فرونشست زمین همچنان خطر جدی برای فارس/ برداشتهای بی رویه آب کنترل شود

به گزارش خبرنگار مهر، خشکسالی های اخیر ضربات جبران ناپذیری را بر پیکره استان فارس وارد کرده است. خشکی تالابها و کمبود منابع آبی تنها بخشی از تبعات خشکسالی است. کم آبی باعث شده که طی این سالها کشاورزان و باغداران به منابع آبی زیرزمینی بیشتر از گذشته چشم بدوزند و این امر باعث شده که سطح سفره های آب زیرزمینی به شدت تنزل پیدا کند.

تحقیقات کارشناسان  به این نتیجه رسیده که فرونشستهایی که مکررا در سطح استان رخ می دهد ناشی از برداشت خارج از استاندارد آبهای زیرزمینی است.

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مركز شيراز) در خصوص فرونشست زمین به خبرنگار مهر گفت: در سالهای اخیر در دشتهای مختلف کشور به ویژه در دشتهای استان فارس شاهد وقوع گسیختگی زمین بوده ایم.

طهمورث یوسفی با اشاره به اینکه بالاترين افت سطح ايستابي آب در كشور مربوط به  دشتهاي استان فارس است، بیان کرد: طي گزارشات متعدد و بازديدهاي ميداني توسط كارشناسان سازمان زمین شناسی مرکز شيراز از فروچاله ها و درز و شكافهاي رخ داده  در استان، سازمان زمین شناسی به عنوان متولي مطالعات مخاطرات زمین، اين پدیده را به عنوان یکی از مخاطرات مهم  در استان و کشور مي داند که راهکارهای بلند مدت و کوتاه مدت دارد و با استفاده از مطالعات ژئوفیزیکی و رادار و نصب ابزار دقیق سریعا" رفتارسنجی و مطالعات آب- زمین شناسی و زمین شناسی مهندسی و ژئوتکنیک و بررسی فرونشست امکان پذیر است.

وی در خصوص مخاطرات ناشي از فرونشست افزود: ايجاد ترك و تخريب جاده ها و مسيرهاي ارتباطي، شكسته شدن خطوط لوله و شريان هاي حياتي، آسيب‌ديدگي كانالهاي آبرساني، ترك در پي سازه ها و ديوارهاي جدا كننده، تخريب زمينهاي كشاورزي، آسيب به دامها و حيات وحش، جابجايي و تغييرشكل در مسير راه آهن، تخريب لوله جدار و تجهيزات سر چاهي، شكستگي زهكشها و لوله هاي فاضلاب، آلودگي آبخوان، تخليه ناگهاني بركه هاي آب،  وقوع تلفات انساني از جمله مخاطرات ناشي از فرونشست است.

یوسفی در ادامه به فرونشست زمین در روستای دیندارلو اشاره کرد و افزود: یکی از جاهایی که پدیده فرونشست در آن رخ داده روستای دیندارلو از توابع ششده فساست.

وی گفت: خشكسالي دهه اخير و برداشت بی رویه آب در سالهای اخیر، گودالها و حفرات بزرگ و تونلهايي در زیر سطح ایجاد كرده اند و با رشد اين گسيختگيها به سطح بويژه در بخشهاي نزديك به كوهستان و يا جاهايي كه رخنمون سنگي نزديك سطح قرار دارند سبب ايجاد شكاف در سطح مي شود و در بخشهاي مركزي دشت با تراكم رسوبات، نشست و حركات قائم به سمت پائين ايجاد مي شود.

وی اظهار داشت: راستای شکافهای ایجاد شده در این روستا، شمال خاور- جنوب باختر است و در تصاوير ماهواره اي سال 2011 بصورت خط اثر و شكاف كوچك ظاهر شده كه بنظر مي رسد در بارندگيهاي اخير گسترش بيشتري کرده هر چند كه این راستا طبق نقشه زمین شناسی هم امتداد با برخي شکستگیها و درزه بزرگ است اما تنها فرونشست سبب ايجاد شكاف هاي دشت شده است.

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مركز شيراز)  گفت: گسله هاي هم راستا با اين شكافها، سبب تشديد و گسترش بيشتر آن شده اند چون گسلها، گسيختگيهاي بسيار عميق هستند كه سازندهاي زمين شناسي را متاثر ساخته اند، اما فرونشست مربوط به پوشش آبرفتي دشت بوده و عمق تاثير پذيري آن مربوط به عمق آبرفتي است بنابراين گسله ها و رخداد زلزله تنها تشديد كننده فرايند فرونشست هستند.  

یوسفی در خصوص عوامل موثر در فرونشست روستای دیندارلو بیان کرد: در دشت ششده، بر اساس گزارش های بدست آمده و آمار موجود سطح ایستابی به عمق 300 متری سطح زمین رسيده که همین امر باعث خالی شدن فضاي حفرات میان ذرات خاک شده و در نتیجه سبب تراكم خاك و نشست زمين مي شود.

وی نوع خاک بستر روستا را در ایجاد این فرونشست موثر دانست و اظهار داشت: جنس خاک در منطقه روستای دیندارلو ماسه اي تا سیلتی- رسي و برخي قسمتها تپه هاي منفردگراولي – پبلي (خرده سنگي و قلوه سنگي) ديده مي شود بنابراين رسوبات محل روستاي ديندارلو نسبت به بخش هاي جنوبي خود درشت دانه تر بوده و بنظر مي رسد رسوبات زير پوشش آبرفتي ريز دانه و ماسه اي اين روستا در اعماق بيش از 10 متر يا بيشتر را رسوبات گراولي - پبلي تشكيل مي دهند كه برخي از بازمانده هاي اين رسوبات گراولي - پبلي (خرده سنگ و قلوه سنگي) بصورت تپه هاي منفرد در محدوده روستا ديده مي شود.

وی گفت: در محل تغيير  رخساره خاك  و با توجه به مقاومت برشی و گسیختگی پایین رسوبات ريز دانه و ماسه اي  سبب ايجاد گسیختگی ( در منطقه ديندارلو) ناشي از نشست كلي دشت ششده است.

یوسفی ميزان تغذیه منطقه (بارش سالیانه) را در این موضوع موثر دانست و افزود: در منطقه دشت ششده بارندگی سالیانه به حدی نبوده که برداشتهای آب را جبران کند بخصوص در 10 سال اخیر با وقوع خشکسالی در استان، میزان تغذیه منابع زیرسطحی کاهش شدیدی داشته و همین امر تقویت کننده فرونشست  دشت و ايجاد گسیختگی زمین در دامنه ها و محل تغيير رخساره رسوبي است.

وی در خصوص نوع ساختمانهای احداثی دیندارلو بیان کرد: با بازدید منطقه روستای دیندارلو و ساختمانهای این روستا، بخش هايي كه بر روي شكاف و تونل زير زميني نزديك سطح قرار داشتند، داراي ترك و شكاف در سازه بودند و با فاصله گرفتن از اين شكاف و تونلهاي زير زميني ميزان تخريب سازه ها كمتر شده است.

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مركز شيراز) ادامه داد: ابنيه هاي روستايي در مسير شكاف، بدون اسكلت بتني و فلزي و يا بدون ستون عمودي بتني هستند، اگر چه داشتن پی مناسب با ضخامت قابل قبول، اسکلت بتنی و فلزی نقش مهمی در پیشگیری از صدمات زیاد می کند اما وجود شكافها و تونلهاي زير زميني نزديك به سطح، هر سازه مهندسي ساز را نيز مي تواند متاثر سازد و با مطالعه و شناسايي مسير شكاف و تونل زير زميني، با در نظر گرفتن حريم امن مي توان ابنيه هاي روستايي را ساخت.

یوسفی افزود: در بين عوامل مؤثر در ايجاد فرونشست برداشت بيش از حد مجاز از منابع آب زيرزميني، ضخامت لايه رسوبي و ويژگيهاي مهندسي رسوبات و عوامل تکتونيکي عوامل اصلي ايجاد فرونشست در بيشتر دشت هاي ايران هستند.

وی گفت: برداشت بيش از حد مجاز از منابع آبهاي زيرزميني را مي توان نتيجه سوء مديريت منابع آب در بخش برداشت از يك سو و از سوي ديگر به هدر رفتن حجم عظيمي از آب در نتيجه نادرست بودن شيوه هاي کشاورزي و مصارف صنعتي و شهري يا بطور خلاصه مصرف نامتناسب دانست.

یوسفی بیان کرد: علاوه بر برداشتهای غیرمجاز ممکن است دلایل دیگری از جمله ساز و کارهای زمين ساختي اين موضوع را تشديد كند که ضروری است مطالعات تکمیلی زمین شناسی  انجام شده و میزان تاثیر هر کدام از عوامل موثر بر فرونشست مشخص شود.

وی افزود: پدیده فرونشست زمین ناشی از برداشت آب‌های زیرزمینی بیشتر از میزان بارندگی‌های منطقه است و زمانی که میزان برداشت از آب‌های زیرزمینی بیشتر از میزان تغذیه آبخوان‌ها باشد، سطح آب زیرزمینی پایین رفته و فرونشست رخ خواهد داد زمانی که آبخوان برای مدت طولانی از آب خالی بماند، فضاهایی که با آب پر بودند به تدریج بسته می‌شوند و سطح زمین نشست می‌کند.

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مركز شيراز) گفت: فرونشست در مركز دشت ها صورت مي گيرد و بر اثر فرونشست ترک‌هایی در نزدیکی اتصال كوه و دشت رخ مي دهد كه در منطقه ديندارلو بر روی زمینی شكاف هايي به طول 150 متر ایجاد شده است.

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مركز شيراز) در خصوص راهکارهای جلوگیری از ایجاد فرونشست تصریح کرد: با توجه به وقوع فرونشست در دشتهای فارس و گزارشات متعدد دریافتی توسط سازمان زمین شناسی مرکز شیراز این پدیده باید به عنوان یکی از مخاطرات مهم  در استان تلقی شده و راهکارهای بلند مدت و کوتاه مدت در نظر گرفت.

وی گفت: بعنوان راهکار درا‌ز‌مدت بر مبناي تجربه ساير کشورها، چاره اي جز اصلاح روشهاي مديريت منابع آب وجود ندارد و تا فرصت باقي است بايد بسوي آن حرکت کرد، اما تا آن هنگام و بعنوان راهکار فوري و اضطراري حداقل ميتوان به جلوگيري از ادامه فعاليت از چاههاي حفر شده غيرمجاز که در بسياري موارد تعداد آنها از چاههاي مجاز بيشتر است مبادرت ورزيد چه در غير اينصورت و با ادامه روند موجود ضمن از دست دادن بخشهاي عظيمي از منابع آب براي هميشه  پديده هايي نظير فروچاله ها و فرونشست هاي ناحيه اي با ابعاد نامعلوم و با آسيبهاي جبران ناپذير ، باز هم بوقوع خواهد پيوست.

یوسفی در خصوص راهكار كوتاه مدت افزود: در محدوده وقوع مخاطره، مطالعات بررسی فرونشست و رفتارسنجی با استفاده از مطالعات ژئوفیزیکی و رادار، نصب ابزار دقیق، زمین شناسی مهندسی، ژئوتکنیک و آب- زمین شناسی انجام شود كه در اين ميان مطالعات ژئوفيزيكي و رادار سريع ترين روش جهت شناسايي تونلهاي زير زميني و جهت توسعه آنها را نشان مي دهد تا ساخت ساز در آن مسيرها انجام نشود.