد همه علم شناسان تاریخی، فلسفی و اجتماعی معروف است که نیوتن مخالفت خاصی با فرضیه ها داشته است و عبارت معروف «من فرضیه جعل نمی کنم» را بیانگر عصاره روش شناسی او دانسته می شود.
دکتر زیبا کلام سپس به بیان یک به یک فرضیه ها پرداخت و گفت: همانطور که الکساندر کوایره خاطر نشان کرده است، دسته‌بندی این فرضیه‌ها چندان منسجم به نظر نمی رسد و به حوزه‌هایی کاملا متفاوت تعلق دارند. به گونه‌ای که فرضیه‌های اول و دوم روش شناختی، سوم مابعدالطبیعی و چهارم تا نهم درباره ساختار منظومه شمسی و کیهان‌شناسانه هستند. اما این مجموعه ناسازگار در طبع های بعدی چه می‌شوند و این کتاب چه تغییرات معرفت‌شناختی و مابعدالطبیعی می یابد؟
وی افزود: در طبع دوم اصول(1713) تغییراتی در کتاب حاصل شد که به انتقادات مطرح شده پاسخ می‌دهند، تغییراتی که طراحی شده بود تا مقبولیت اثر را نزد فیلسوفان طبیعی تقویت کند. این تغییرات با توجه با وسواس ویژه نیوتن قابل توجه است، به گونه‌ای که او در نگارش تحشیه عمومی دست کم 8 پیش نویس تهیه کرد، این در حالی است که او هیچ توضیحی در مورد این تغییرات که جهت تقویت اثر نزد فیلسوفان طبیعی طراحی شده بود، ارائه نمی‌کند
دکتر زیباکلام تأکید کرد: نیوتن با این تغییرات هوشمندانه و فراستمندانه به تدارک دژی به نام قواعد استدلال در فلسفه طبیعی(روش شناسی و معرفت شناسی امروزه) همت گمارده است، دژی که همزمان از مواضع وی دفاع کند و به مواضع دکارتیان و راسیونالیستها حمله کند. درک این سخن با توجه به بستر مهمی است که در میانه سالهای 1687 تا 1713 در اروپا رخ داده است، ضمن آنکه هجمه شدید از سوی کسانی چون هویگنس و لایب نیتز بوده است، به گونه ای که نیوتن 9 سال پس از انتشار طبع نخست، کار در کیمبریج را پس از 35 سال فعالیت جدی و ثمربخش آکادمیک رها می کند و جز یک بار به آن و برای سفری دو روزه باز نمی گردد. این امر با توجه به روحیه خجالتی نیوتن قابل درک است.
دکتر زیبا کلام در بخش دیگری از مقاله خود به این مسئله پرداخت که آیا نیوتن اصل عامه گرانش متقابل را بدان گونه که در قاعده فوق مدعی شده، با مشاهده گرانش متقابل میان اجسام زمینی و سماوی گرفته است؟ اهمیت این مسئله آنجاست که نیوتن در رد ادعاهای دکارتیان صریحاً به آزمایش ناپذیری استناد میکند. ضمن آنکه در زمان نیوتن بسیاری چون لایب نیتز دکارتی و حتی شاگرد نیوتن کورتز، به آزمایش ناپذیر بودن اصل گرانش اشاره کردند و آن را فرضیه خواندند.
وی در بخش پایانی سخنرانی به اهمیت تحشیه عمومی در آثار نیوتن در تأکید او بر شورش علیه خطرات فلسفه مکانیکی دکارتی اشاره کرد و گفت: تحشیه عمومی شامل مطالب خداشناختی، فلسفی و روش شناختی است که با نقد تبیین مکانیکی دکارتی در حوزه آسمان و فرضیه گشتارها در بستری خداشناختی شروع می شود. عبارت معروف «من فرضیه جعل نمی کنم» در همین بخش است.
دکتر زیبا کلام اظهار داشت: نیوتن بر خلاف تقبیحات و تحسینات روش شناختی اش، مبنی بر فرضیه نساختن، در عمل هیچ ابایی از فرضیه‌سازی ندارد و این کار را بخوبی و هوشمندانه انجام میدهد.
نظر شما