خبرگزاری مهر، گروه استانها: شهرستان سرخه به علت موقعیت جغرافیای خاص خود که ازیک‌طرف به کوهستان و از طرف دیگر به دشت کویر محدود می‌شود و دارای تنوع جاذبه‌های طبیعی است علاوه بر زیبایی طبیعی باسابقه تاریخی به دلیل واقع‌شدن در مسیر جاده ابریشم و درگذر حوادث ناشی از لشکرکشی‌ها و مهاجرت‌های بین شرق و غرب و مهم‌تر از همه داشتن تاریخی کهن با آثار باستانی متعدد، هر بیننده‌ای را به خود جذب می‌کند
مساجد، کاروانسراها، قلعه‌ها، خانه‌ها و نوع معماری، زبان و گویش‌های خاص و آداب‌ورسوم، آبیاری سنتی و قنوات و چاه‌ها جاذبه دیگر از استعدادهای بالقوه گردشگری شهرستان محسوب می‌شود.
مغار افتر
مغار افتر در غرب روستای افتر در دهستان هفت‌در از شهرستان سرخه یکی از بزرگ‌ترین مغارهای شهرستان است در این مغار محصولات لبنی دامداران افتری که دوره ییلاق را در گورسفید، طارم و کلارخان سپری می‌کنند، نگهداری می‌شود. ظرفیت این مغار حدود دو هزار جلد محصولات لبنی است.
مغار دیگری در سمت چپ جاده اروانه قرار دارد که بر اثر انفجارهای انجام‌شده در معادن گچ، اطراف آن تخریب‌شده است. دامداران امام‌زاده عبدالله که ییلاق را در منطقه خوش آب‌وهوای «خنار» می‌گذرانند به «مغار»، «پیرچال» می‌گویند زیرا عمده‌ترین تولیدات لبنی را که در این غارها نگهداری می‌کنند، پنیر است.
به‌طورکلی برای به وجود آمدن غارهای زیرسطحی، شرایط زمین‌شناسی خاصی لازم است این شرایط در نواحی شمال شهرستان سرخه به‌طور عمده گچ را تشکیل می‌دهد عمده‌ترین کانی‌های تشکیل‌دهنده سنگ‌های تبخیری، ژیپس، ایندریت، هالیت و سیلویت هستند در شرایط اقلیمی منطقه، تشکیل حفره‌ها و غارهای انحلال در لایه‌های ضخیم گچ بسیار سریع‌تر از سنگ‌آهک است.
عشایر و مردم بومی با شناخت این غارها به‌عنوان سردخانه‌های طبیعی، محصولات لبنی خود را در آنجا نگهداری می‌کنند هنگام حرکت در غار به علت خطر ریزش خاک باید به حالت خمیده حرکت کرد دالان اصلی غار، شرقی-غربی است در طول این دالان وجود تخته‌سنگ‌هایی از گچ و آهک، سکوهای مناسبی برای قرار دادن پوست‌های حاوی محصولات لبن فراهم کرده است عشایر منطقه معتقد هستند که ادامه این دالان درنهایت به یک دریاچه کوچک آب منتهی می‌شود.
همان‌طور که گفته شد مغارها در حقیقت سردخانه‌های طبیعی در دل کوه‌ها هستند که به‌منظور نگهداری لبنیات به‌ویژه پنیر مورداستفاده دامداران و عشایر قرار می‌گیرد. بازدید از این مغارها نظیر مغار روستای افتر در شهرستان سرخه برای هر بیننده‌ای جذاب خواهد بود.
بقاع متبرکه سید رضا و سید علی‌اکبر روستای لاسجرد
در جنوب غربی روستای لاسجرد قبور مطهر دو امام‌زاده بهنام‌های سید رضا و سید علی‌اکبر از فرزندان حضرت امام موسی کاظم(ع) قرار دارد که مسافران زیادی را به‌خصوص در مسیر تهران- مشهد به خود جذب کرده است.
وجود قبور شهدای جنگ تحمیلی در جوار این امام زادگان بر اهمیت آن بیش‌ازپیش افزوده است در سال‌های اخیر بازسازی و توسعه این بندرها قالب طرح زائرسرای جوادالائمه انجام‌گرفته که در اشتغال و رونق اقتصادی این روستا اهمیت بسزایی دارد. ساخت سرویس‌های بهداشتی و توسعه فضای اطراف این بقاع متبرکه برای توقف خودرو ازجمله امور بارز بوده است.
بقعه متبرکه امام‌زاده محمد زید(ع)
این بقعه در شمال غربی سرخه در روستای شاهزاده محمد زید قرار دارد امام‌زاده محمد زید از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) است که توسط بنی‌امیه به شهادت رسیده است این مکان هرساله در فصل تابستان جمعیت زیادی را جذب می‌کند راه رسیدن به این مکان زیارتی، راه فرعی است که از محور اصلی سرخه به لاسجرد منشعب می‌شود که بعد از عبور از برکیان، دو روان، آل دره به این مکان می‌رسد.
تا دهه ۶۰ زائران و مسافران از فضای چمن حاشیه رودخانه و چشمه‌ها برای استراحت و برپایی چادر استفاده می‌کردند که این فضاها توسط ساکنان درختکاری و محصورشده است توجه بیشتر مسئولین با مشارکت مردم در خصوص احداث فضاهایی برای اسکان موقت از نیازهای بارز این مکان زیارتی- تفریحی است.
بقاع متبرکه روستای ایج
روستای ایج در ۲۸ کیلومتری شهر سرخه و در فاصله پنج کیلومتری امام‌زاده عبدالله قرار دارد در این روستا چند بقعه متبرکه وجود دارد که مورداحترام مردم است که بقعه متبرکه چهار تن که بر دامنه کوه مقابل روستا واقع است و همچنین بقعه متبرکه شیخ (شیخین) یا درویش سلطآن‌که در قسمت میانی روستا قرار دارد.
بقعه متبرکه علی بن جعفر(ع) روستای بیابانک در شمال غربی روستای بیابانک در جنوب سرخه که با مرکز شهرستان هفت کیلومتر فاصله دارد، قرارگرفته که در سال‌های اخیر فضای این زیارتگاه بازسازی و توسعه‌یافته است.
بقاع متبرکه روستای افتر در شمال سرخه و در فاصله ۲۱ کیلومتری از آن قرار دارد و دارای بقاع چندی است که مورداحترام مردم است که امام‌زاده قاسم(ع)، امام‌زاده طاهر(ع) و امام‌زاده علی(ع) را شامل می‌شود.
بنای متبرکه پیر غریب در میان زمین‌های زراعی شمال شرقی شهر سرخه و در شمال میدان امام بنایی به نام پیر غریب وجود دارد که مردم شکل‌گیری آن را به سبب وقوع یک واقعه روحانی و معجزه نسبت می‌دهند ضیع الدوله که در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار از سمنان و سرخه دیدن کرده در کتاب مطلع الشمس جلد سوم از این بنا نام می‌برد.
آرامگاه شیخ علاءالدوله روستای صوفی‌آباد
این آرامگاه در جنوب شرقی سرخه در روستای صوفی‌آباد قرار دارد. ساختمان آرامگاه شیخ علاءالدوله بنای رفیع و باعظمتی بوده که به دستور عمادالدین «جمال الدین» عبدالوهاب وزیر سلطان محمد خدابنده از خشت خام بنا شد و سپس شیخ خانقاهی بر آن افزود و در آنجا به ریاضت مشغول گشت بنای خانقاه و آرامگاه این عارف مشهور که بازمانده معماری اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم است به علت عدم استحکام و عدم توجه مسئولین درگذشته رو به ویرانی نهاد به‌طوری‌که به‌جز دو ستون ایوان، بقیه تخریب شد و در سال‌های اخیر از سوی سازمان میراث فرهنگی بخش‌هایی از این بنا بازسازی و مرمت گردیده است و گفتنی است این عارف مشهور در سال ۷۳۶ هجری در سن ۷۷ سالگی دعوت حق را لبیک گفت و به دیار حق شتافت.
قلعه‌های تاریخی شهرستان سرخه
به‌طورکلی شهرستان سرخه در مسیر ارتباطی شرق و غرب گاه‌وبیگاه موردتهاجم دشمنان بوده است لذا مردم قلعه‌های چندی برای محافظت از خودشان بناکرده بودند ازجمله می‌توان قلعه درون دژ در پشت حسینیه شهدا سرخه، قلعه کامبر و قلعه جهان‌آباد در جنوب شهر سرخه، قلعه گبری‌ها بر دامنه کوه روستای جوین، قلعه چندطبقه لاسجرد در ضلع شمالی امام‌زاده، قلعه هفت‌در در روستای افتر، قلعه یا دژ لاجوردی در شمال غرب روستای افتر در مسیر فیروزکوه را نام برد.
قلعه درون دژ
مردم شهرستان سرخه به سبب واقع‌شدن بر سه‌راه همواره مورد تهدید هجوم دشمنان از طوایف مختلف بوده‌اند لذا برای دفاع با این‌گونه حملات مجبور شدند تا قلعه بزرگی به نام درون دژ بنا کنند. بر اساس تحقیقات در سال ۷۰ مساحت این قلعه ۲۲ هزار و ۵۰۰ مترمربع بوده است.
حفر خندق در اطراف قلعه و پر نمودن آب در آن‌ها برای مقابله با دشمنان درگذشته نیز امری ضروری بود به‌طوری‌که امروزه نیز یکی از محلات سرخه به همین نام یعنی پشت خندق به مرکزیت مسجد ولی‌عصر(عج) در میان صحبت مردم مشهور است.
آثار دیوار بلند و محکمی که این قلعه را احاطه کرده است هنوز در بخش شمالی قلعه در جوار حسینیه شهدا وجود دارد اکنون درون دژ نام یک محله در جنوب حسینیه شهدا و خیابان عاشوراست که در فضای داخل دژ خانه‌های مسکونی بناشده و قدمت این قلعه به قبل از اسلام می‌رسد.
قلعه کامبر در جنوب شهر سرخه بعد از گذشتن از میدان آزادی در سمت چپ آثار یک قلعه بسیار قدیمی وجود دارد که مردم به نام کامبر می‌شناسند که این قلعه به سبب دسترسی مردم به خاک رس از گل به شکل خشت بناشده بود.
قلعه جهان‌آباد
قلعه تاریخی جهان‌آباد در روستای جهان‌آباد در جنوب سرخه قرار دارد این قلعه با دارا بودن برج و باروهای زیبا و معماری خاص حاشیه کویر با مصالحی از قبیل خاک، گل، خشت بناشده که تا سه دهه گذشته مورداستفاده قرار داشت بخش‌هایی از این قلعه در سال‌های اخیر به علت حوادث طبیعی نظیر برف و باران ریزش کرده و تخریب‌شده است. کاوشگران و جستجوگران گنج در سال‌های اخیر جای‌جای این قلعه را حفاری کرده‌اند که این قلعه برای بازدید گردشگران محافظت می‌شود.
قلعه جوین
این قلعه بانام قلعه گبری‌ها بر فراز کوهی بلند در روبروی روستای جوین در شمال غربی سرخه قرار دارد که دارای قدمتی بیش از یک هزار و ۴۰۰سال است که همان‌طور که از نامش می‌توان فهمید محل زندگی مردم غیرمسلمان و یا زرتشتی بوده است. قلعه در داخل کوه کنده‌شده و درجایی بناشده که قابل دفاع بوده است. صعب‌العبور بودن مسیر رسیدن به قلعه موجب شد تا کمتر از سوی انسان‌ها مورد تخریب قرار گیرد این قلعه دارای سه‌طبقه است و زمانی که انسان در قلعه به بیرون نگاه کند تا کیلومترها را می‌تواند مشاهده کند.
وجود محراب قدیمی با گچ کاری نقوش دار از آیات قرآن در مسجد روستای جوین و آثار باقیمانده از حمام قدیمی روستا در حاشیه رودخانه، دره خوش آب‌وهوا و ساختمان‌های پلکانی شکل بر دامنه کوه، چشمه‌ها و آبشارهای زیبا همه از جاذبه‌های دیگر روستای جوین است.
قلعه لاسگرد
در بین بقعه سید رضا(ع) و سید علی‌اکبر(ع) و کاروانسرای شاه‌عباسی روستای لاسجرد در ضلع شمالی یکی از معروف‌ترین قلعه‌های شهرستان سرخه به نام «دژ لاسگرد» وجود دارد که با توجه به سرحدی بودن این روستا در دوران قبل از اسلام به‌ویژه در زمان اشکانیان احتمال می‌رود که این قلعه چندطبقه در زمان اشکانیان بناشده باشد آنچه اکنون از قلعه عظیم باقیمانده راه‌های زیرزمینی سه‌طبقه‌ای است که همه به یکدیگر راه دارند در اطراف این قلعه که امروزه کشاورزی می‌شود، پایین‌تر از قلعه است که درگذشته خندقی بود که افراد ساکن در قلعه را از هجوم دشمن محافظت می‌کرد.
قلعه هفت‌در در روستای افتر در جنوب روستای افتر واقع بود که امروزه آثاری از آن برجای‌مانده است این قلعه دارای هفت تونل یا راه زیرزمینی بوده و به همین جهت به این مکان «هفت‌در» و هفت‌در و افتر گفته‌اند. دهستان هفت‌در از نام این قلعه تاریخی گرفته‌شده است.
قلعه یا دژ لاجوردی
در مسیر روستای افتر به فیروزکوه در ۱۵ کیلومتری فیروزکوه و در پنج کیلومتری تنگه سرانزا تپه‌ای منفرد وجود دارد که ارتفاع آن از سطح دریا دو هزار و ۴۸۷ متر و از زمین‌های اطراف حدود ۳۰۰ متر است سطح این تپه با صخره سنگی از نوع رسوبی شکل‌گرفته که ارتفاع آن بین ۵ تا ۲۰ متر را شامل می‌شود بر بالای این تپه قلعه‌ای قرار دارد که با توجه به سفال‌های به‌دست‌آمده از سطوح آن، قدمتی حدود سه هزار سال را می‌توان برایش تخمین زد و آخرین دوره استفاده از آن از اواخر دوره تیموری بوده است.
این قلعه احتمالاً یکی از قلاعی است که در اختیار فرقه اسماعیلیه قرار داشته و بعد از شکست آنان از هلاکوخان مغول مدتی متروکه بوده و سپس خاندان مرعشی آن را در اختیار خود گرفته‌اند تنها راه دسترسی به این قلعه از راه شرق آن است که دروازه‌هایی را در آنجا تعبیه کرده‌اند.
دو طرف آن دارای برج مراقبت و نگهبانی مستحکمی بوده که هم‌اکنون بقایای دیوار آن‌ها با ارتفاع ۲ متر همچنان باقی است. طول این قلعه از شرق به غرب حدود ۱۲۰ متر و عرض آن در قسمت غربی حدود ۱۱۰ متر و در قسمت شرق – جایی که دروازه آن تعبیه‌شده- ۸۰ متر است.
با توجه به وسعت قلعه و فراوانی پی خانه‌هایی که در سطح تپه مشاهده می‌شود، می‌توان تخمین زد که جمعیتی بالغ‌بر ۵۰۰ نفر را در خود جای‌داده است این قلعه بر تمامی کوه‌ها و گذرگاه‌های منطقه اشراف کامل داشته و تا فاصله ۲۰ کیلومتری اطراف خود را می‌توانست در دیدمستقیم داشته باشد نام این قلعه در شاهنامه فردوسی ضمن بیان ماجرای یزدگرد که موقع عقب‌نشینی دستور نگهداری چند قلعه را برای نگهداری باروبنه می‌دهد
کاروانسرای شاه‌عباسی لاسجرد
در ۱۷ کیلومتری غرب شهر سرخه در روستای لاسجرد کاروانسرای آجری بسیار زیبایی از بناهای زمان شاه‌عباس اول صفوی به چشم می‌خورد این کاروانسرا در سمت راست جاده قدیم جاده سمنان-تهران واقع‌شده است که دو پلانی و شامل حیاط وسیع را شامل می‌شود اطراف حیاط را ۲۴ حجره احاطه کرده و حجره‌ها تقریباً قرینه یکدیگر هستند دو ایوان بلند و بزرگ در غرب و شرق این بنا ساخته‌شده است و سقف آن طاق ضربی بزرگ و دارای تزئینات مربع شکل تودرتو است.
آرامگاه درویش محمود روستای مومن‌آباد
در روستای مومن‌آباد که در ۱۶ کیلومتری شهر سرخه واقع است، مقبره‌ای به نام «درویش محمود» قرار دارد از تاریخ رحلت مدفون این آرامگاه اطلاع صحیحی در دست نیست ولی نقل شد که وی یکی از عارفان قرن هشتم و از پیروان عارف شیخ علاءالدوله بوده و برخی نیز احتمال می‌دهند که مقبره تقی والدین علی دوستی سمنانی شاگرد به نام شیخ باشد درویش محمود به علت وارستگی و کرامتی که داشته موردتوجه و احترام مردم بوده و به همین جهت درویش مومن‌آباد نیز نامیده شده است در آرامگاه درویش محمود هیچ‌گونه کتیبه و سنگ‌نوشته‌ای که دلالت بر انتساب تاریخ اولیه بنا باشد وجود ندارد ولی می‌توان آن را در زمره ابنیه تاریخی قرن هشتم به شمار آورد.
آب‌انبارها
از میان چندین آب‌انبار سرخه، بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین آب‌انبار، بنایی است که در خیابان عاشورا قرار دارد در ورودی آن جنب مسجد شهدا و مخزن آن‌که گنبد عظیم مخروطی شکلی مشاهده می‌شود که در حدود سی متری آن واقع است این بنا بر اساس معماری سنتی خاص ناحیه کویری ساخته‌شده و پیرامون آن تا رأس گنبد، پله‌های مدوری احداث‌شده است بر بالای گنبد، بادگیر کوچکی جهت عبور جریان هوا و خنک کردن آب به چشم می‌خورد این آب‌انبار را حاج حشمت حاکم سمن آن‌که خود اهل سرخه بود ساخته است و بعدها پسرش آن را تعمیر و مرمت کرده است.
آب این آب‌انبار از چشمه شمال سرخه تأمین می‌شده است. معمولاً آب ماه قومس (آذر) را از مسیر جوی‌ها به محل آب‌انبار می‌آورند و ازآنجایی‌که مردم به آب‌لوله‌کشی دسترسی نداشتند، از این آب ذخیره‌شده استفاده می‌کردند این بندرها فهرست آثار ملی ایران ثبت‌شده است.
یخ چائون
نمای خارجی هر یخچال را دیواره‌های بلند، طویل و قطوری تشکیل می‌دهد که ابعاد آن در یخچال‌های مختلف یکسان نبود و حدود آن را می‌توان به‌طور متوسط ۶ در۱۰۰ متر ذکر کرد. جهت این دیوارها را شرقی –غربی می‌ساختند تا در زمستان سدی در مقابل تابش جنوبی خورشید باشد و پشت دیوارها همیشه سرد و یخ‌بسته باقی بماند.
سطح یخ چائون از سطح عمومی زمین حدود نیم متر پایین‌تر بود درمجموع یخ چائون به شکل کرت بسیار بزرگی به نظر می‌رسید. در محل یخ چائون به هنگام روز سایه بوده و سرد می‌ماند و برای یخ گرفتن آماده می‌شد شب‌های سرد زمستان زمان یخ‌گیری بود آب را از نقاط دور می‌آوردند و وارد یخ چائون می‌کردند.
زمانی یخ چائون از آب پر می‌شد، پوسته یخ در آن شکل می‌گرفت و با جاری شدن آب روی پوسته یخ، قطر آن بیشتر می‌شد با تکرار این عمل قطر یخ به ۳۰ سانتی‌متر و یا بیشتر می‌رسید سپس کارگران قطعات یخ را از سوراخ‌های تعبیه‌شده به نام دروازه، به قعر گود سر می‌دادند پس از پایان این کار، کارگران وارد یخ چال می‌شدند و قطعات یخ را جابجا می‌کردند.
یخ چال
محل یخ چال که به «گود» شهرت داشت، زیرزمین بسیار وسیعی بود که عمق آن به ۱۰ متر هم می‌رسید گنبد یخچال غالباً خشتی و ضربی احداث می‌شد که از سطح عمومی زمین بالاتر بود و گود آن از سطح زمین پایین‌تر بود و در وسط گود معمولاً چاهی حفر می‌کردند تا آب‌های ذوب‌شده یخ به داخل آن هدایت شود. در گوشه‌ای از گود نیز پلکان‌هایی تعبیه‌شده بود که محل گود را به سطح زمین ارتباط می‌داد. یکی از محلات قدیمی سرخه به محله یخچال پایین یا «پان یاخ چال» معروف است در سرخه حدود ۱۰ یخچال وجود داشت که هر یک به عللی تخریب‌شده است امروزه تنها یک یخچال در جنوب سرخه بعد از میدان آزادی وجود دارد که شایسته است این میراث تاریخی برای آیندگان حفظ شود.
آسیاب آبی سرخه
ناصرالدین‌شاه قاجار در جریان سفر به خراسان در سفرنامه خود ضمن توصیف سرخه اشاره به آسیاب‌های آبی نیز می‌کند. آسیاب‌های سرخه در مسیر رودخانه سرخه از شمال به جنوب بناشده بودند که در طول زمان تخریب شدند به‌جز آسیاب چهارم که آن نیز رو به ویرانی است. بازسازی و نگهداری از این بنای بازمانده از نسل آسیاب‌های آبی ضروری است این بنا می‌تواند به‌عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری مورداستفاده قرار گیرد.
چشمه‌های آب گرم
چشمه‌های معدنی «آب گرم» در شمال شرقی سرخه در فاصله ۳۶ کیلومتری از این شهر واقع‌شده و در دهستان هفت‌در از بخش مرکزی سرخه قرار دارد که اطراف این چشمه‌ها را ارتفاعات در برگرفته است آب چشمه‌ها از دسته آب‌های کارورِ سولفاته کلسیک و گوگردی است و در درمان بیماری‌های صفراوی، کلیه، نقرس، روماتیسم و درد مفاصل مؤثر است استخرهای به وجود آمده از چشمه‌ها عبارت‌اند از آب مراد، آب قولنج، آب گرم و آب سرد. در اواخر دهه ۶۰ اطراف استخرها را دیوارکشی کرده‌اند که اقدامی مفید در راستای رفاه مردم به شمار می‌رود.
هرساله جمع زیادی از مردم استان‌های سمنان و مازندران جهت بهره‌گیری از خواص آب چشمه‌ها سختی سفر را تحمل کرده و در فصول مناسب یعنی از اوایل بهار تا اواسط پاییز به‌وسیله اتومبیل‌های شخصی و عمومی نظیر مینی‌بوس خود را به آب گرم می‌رسانند ناگفته نماند راه دسترسی به چشمه‌های مذکور در حال حاضر شوسه است.
آب‌معدنی «آب تلخ»
آب‌معدنی آب تلخ در غرب روستای لاسجرد و فاصله آن از محور اصلی سرخه-آرادان حدود ۱۰ کیلومتر است محدوده استخری شکل به طول ۲۰ متر و عرض ۱۲ متر که آب آن از چشمه‌هایی که در کف استخر می‌جوشد، جاری می‌شود آب چشمه‌ها که از میان نیزارها عبور کرده، پس از طی مسافت زیاد به دشت کویر می‌ریزد مزه آب تلخ بوده و در تابستان سرد است. مردم در فصل تابستان برای درمان سردرد، درد چشم، یرقان، کهیر، زردی و رفع گرمی بدن به آنجا مراجعه می‌کنند جاده دسترسی به این آب‌معدنی خاکی و شنی بوده است
شور آب
در فاصله پنج کیلومتری شمال غربی شهر سرخه و در مجاورت کارخانه‌ها گچ زیوان آب‌معدنی شور آب قرار دارد که آب آن از یک‌رشته قنات است معمولاً مردم سرخه برای استفاده از این آب‌معدنی-درمانی در فصل تابستان و در اواسط روز که هوا گرم است مراجعه می‌کنند. مردم برای درمان بیماری کهیر، سردرد، درد چشم از این آب بهره می‌برند و قابل‌ذکر است که مدت زیادی نمی‌توان در این آب ماند زیرا گازهای زیادی که متصاعد می‌شود موجب سرگیجه انسان می‌شود.
نظر شما