فساد اقتصادی چگونه شکل می‌گیرد/ بزرگترین فسادها از منظر قرآن

حجت الاسلام مهدی رستم نژاد عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی و پژوهشگر قرآنی در گفتگو با خبرنگار مهر در رابطه با فساد و مفسد اقتصادی از منظر قرآن گفت: در ارتباط با مسئله مال در نگاه قرآن و اسلام تعابیر بسیار خوبی بیان شده است که در میان آن می توان به واژه خیر در سوره بقره آیه 180 ، واژه فضل الله در سوره جمعه آیه 10،  واژه ودیعه سوره حدید آیه 7، قوام و قیام جامعه سوره نساء آیه 5، وسیله ای برای جلب امدادهای غیبی در سوره اسراء آیه 6 اشاره کرد.

وی افزود: از این دست مطالب به وفور در قرآن وجود دارد که نشان می دهد جایگاه مال در اسلام بسیار مهم است. شرط حلال بودن و مباح بودن در تمام عبادات چون پول حج، لباس احرام و موارد بسیاری ذکر شده است. اهمیت لقمه حلال در اسلام و تأثیرگذاری آن و دهها عنوان تشویقی در فقه دین مربوط به اقتصاد می شود که در آن میان می توان به زکات، اطعام، وقف، اطعام، ولیمه و سخاوت مندی اشاره کرد. از سوی دیگر به ده ها حکم چون اسراف، تبذیر، ربا، سرقت، رشوه نیز اشاره کرد.

وی همچنین با اشاره به اختصاص بخش عظیمی از فقه اسلامی به مباحث مالی و اقتصادی چون تجارت، اجاره و جعاله، گفت: فراوان از این دست موارد بعلاوه دهها عنوان دیگر مضاف بر آنها که اشاره شد نشان می دهد که اقتصاد و مال در نگاه دین جایگاه بس رفیع و عظیمی دارد. به طوری که در روایات آمده است هرکس در مسیر حفظ مال خود کشته شود اجر شهید و شهادت را دارد.

رستم نژاد یادآور شد: فساد مال خروج از چرخه تعریف شده توسط قرآن و اسلام است. در قرآن بیشتر روی دو مسئله فسادآور تأکید شده است. یکی قدرت به معنای فساد حکومتی که در سوره نمل آیه 34 خداوند می فرماید: گفت پادشاهان چون به شهرى درآیند آن را تباه و عزیزانش را خوار مى‏گردانند و این گونه مى‏کنند. این امر به این معنا نیست که هر قدرتی فساد آور باشد اما قدرت زمینه فساد آوری را دارد. اگر مسیر درست طی نشود و در مسیر دینی حرکت نکند زمینه فساد فراهم می شود.

عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی گفت: خداوند در قرآن واژه فساد را برای مسئله مالی و اقتصادی به کار برده است. قرآن در سوره بقره آیه 205 درباره منافقین می فرماید: "وقتی منافق پشت کرد، [یا ریاستى یابد] کوشش مى‏کند که در زمین فساد نماید و کشت و نسل را نابود سازد و خداوند تباهکارى را دوست ندارد." خداوند در این آیه از بین بردن اقتصاد، اختلال در چرخه اقتصاد و قتل و ریختن خون انسان را مصداق فساد بیان کرده است. در برخی آیات تقدم یک مطلب بر مطلب دیگر دلالت بر اهمیت رکنی آن مطلب دارد.

وی اضافه کرد: خداوند در سوره هود آیه 84 و 85 می فرماید: به سوى [اهل] مدین برادرشان شعیب را [فرستادیم] گفت اى قوم من خدا را بپرستید براى شما جز او معبودى نیست و پیمانه و ترازو را کم مکنید به راستى شما را در نعمت مى‏بینم و[لى] از عذاب روزى فراگیر بر شما بیمناکم.  و اى قوم من پیمانه و ترازو را به داد تمام دهید و حقوق مردم را کم مدهید و در زمین به فساد سر برمدارید.

این پژوهشگر قرآنی یادآور شد: در این آیه پس از آنکه چند مسئله اقتصادی را بیان می کند و آن را به مبدا و معاد برمی گرداند می فرماید: در روز زمین فساد نکنید، یعنی اگر خلاف این کارهای اقتصادی که گفته شد رفتاد کنید، فساد کرده اید.

وی با اشاره به آیه 83 سوره قصص که خداوند در آن می فرماید: آن سراى آخرت را براى کسانى قرار مى‏دهیم که در زمین خواستار برترى و فساد نیستند و فرجام [خوش] از آن پرهیزگاران است، گفت: در روایت آمده است که امیرالمومنین در بازار به عنوان وطن اصلی اقتصاد راه می رفت و این آیه را می خواند. امیرالمومنین فرموده است که این آیه در ارتباط با دو دسته است. گروه اول حاکمان به عنوان صاحبان قدرت که ستم مداری را دنبال می کنند و گروه دوم توانمندان مالی است.

رستم نژاد با بیان این که قرآن قارون را به عنوان مفسد اقتصادی معرفی کرده است گفت: قرآن درباره سایر فسادها هم اشاراتی داشته است، اما به دو فساد قدرت و مال بیشترین اشاره را داشته است. در روایات این امر به مستی مال و قدرت تعبیر شده است. هم قدرت مستی می آورد و هم مال که در واقع همان فساد است.