تفسیر راهنما رویکردی اجتماعی- فرهنگی دارد

به گزارش خبرنگار مهر، حجت الاسلام محمد علی ایازی در نشست شناخت شناسی تفسیر راهنما و تجلیل از شخصیت قرآنی آیت الله هاشمی رفسنجانی (ره) که دیروز دوشنبه ۱۸ بهمن در سالن حکمت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد گفت: شخصیت قرآنی مرحوم آیت الله رفسنجانی تقریبا تحت شعاع خیلی از فعالیت‌ها و حرکت های سیاسی – اجتماعی و فرهنگی ایشان قرار گرفته که کمتر این جهت مورد توجه جدی جامعه ما واقع شده است.

وی در ادامه با اشاره به دو نکته برای مقدمه بحثش افزود: اگر ما مطالعه‌ای درباره شخصیت‌های دوره انقلاب داشته باشیم ویژگی و مسئله جدی همه این مبارزان مسئله بازگشت به قرآن بوده است. بازگشت به قرآن هم به مفهومی که آنها بیان می‌کرده‌اند. یعنی آن چیزی که بتواند آموزه‌ها و دستورات قرآن در متن زندگی قرار بگیرد و آن تمدن شکوه اسلامی که در صدر اسلام به وسیله قرآن به وجود آمد و بعد جامعه ما با دور شدن از قرآن به انحطاط گرائید. با این بازگشت جبران شود.

ایازی گفت: شاید به جزء خود مرحوم سید جمال الدین اسدآبادی و سید محمد عبده و بعد نسل‌های بعدی کافی است که به شخصیت امام و وصیت نامه ایشان مراجعه کنید، تا متوجه شوید که مسئله قرآن برای همه متفکران ما مسئله جدی است. همه افرادی که در آن دوران با هم بوده اند به گونه‌ای آثار قرآنی دارند. اما در میان آنها تنها شخصیتی که یک کار کامل قرآنی ارائه کرده است مرحوم هاشمی رفسنجانی است.

وی تصریح کرد: ما حدود سال ۶۶، ۲۲ گروه پنج نفره برای سامان دادن به این کار تشکیل دادیم و مجموعا حدود ۸۰ نفر روی آن کار کردند، تا این کار به سامان برسد. در ابتدا خود ایشان از این مجموعه به کلید قرآن تعبیر می‌کرد و بعدا به تفسیر راهنما نامگذاری شد. نکته دوم به جایگاه نگارش این تفسیر برمی گردد. شما می‌دانید که عالمان بسیاری در طول تاریخ اسلام تفسیر نوشته‌اند. برخی از این افراد در خانه‌هایشان بوده‌اند و تفسیر نوشته‌اند، اما یک جریانی در این میان پیدا می‌شود که به تعبیر علامه طالقانی افرادی بودند که تفسیرشان را در یک جایی مانند قبر نوشته‌اند، یعنی در زندان نوشته‌اند.

وی با اشاره به تفاسیری که در زندان نوشته شده اند گفت: شخصیت اول ابومسلم اصفهانی است که تفسیر نوشته است که متاسفانه امروز دردسترس ما نیست. او یک شخصیت عقل گرا و فراخ بالایی است که تفسیرش را در زندان نوشته است. شخصیت دوم که تفسیر خود را در زندان نوشته است، بوعلی سیناست که سه سوره را تفسیر کرده. شخصیت دیگری که در این دوره می‌توانیم نام ببریم و تفسیرش متفاوت با تفاسیر  دیگر است و بسیار جنجال ایجاد کرد، تفسیر «فی ضلال قرآن» سید قطب است. او اولین شخصیت ادبی بود که در زندان آن تفسیر را نوشت و این تفسیر کاملا بوی زندان می‌دهد. همانطور که می دانید در زندان حالاتی برای انسان پیش می‌آید که در حالت عادی پیش نمی‌آید. و... تفسیر دیگری که در زندان نوشته شده است پرتوی از قرآن آیت الله طالقانی است که مقدمه‌ای بسیار جانسوز دارد. اما می‌خواهم بگویم که شاخص‌ترین تفسیر در میان این تفاسیر تفسیر راهنماست.

ایازی در ادامه یادآوری کرد: می خواهم بگویم که خود محصول زندان بودن، یک معنا و مفهوم روحی، روانی و اجتماعی دارد. یعنی اینکه یک فردی هست که آگاهانه راهی را انتخاب کرده است که به زندان افتاده است. اما او این تهدید را به یک فرصت علمی، معنوی تبدیل کرده است. تفسیر آقای هاشمی در واقع یک الگو و راهی است برای حضور قرآن و تعالی بخشیدن تعالیم قرآن کریم است.  کافی است که در این کلید قرآن یا فرهنگ موضوعی قرآن کریم نگاه کنید می بینید، عناوینی که ایشان انتخاب کرده، نشان می دهد که مساله ایشان مساله جامعه است. مسلما اگر او فکری درباره قرآن داشت آن عینیت بخشیدن قرآن در جامعه بود.

استاد دانشگاه آزاد اسلامی گفت: با توجه به مطالعاتی که من در حوزه قرآن پژوهشی دارم به ضرس قاطع می توانم بگویم که ما تفسیری مانند تفسیر راهنما برای اینکه مردم و محققان بتوانند استفاده کنند نداریم. برای اینکه تفسیر راهنما دارای یک نص و زبان ساده و با زبان معیار امروز جامعه است. یعنی هم اهل فن و هم مردم عادی می توانند استفاده کنند. ویژگی دیگر این تفسیر دسته بندی کردن موضوعات قرآن است. یعنی موضوعات در تفسیر راهنما با یک ترتیب منطقی نوشده شده است. ویژگی سوم این است که ارتباط دادن آیات با موضوعات اجتماعی و ... است. یعنی یک دسته بندی از مفاهیم در ذیل قرآن آمده و در آخر تفسیر هم به صورت الفبایی فهرست شده است. یعنی کار را برای محققین آسان کرده است.

ایازی در پایان تاکید کرد: به نظر من تفسیر راهنما دو تا پشت پرده دارد، ابتدا اندیشه اجتماعی که در پشت این تفسیر خوابیده است. همانطور که می دانید علما و فقهای ما در گذشته بیشتر نگاه شان به معارف و اصول دین، نگاهی فردگرایانه بوده است. اما در این تفسیر شاهد نگاه های اجتماعی و مسائل مربوط به جامعه و حرکات و خطراتی که جامعه را تهدید می کند، هستید. نکته دیگر مساله شبهه شناسی است که عالمان گذشته ما از قرن پنجم به بعد خیلی این مساله برایشان مطرح بوده که وقتی جامعه سوال و شبهه دارد، نمی شود که صورت مساله را پاک کرد و گفت این توطئه دشمنان است و نباید سوال کرد ... اگر کسی می خواهد قرآنی بیندیشد قرآن می گوید که باید حرف ها را شنید و استدلال کرد. کاری که در این تفسیرش قابل توجه است.  توجه به این دارد که شبهه، مساله اش کجاست و چگونه باید به این مساله پاسخ داد. بنابراین مساله شبهه شناسی ها و پاسخ به آنها با شیوه علمی و منطقی و استدلالی است که در این تفسیر کاملا مشهود است.