به گزارش خبرگزاری مهر، اثر حاضر به معرفی فقه سیاسی برای دانشجویان و دانشپژوهان علوم سیاسی میپردازد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی درس 3 واحدی با نام «فقه سیاسی» وارد دروس دوره کارشناسی ارشد علوم سیاسی گردید.
هدف این درس آشنایی دانشجویان با فقه سیاسی و موضوعات مرتبط با آن است. این درس در کنار دیگر دروس اسلامی، وضعیت خاصی را برای مجموعه برنامه درسی رشته علوم سیاسی ایجاد کرده است؛ وضعیتی که در آن دانشجویان افزون بر آشنایی با جدیدترین نظریههای مطرح شده در دنیا درباره سیاست، با دیدگاه اسلام نیز آشنا میگردند.
فقه سیاسی در این میان از جایگاه مهمتری برخوردار است. این درس افزون بر آشناسازی دانشجویان با دیدگاه اسلام درباره سیاست، بهطور مستقیم به مبانی فقهی و نظری نظام جمهوری اسلامی نیز ارتباط پیدا میکند و از این جهت زمینههای لازم جهت مقایسه بنیانهای نظری جمهوری اسلامی و دیگر نظامهای سیاسی را نیز فراهم میسازد. تدوین آثاری از این قبیل میتواند شرایط و زمینههای لازم جهت آگاهی بیشتر دانشجویان و در نتیجه قدرت داوری و قضاوت آنها را فراهم سازد.
تاکنون دو اثر مهم و ارزشمند با عنوان فقه سیاسی تألیف آیتالله عمید زنجانی و فقه سیاسی اسلام تألیف حجةالاسلام شکوری بهعنوان دو کتاب درسی درباره فقه سیاسی به زبان فارسی نگارش یافته و در تدریس این درس بهعنوان منبع و مرجع مورد استفاده قرار گرفتهاند. برغم نکات قوت فراوانی که در این آثار وجود دارد، نوعی رویکرد حقوقی بویژه بر اثر نخست، حاکم است چرا که فقه سیاسی در این آثار بیشتر ناظر به احکام شرعی مربوط به زندگی سیاسی مورد توجه قرار گرفته است. از اینرو، تلاش شده با گزارشی از ابواب فقهی مربوط به سیاست داخلی و خارجی دولت اسلامی، فقه سیاسی معرفی گردد.
به نظر میرسد، این رویکرد به تمامه نمیتواند بیانگر هویت معرفتی فقه سیاسی باشد و از اینرو، در اثر حاضر، تلاش شده است فقه سیاسی بهعنوان یکی از اقسام دانش سیاسی شکل یافته در فرهنگ و تمدن اسلامی مورد توجه قرار گیرد. در این اثر هویت معرفتی فقه سیاسی مورد مطالعه قرار گرفته است و به همین دلیل، در تنظیم فصول این اثر تلاش شده است ابعاد و زوایای گوناگون دانش سیاسی توضیح داده شود. بنابراین، میتوان رویکرد دانشمحوری و برخورداری از نوعی نگاه جامعگرایانه به هویت فقه سیاسی را از نوآوریهای اثر حاضر دانست.
اگرچه میتوان نوعی تکثر به لحاظ روشی در فصول اثر حاضر به اقتضای تعدّد مؤلفین اثر را مشاهده کرد، امّا در مجموع روش کلی حاکم بر اثر روش توصیفی تحلیلی است. در فصول این اثر، از یک سو تلاش شده است گزارشی از سیمای فقه سیاسی با توجه به موضوع، قلمرو، مبانی، مسائل و برخی نظریههای آن ارائه شود، از سوی دیگر از مسیر گزارش مذکور، تبیین هویت معرفتی فقه سیاسی با تحلیل گزارهها و دادههای تحقیق و دیدگاه ها، در دستور کار قرار گرفته است.
با چنین روشی، از دو دیدگاه درباره هویت معرفتی فقه سیاسی سخن گفته شده است؛ دیدگاهی که فقه سیاسی را بهعنوان شاخهای از فقه در نظر میگیرد و دیدگاهی که آن را بهعنوان یکی از اقسام دانش سیاسی اسلامی بهشمار میآورد. رویکرد حاکم بر مجموعه فصول این اثر، از نوع رویکردهای درجه دوم بوده، در تحلیل هویت معرفتی فقه سیاسی و ابعاد آن، از منظر بیرونی به فقه سیاسی نگریسته شده است.
در مرحله نخست، نتیجه اصلی پژوهش حاضر معرفی فقه سیاسی است. اما در مرحله دوم، ضمن اشاره به دیدگاه رایج درباره فقه سیاسی مبنی بر اینکه فقه سیاسی شاخهای از فقه است، تلاش شده است چگونگی فراهم شدن زمینههای طرح دیدگاه دوم توضیح داده شود. مجموعه مطالبی که در برخی از فصول این اثر ارائه شده است این ایده را تقویت نموده است که میتوان با تکیه بر ادبیات علمی موجود، امروزه از فقه سیاسی به مثابه دانش سیاسی اسلامی سخن گفت. اثر حاضر با تعریف فقه سیاسی براساس این دیدگاه، برخی از موضوعات مرتبط با آن همچون مبانی، مسائل و برخی از نظریههای آن را توضیح داده است.
کتاب درسی فقه سیاسی از یک پیشگفتار و پنج فصل و یک خاتمه تشکیل شده است. در پیشگفتار اشارهای گذرا به هدف تدوین کتاب و معرفی فصول آن صورت گرفته است. فصل اول با عنوان «سیمای عمومی فقه سیاسی» عهدهدار معرفی اجمالی موضوع، مسائل و جایگاه فقه سیاسی در طبقهبندی علوم اسلامی و دانش سیاسی جدید است. در فصل دوم، «اعتبار و قلمرو فقه سیاسی» با نگاهی بیرونی مورد بررسی قرار گرفته، چیستی، ویژگیها و مبانی اعتبار فقه سیاسی تبیین گردیده است. فصل سوم با عنوان «مبانی نظری فقه سیاسی»، تلاش میکند بنیانهای نظری(کلامی و معرفتشناختی) فقه سیاسی را بهعنوان شاخهای از دانش سیاسی اسلامی توضیح دهد.
«مسائل فقه سیاسی» در فصل چهارم کتاب با دو رهیافت توصیفی و تجویزی و از منظر بیرونی توضیح داده شدهاند و در نهایت در فصل پنجم از میان نظریههای مختلف فقه سیاسی، به دلیل اهمیت، «نظریههای نظام سیاسی در فقه سیاسی» در دو شاخه فقه سیاسی شیعه و فقه سیاسی اهل سنت تبیین گردیدهاند. در خاتمه با گزارشی از محتوای فصول، مهم ترین دستاوردهای پژوهش در جهت معرفی هویت معرفتی فقه سیاسی به اختصار مورد اشاره قرار گرفتهاند.
نظر شما