امور تأثیرگذار بر استجابت دعا/ زمان و مکان بر دعا تأثیر دارند

در باب دعا چند تقسیم­بندی وجود دارد که یکی از آنها دعای مأثور و غیر مأثور است. دعای مأثور به این معنا است که از ناحیه اولیای خدا قالب­ریزی شده است و انسان نمی­تواند در آنها دخالت و تصرف کند. ما بعداً وارد این بحث می­شویم و ادعیه­ای را که از ائمه و معصومین وارد شده است، بررسی خواهیم کرد.

دعای غیرمأثور دعایی است که انشا و قالب­ریزی آن به عبد واگذار شده است. یعنی هرکس می­تواند خواسته­هایش را در قالبی بریزد و از خدا تقاضا کند. این را می‌گوییم دعای غیرمأثور. 

دعای غیرمأثور به­ طور مطلق باشد و هیچ شرایطی نداشته باشد؛ بلکه دارای یک سری آداب و شرایطی است که من در جلسات گذشته شاید در بیش از بیست جلسه اموری را نسبت به قالبهای دعا و نوع تقاضاهایی که بنده از خدا می­خواهد مطرح کردم که عبد باید آن شرایط را رعایت کند.

بررسی امور تأثیرگذار بر استجابت دعا

آنچه می­خواستم به آن اشاره کنم این است که ما به طور کلی در معارفمان به دستوراتی برخورد می­کنیم که از ناحیه اولیای خدا در باب دعا کردن صادر شده است و می­بینیم که این دستورات را در روابط گوناگون مطرح می‌کنند. اولیاء خدا در این روایات اموری را در رابطه با دعا مطرح می­کنند که گویی بر روی دعا اثر دارند. اصل بحث من این است که اثر این امور بر روی دعا چگونه اثری است؟

تأثیر زمان و مکان بر دعا

بحث من به صورت کلی است. یک وقت بحث «زمان» مطرح است، یک وقت بحث «مکان» است که بر روی دعا تأثیر میگذارد؛ مثل مسجد، حرم­های مطهره ائمه و حرم و حائر حسینی . بعد هم می‌بینیم که یک سنخ اعمال را هم مطرح می‎کنند که مثلاً اگر قبل از دعا انجام شود، روی دعا اثر می‎گذارد. حالا من سرآمد اعمال را مطرح می‎کنم، روایات آن را هم مطرح می‎کنم. بحث در این است که این امور بر روی دعا اثر دارد. این یعنی چه؟

تأثیر نماز و روزه بر دعا

من دو عمل را که بخصوص در ماه مبارک رمضان بیشتر مورد ابتلاء ما هست مطرح می‎کنم. در روایات بسیار داریم که کسی که حاجتی دارد، اگر نماز بخواند و در نماز یا بعد از نماز دعا کند، دعایش مستجاب است.

- طهارت و نماز

این روایت را شاید من قبلاً خوانده باشم. دیلمی این روایت را در ارشاد القلوب نقل می‎کنند که پیغمبر اکرم فرمود: «یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى مَنْ أَحْدَثَ وَ لَمْ یَتَوَضَّأْ فَقَدْ جَفَانِی وَ مَنْ أَحْدَثَ وَ تَوَضَّأَ وَ لَمْ یُصَلِّ رَکْعَتَیْنِ فَقَدْ جَفَانِی وَ مَنْ أَحْدَثَ وَ تَوَضَّأَ وَ صَلَّى رَکْعَتَیْنِ وَ دَعَانِی وَ لَمْ أُجِبْهُ فِیمَا سَأَلَنِی مِنْ أَمْرِ دِینِهِ وَ دُنْیَاهُ فَقَدْ جَفَوْتُهُ وَ لَسْتُ بِرَبٍّ جَافٍ»؛(وسائل الشیعه) خداوند فرموده است اگر کسی مُحدِث شود و وضو نگیرد به من جفا کرده است؛ اگر مُحدِث شد و وضو گرفت ولی دو رکعت نماز نخواند و دعا نکرد و از من چیزی نخواست، به من جفا کرده است؛ اگر کسی وضو گرفت و نماز خواند و از من چیزی درخواست کرد و من به او عطا نکردم، من به او جفا کردم. -حالا درخواست او می­خواهد امر دینی باشد یا امر دنیایی باشد؛ هرچه باشد، باشد- اگر من به او عطا نکنم به او جفا کرده‎ام و من هم پروردگاری جفاکار نیستم. در این روایت نماز را مطرح می‎کند.

- نماز و حمد و ثنای الهی 

روایتی از امام صادق (ع) است که حضرت فرمود: «إِذَا کَانَتْ لَکَ حَاجَةٌ فَتَوَضَّأْ وَ صَلِّ رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ احْمَدِ اللَّهَ وَ أَثْنِ عَلَیْهِ وَ اذْکُرْ مِنْ آلَائِهِ ثُمَّ ادْعُ بِمَا تُحِبُّ».(وسائل الشیعه) اگر حاجتی داشتی وضو بگیر و دو رکعت نماز بخوان و حمد و ثنای الهی را به جا آور، نعمتهای خداوند را یادآور شو و بعد از خدا تقاضا کن. در این صورت دعایت به اجابت می­رسد.

- نمازهای واجب

عرض کردم در این باب روایات زیاد داریم. در یک روایتی از پیغمبر اکرم(صلّی الله علیه و آله وسلّم) است که حضرت فرمود: «مَنْ أَدَّى فَرِیضَةً فَلَهُ عِنْدَ اللَّهِ دَعْوَةٌ مُسْتَجَابَ».(وسائل الشیعه) اگر کسی نماز واجبی را بخواند نزد خداوند یک دعای مستجاب دارد.گویی از خدا به اندازه یک دعای مستجاب طلبکار می­شود.

- نماز حاجت در مصلای خانه

این روایت را خوب دقت کنید! روایت از امام ششم (ع) است که به مِسمَع می‎گوید: «یَا مِسْمَعُ مَا یَمْنَعُ أَحَدَکُمْ إِذَا دَخَلَ عَلَیْهِ غَمٌّ مِنْ غُمُومِ الدُّنْیَا أَنْ یَتَوَضَّأَ ثُمَّ یَدْخُلَ مَسْجِدَهُ وَ یَرْکَعَ رَکْعَتَیْنِ فَیَدْعُوَ اللَّهَ فِیهِمَا أَ مَا سَمِعْتَ اللَّهَ یَقُولُ وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاة».(مستدرک الوسائل)، حضرت به مِسمَع می­فرماید چه مانعی وجود دارد که وقتی شما یک ناراحتی و گرفتاری دنیوی پیدا کردید، بروید وضو بگیرید و بروید در محلی که معمولاً در آنجا نماز می‎خوانید دو رکعت نماز بخوانید و بعد در نمازتان از خدا بخواهید که خدا این گرفتاری­تان را برطرف کند؟! آیا نشنیده‎ای که خداوند در قرآن می­گوید: «وَ اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاة».

معنای کمک گرفتن از نماز و روزه

در این روایت از نظر طلبگی مفسر تمام روایاتی است که در باب دعا وارد شده و می‌فرماید «نماز بخوان، بعد دعا کن». این روایت، مفسر تمام آنها است. من اینها را پشت سر هم و به ترتیب خواندم تا آن‎ایی که اهل فضلند، دقت کنند. این روایت، مفسر آن روایت‎ها است.

عون و اعانه، یعنی «کمک کردن» و ستعانت یعنی «کمک گرفتن». «اِسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاة» یعنی از نماز و روزه کمک بگیرید ...

معنای کمک گرفتن چیست؟ معنایش این است که مثلاً من کاری را می­خواهم انجام بدهم و اینجا به تنهایی نمی‎توانم موفق شوم. یعنی آن کاری که می‎خواهم انجام دهم، بُرد و کاربرد دارد، اما من را به مقصد و هدفی که می‎خواهم نمی‎رساند. لذا باید از یک چیز دیگر کمک بگیرم تا کاربرد آن تأمین شود. باید برای اینکه به هدف برسم، کمک بگیرم. معنای «استعینوا» این است. از صبر و نماز برای اینکه دعایت به اجابت برسد، کمک بگیر.

نقش نماز و روزه در تشدید مقتضی، به فعلیت رساندن یا تسریع اجابت دعا

اینجا بحث این نیست که نماز نسبت به دعا مقتضی درست می­کند که به اجابت برسد. در خودِ دعا مقتضی برای اجابت وجود دارد. نماز این مقتضی را یا تشدید می‎کند یا به فعلیت می‎رساند و یا به اجابت سرعت می‎دهد. یکی از این سه مورد است. خود دعا مستقلاً کاربرد دارد. دعا کاربرد دارد، اما این امور کمک­ هستند برای دعا یا برای اینکه مقتضی را تشدید کنند، یا به فعلیت برسانند و یا سرعت در اجابت ایجاد کنند. جمع بین تمام روایات و آیاتی که ما در این باب داریم این است . آن‌وقت در اینجا حضرت می­گوید از نماز کمک بگیر یعنی در خودِ دعا مقتضی به اجابت رسیدن هست. اما از نماز کمک بگیر.

روزه، مصداق بارز صبر

روایت از امام هفتم (ع) است که: «الصَّبْرُ الصَّوْمُ إِذَا نَزَلَتْ بِالرَّجُلِ الشِّدَّةُ أَوِ النَّازِلَةُ فَلْیَصُمْ إنَّ اللَّهُ یَقُولُ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ».[12] یا امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: «الصَّبْرُ الصِّیَامُ». و یا در روایت دیگری دارد: «إِذَا نَزَلَتْ بِالرَّجُلِ النَّازِلَةُ وَ الشَّدِیدَةُ فَلْیَصُمْ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ یَعْنِی الصِّیَامُ». روایت متعددی هست، آنهایی که اهل این مباحث هستند، بروند و در این روایات دقت کنند. این روایات می‌گوید از روزه و نماز کمک بگیر. دعا کاربرد دارد، اما عواملی هستند که در تقویت مقتضی، یا به فعلیت رساندن، یا تسریع در اجابت بر روی دعا اثر می­گذارند.

سر دعاهای بعد از نماز

اولین دعاهایی که مخصوص این ماه وارد شده است، دعاهای بعد از نماز است. «اللّهُمَّ ارزُقنِی حَجَّ بَیتِکَ الحَرَام...»، «یَا عَلِی ُّیَا عَظِیمُ یَا غَفُورُ یا رَحیم...»، «اللَّهُمَّ أدخِل عَلَی أهلِ القُبُورِ السُّرُور...»؛ این دعاها همه، برای بعد از نماز است؛ آن هم در ماه رمضان که انسان روزه است. دقیقاً همه این‎ها حساب شده است. چون کاربرد دعا با نماز و روزه بیشتر است. هم روزه کاربرد دارد، هم نماز و هم ایام این ماه کاربرد دارد و همه این عوامل در مستجاب شدن دعا کمک می‎کنند. همه اینها کمک می­کنند که دعا به مقصد و هدف اجابت برسد.

سر تأثیر نماز و روزه بر دعا

اما ریشه کار چیست که صوم و صلاۀ روی دعا اثر می­گذارند؟ سر آن چیست؟ من فقط یک اشاره کنم و بگذرم جلسه گذشته هم گفتم که سرش این‎ است که این کارها، روح عبد را از نظر اتصال به ربّش تقویت می­کند که این اتصال به خدا اهم امور در دعا است.

یعنی «انقطاع عَن غیر الله و اتصال بالله تعالی». اخلاص در دعا مهمترین مسئله برای مستجاب شدن دعا است. اینکه می‎گوید از روزه کمک بگیر، از نماز کمک بگیر، کمک آنها چیست؟ کمک آنها این است که انسان را بیشتر به خدا متوجه می‎کند. لذا درخواستی که می‎خواهی بکنی، با نماز و روزه محکمش کن تا خالصتر و قوی‎تر شود. این کار برای این است.

-----------------------------------------

منبع: پایگاه اطلاع رسانی آیت الله شیخ مجتبی تهرانی