"کفش" تبریز هنوز نفس می‌کشد/ صنعت جای هنر را نمی‌گیرد

به گزارش خبرنگار مهر در تبریز، بوى چرم در مغازه شیک یکى از خیابان های مرکزی تبریز پیچیده است. استاد کفاش با فشار دست، تیغ بر چرم زمخت مى کشد تا ردپایى را روى آن نقش بزند. این حرفه 40 ساله اوست.

استاد "جواد حسین نژاد" از قدیم تا حالا در این مغازه، چرم را ورق به ورق برش مى زند تا از آن کفشى براى پاى من و تو بسازد. سایش دستان زمخت اش بر چرم را مى شنوم. این دست هاى زمخت تا حالا چند کفش دوخته اند شاید ۱۰ هزار جفت، شاید هم بیشتر یا کمتر؛ استاد نمى داند و هیچ کس دیگر هم نمى داند اما همه مى دانند که کفش هاى او راحت اند.

شاید از این روست که از همه جاى این شهر بزرگ براى خرید به این مغازه مراجعه مى کنند. کفش وقتى کار دست استادى اینگونه باشد، راحت است و آسیبی هم به پا نمى زند. چرم خوب و دوخت درست این کفش ها حکایت تلاش در حرفه اى 40 ساله است که در گیر ودار صنعتى شدن همه چیز عالم، این روزها آرام آرام به فراموشى سپرده مى شود. اما استاد حسین نژاد این گفته را نمی پذیرد و می گوید که "صنعت کفش سنتی و دست دوز تبریز هنوز زنده است."

او در پاسخ به این سئوال که وضع بازار در سال گذشته و در آستانه تحویل سال جدید چطور بود، می گوید: ظرفیت تولید روزانه کفش سنتی توسط هر استاد کفاشی مشخص است اما فروش در مقاطع مختلف سال فرازونشیب دارد؛ با این وجود هرگز تولیدات یک کارگاه کفش دست دوز روی دست تولیدکننده نمی ماند. 

استاد حسین نژاد، سالم ترین کفش برای سلامتی پا را کفش تولید شده با چرم طبیعی معرفی می کند و می افزاید: کفش تولیدشده با چرم طبیعی صرفنظر از نحوه دوخت، به پا آسیبی نمی زند ضمن اینکه این کفش ها به علت اینکه فرم پا را به خود می گیرد، پا در آن راحت است و طبیعتاً ضربه ای به پا وارد نمی کند.

استاد درست می گوید، حاصل کار رسوخ روح تجارى در صنعت کفش در کنار همه مشکلات، تولید انبوه کفش هایى است که با هر مرتبه پوشیدن، هزار دفعه باید آزار دید و به خود لعنت فرستاد.

استاد حسین نژاد، کفش های تولید شده با چرم طبیعی را بادوام ترین کفش ها دانسته و می افزاید: چون کفش های غیرچرمی و وارداتی از جمله چینی نوعاً سری دوزی می شوند، بی دوامند.

کفش های صنعتی که در فرآیند تولید انبوه ساخته شده و به بازار عرضه مى شوند نقشى از رد انگشتان استادان هنرمند این رشته را به خود ندیده اند؛ اینجاست که بعد از مدت کوتاهى که از پوشیدن آنها مى گذرد از ریخت افتاده، پاره و درب و داغون شده، راهى سطل زباله مى شوند. 

وی توجه به اقلیم منطقه و شرایط جوی را یکی از محسنات کفش های چرمی می خواند و می گوید: وقتی کفش های چرمی شوره می زنند نشان می دهد که آب و رطوبت محیط توسط چرم جذب می شود که در صورت استفاده از کفش های غیراستاندارد، این رطوبت وارد پا شده و به سلامتی پا آسیب می زند. 

این استاد کفاش در ادامه هزینه را به عنوان یکی از فاکتورهای انتخاب برای خرید کفش می داند و می گوید: اگر تمام هزینه های استفاده از کفش های غیراستاندارد از جمله هزینه های درمان و نیز طول عمر استفاده از کفش را به تعداد روزهایی که از این کفش ها استفاده می کنیم تقسیم کنیم می بینیم که استفاده از کفش های چرمی به صرفه تر است. 

او توضیح می دهد: اگر فرضاً یک کفش مناسب چرمی، 60 هزار تومان قیمت داشته باشد و به فرض، آن کفش یک و نیم سال مورد استفاده قرار بگیرد می توانیم بگوییم که هر روز به اندازه 100 تومان کفش می پوشیم این در حالی است که اگر به یک کفش غیراستاندارد 20 هزار تومان داده و آن را 200 روز استفاده کنیم همان 100 تومان را برای پوشیدن کفش متحمل شده ایم؛ با یک مقایسه سرانگشتی می بینیم که 100 تومان پول را برای هر دو کفش پرداخت می کنیم اما کفش چرم را 1.5 سال و دیگری را کمتر از شش ماه می پوشیم.

استاد، از حرفه خود به عنوان شغلی هنری یاد کرد و افزود: 40 سال قبل، علاقه و اشتیاق، ما را وارد این حرفه کرد و به خاطر همین علاقمندی بود که خود را مکلف به نقش آفرینی در ارتقای این هنرصنعت می دیدیم اما امروز اگر از افرادی که در این شغل فعالیت دارند آزمون مهارت بگیریم، 95درصدشان نمره قبولی کسب نمی کنند! 

او با یادآوری خاطرات دهه های گذشته می گوید: 20 یا 30 سال قبل وقتی فردی می خواست وارد این حرفه شود باید مدتی کار می کرد و سپس مغازه ای برای خودش دست و پا می کرد اما امروز یک دانشجو به راحتی اقدام به تاسیس مغازه ای می کند که بعد از فروش محصولاتش به تدریج شکایت ها شروع می شود و مشکلات پدیدار می شود.

رئیس اتحادیه کفاشان تبریز، با اشاره به ارتزاق هزار نفر در قالب 250 واحد تولید کفش دست دوز در تبریز، تاکید می کند این هنرصنعت نمرده بلکه نیازمند افزایش حمایت ها برای رونق دوباره است.

استاد حسین نژاد، نمونه کفشی که رویه اش پس از دو روز استفاده، ترک برداشته را به ما نشان می دهد و می گوید: به همین خاطر اتحادیه کفاشان تبریز پیشنهاد برگزاری آزمون مهارت برای متقاضیان ورود به این صنف را ارائه کرده است. 

او همچنین با بیان اینکه شهروندان ایرانی و تبریزی جواب رد به واردکنندگان کفش های چینی و غیراستاندارد داده اند، می افزاید: در سال های گذشته با افزایش آگاهی مردم نسبت به عوارض کفش های غیراستاندارد و وارداتی، شمار خریداران این کفش ها به شدت کاهش یافته است. 

در عین حال استاد تاکید دارد که کار رسانه ها در این زمینه کافی نیست و باید با شدت بیشتر ادامه داشته باشد تا مردم به اینکه کفش های وارداتی و چینی چه آسیب غیرقابل جبرانی می توانند وارد کنند، آشنا شوند. 

استاد با بیان اینکه آگاهى مردم از ضرورت وجود فاکتورهاى بهداشتى در انتخاب کفش پائین است، مى افزاید: "کفش هاى غیر استاندارد و غیر بهداشتى خارجى در بازار ایران به وفور به فروش مى رسد که اصول فنى در تولید آنها رعایت نشده و قالب هاى آن به لحاظ ژنتیکى سازگارى با پاهاى ایرانیان ندارند. "

استاد مدعی می شود که قالب هاى کفش های وارداتی به ویژه چینی سبب تغییر شکل پاى مردم شده و این آسیب در پاى خانم ها بیشتر مشاهده مى شود.

عوارض یک کفش غیراستاندارد 

عده اى از پا به عنوان قلب دوم انسان یاد مى کنند. این تعبیر اشاره به اهمیتى است که این عضو بدن در سیستم جسمى انسان ایفا مى کند. از این رو نگهدارى و بهداشت آن از اهمیت فراوانى برخوردار است. همین موضوع پوشیدن کفش مناسب را براى ما مهم کرده است. کفش هایى که در صورت نامناسب بودن، عوارض بى شمارى براى جسم انسان به وجود مى آورند. 

دکتر "سیدجمال الدین حسینی" پزشک و مشاور سلامت صداوسیمای مرکز آذربایجان شرقی در گفتگو با مهر می گوید: اغلب دردهای مزمن پا به ویژه در بین خانم ها ناشی از استفاده از کفش های غیراستاندارد است. 

وی افزود: ایجاد عفونت هاى قارچى بین انگشتان و کف پا، اگزما یا حساسیت از بیمارى هاى شایع پا به شمار مى روند که شکل بیمارى ها مى تواند به هم شباهت داشته باشد. همچنین خارش شدید، قرمزى، خشکى، تاول هاى ریز در کنارهم از علایم این دو بیمارى به حساب مى آیند. 

این پزشک با بیان این که محل بروز این دو بیمارى متفاوت است، اظهار داشت: عفونت قارچى معمولاً یک پا را در بر مى گیرد که در ناحیه بین انگشتان بویژه انگشت کوچک و انگشت کنارى به صورت قرمزى و یکسرى نقطه هاى سفید رنگ بروز مى کند؛ این قارچ به صورت تاول ریز پراکنده خارش دار پدیدار مى شود که در این موارد، بیمار به یک آزمایش قارچ شناسى ارجاع داده مى شود. 

دکتر حسینی افزود: در هر حال حساسیت در بین افرادی که از کفش های غیراستاندارد و مصنوعی استفاده می کنند بیشتر از افرادی است که از کفش چرم دست دوز استفاده می کنند.

وی از برخی دردهای ناشی از استفاده کفش های غیراستاندار به عنوان "دردهای کفشی" یاد کرد و افزود: تبعات دردهای کفشی چنان گسترده است که می تواند حتی فرد را به بیماری های آرتروز و دیسک کمر مبتلا کند. 

این پزشک توضیح داد: در صورت استفاده از کفش های غیراستاندارد، فرد مجبور به کج راه رفتن شده و همین موضوع باعث بروز مشکلاتی در عضلات کمر و نهایتاً دیسک کمر می شود. 

دکتر حسینی افزود: درد عضلانی مچ پا و نیز تغییر شکل پا بخاطر اینکه کفش های غیراستاندارد فرم پا را نمیگیرند از دیگر عوارض این کفش هاست که اغلب در بین کودکان شایع است. 

صنعت کفش دست دوز در انتظار نگاه استراتژیک 

صنعت کفش دست دوز ادامه کار دست استادانى است که در مغازه ها و کارگاه های کوچکشان راهى طولانى در دالان زمان طى کرده اند؛ چرم برش زده اند؛ چرم دوخته اند؛ میخ را بر پاشنه زده و عرق ریخته اند؛ عرق از بندبند صورتشان آویزان شده و از شیارهاى پراکنده صورت بر زمین ریخته است.

محصول تجربه این استادان کفش هایى است که هنوز هم با نام دست دوز روانه بازار مى شود. تعداد اندک این کفش ها در مقایسه با کفش هاى وارداتى و محصولات بى کیفیت تولید برخى کارخانه هاى داخلى باعث شده تا چنین کفش هایى کمتر در بازار مشاهده شود. با همه این اوصاف همین واردات انبوه و نیز تولید ات بی کیفیت داخلی باعث نشده است کارگاه های دست دوز کفش امکان رقابت در بازار را از دست بدهند. 

این رونق نسبی در شرایطی بر بازار کفش دست دوز حاکم است که به گفته استاد حسن نژاد این صنعت را مشکلاتی مانند "نامرغوب بودن مواد اولیه"، "دباغی نامناسب چرم"، "بی توجهی به ذائقه مشتریان"، "عدم حمایت اصولی دولت از فعالان این حوزه" و "ورود افراد فاقد مهارت به این صنعت " تهدید می کند.

استاد معتقد است که برای رفع این مشکلات باید ضمن نگاه استراتژیک به صنعت کفش، تدابیری اساسی اتخاذ و اجرایی شود تا از یک سو به تولید کنندگان ضربه ای وارد نشود و از سوى دیگر امکان استفاده از کفش خوب برای مصرف کننده داخلى فراهم گردد.

کفش هاى استاد در معرض دید مشتریان قرار گرفته است؛ پیرمرد عینک اش را روى صورت جابجا مى کند و مى گوید: "الان به همراه فرزندم در کارگاه هایمان کفش دست دوز تولید مى کنیم و بعد به مغازه هاى دیگر مى فروشیم؛ اینجا هم مشتری های خاص خودش را دارد که می فروشیم."

او با همین لحن ساده از دیرپایى صنعت کفش دست دوز سخن مى گوید و امیدوارانه چرم هاى برش خورده را جا بجا مى کند؛ تا ساعتى دیگر از این چرم ها کفشى متولد مى شود؛ با بوى چرم و تاریخى که در هواى این مغازه پرپر مى زند.

----------------------------

گزارش: حامد عاطفی فر

عکس: علی عباس پور