نوروز باطعم شیرین سوغات سرزمین آفتاب/ از فتیر اراک تا جوزغند نراق

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: خوراکی‌های سنتی و بومی استان مرکزی همچون جوزغند که در فهرست سوغات ملی کشور به ثبت رسیده، عمدتاً باب دل شیرین پسندها است و گردشگران را در گذر از این دیار میهمان طعم شیرین خود می‌کند.

خوراکی‌ها و سوغات شهرهای مختلف استان مرکزی، طیف متنوعی از شیرینی‌هایی را دربرمی‌گیرد که نشان از ذائقه شیرین‌پسند مردم این دیار و گرایش به تهیه مواد مغذی و انرژی‌زا از دیرباز تاکنون دارد.

هر منطقه با توجه به سبقه تاریخی خود و فرهنگ و خرده فرهنگ‌ها و روش‌های زندگی که در طول تاریخ داشته است، خصوصیات منحصر به فرد خود و همچنین محصولات خاص خود را برای عرضه دارد.

این خصوصیات منحصر به فرد عموماً در نحوه زندگی، صنایع دستی و سوغات‌های هر منطقه تجلی می‌یابد و ذوق و سلیقه مردم آن دیار را برای مسافران و گردشگران نمایان می‌سازد.

استان مرکزی با توجه به قرار گرفتن در مرکز کشور و با توجه به تنوع جمعیتی و فرهنگی که در آن از دیرباز تاکنون وجود داشته است، میزبان فرهنگ‌های مختلف و به دنبال آن سلیقه‌های و سوغات‌های خوراکی متنوعی است که شیرینی طعم سفر به مناطق مختلف این استان را دو چندان می‌کند.

فتیر، انگور، شیره انگور، ترخینه، باسلق، کفلمه، جوزغند، حلوا ارده، انار و رب انار و عسل برخی از سوغات‌های خوراکی شهرهای مختلف استان مرکزی هستند.

از دیگر سوغات‌های استان مرکزی که در زمره صنایع دستی جای می‌گیرند می‌توان به فرش ساروق، قالیچه، گلیم، جاجیم و گیوه که توسط زنان و دختران عشایر و روستایی بافته می‌شود و همچنین فرش ساروق، اراک و محلات، قالیچه ساوه، گلیم و جاجیم تفرش، گیوه سنجان و محصولات مسی که در شهرهای مختلف استان تولید می‌شود اشاره کرد.

فتیر، سوغات خوش عطر و طعم شهر اراک

پخت نان موسوم به فتیر در اراک و سایر شهرهای استان مرکزی از دیرباز در این استان رواج داشته است و در حال حاضر فتیر به عنوان سوغات شهر اراک شناخته می‌شود.

نان فتیر طعم و عطر دلنشینی دارد که همواره مورد توجه مردم و مسافران این شهر قرار می‌گیرد. این نان در روزگار گذشته با فرارسیدن عید نوروز به عنوان یک شیرینی برای پذیرایی پخت می‌شد و با توجه به علاقه مردم به این نان سنتی، پخت آن تا امروز ادامه یافته است.

نان شیرینی فتیر از آرد، شکر، تخم مرغ و مواد دیگر تشکیل شده است و مانند نان آن را در تنور پخت می‌کنند. فتیر انواع مختلفی از جمله کسمه و شیرمال دارد و انواع مختلفی از این نان شیرینی محلی در نقاط مختلف ایران پخته می‌شود که از معروف‌ترین آن‌ها فتیر اراک است.

انواع مشابهی از این نان شیرینی را در شهرهای استان مرکزی می‌توان با نام‌های گوناگون یافت. این نان یکی از نان‌های تنوری و سنتی است، طعم آن دارای شیرینی ملایمی است و با مواد گوناگون مانند کره، پنیر، مربا، عسل، خامه و … قابل خوردن است.

جوزغند نراق، مقوی ترین شیرینی محلی

با شروع فصل پاییز پشت بام‌های شهر نراق دلیجان، میزبان سبدهایی است که زنان برای عمل آوری جوزغند در معرض آفتاب از آن استفاده می‌کنند. این سوغات نوعی شیرینی است که به طرز خاصی با دستان هنرمند زنان و دختران نراق برای پذیرایی از میهمانان به خصوص برای ایام عید آماده می‌شود.

طرز ساخت این محصول بدین گونه است که نوعی هلوی محلی را پوست کنده در معرض آفتاب قرار می‌دهند تا نیمه خشک شود. بعد از چند روز آفتاب خوردن هسته آن را خارج کرده و به جای آن مخلوطی از آرد، مغز بادام، گردو، شکر، هل و بعضاً آرد نخودچی قرار داده و درب آن را می‌بندند. بعد از چند روز دیگر آفتاب خوردن و خشک شدن آنها را به وسیله سوزن با یک رشته نخ به شکل دانه‌های تسبیح به هم متصل کرده و آن را در محل خشک و خنک برای مصرف آجیل شب عید و ایام زمستان ذخیره می‌کنند.

این محصول مقوی و دارای ارزش غذایی بسیار بالایی است تا جایی که بعضاً در شرایط سخت از آن به عنوان یک وعده غذایی استفاده می‌کنند.

سوغات جوزغند نراق به عنوان یکی از مهم‌ترین محصولات با ارزش و با کیفیت در زمره سوغات، بعد از هفت سال پیگیری در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسید.

ترخینه، نخستین غذای سنتی نیمه آماده

ترخینه در واقع ماده اصلی مورد استفاده در آش ترخینه دوغ بوده که از غذاهای سنتی و بومی استان مرکزی است. برای درست کردن ترخینه بلغور گندم یا جو را به مدت چند ساعت در دوغ می پزند تا کمی سفت شود. سپس قطعاتی از این مخلوط خمیر مانند را گلوله کرده و گاهی با افزودن اندکی گیاهان خشک همچون پونه آن را زیر نور آفتاب خشک می‌کنند. در مواقع استفاده ترخینه‌های خشک شده را با افزودن حبوبات و سبزی خشک به‌عنوان آش ترخینه دوغ آماده می‌کنند. شاید ترخینه را بتوان به‌عنوان اولین غذای سنتی نیمه آماده شناخت.

ترخینه خشک در بسیاری از شهرهای استان مرکزی برای فروش عرضه می‌شود و به دلیل طعم خوش آشی که با این ماده پخته می‌شود و همچنین مغذی بودن آن طرفداران بسیاری دارد.

حلوا ارده محلات، مقوی و خوش طعم

حلوای سنتی محلات با نام حلوا ارده یکی از سوغات‌های معروف این شهر است که مسافران و گردشگران می‌توانند این ره توشه مقوی را برای اقوام خود به سوغات ببرند. این حلوا که تولید صنعتی نیز دارد از کنجد آسیاب شده یا همان ارده به علاوه شکر، هل و با ترکیب یک عصاره گیاهی تولید می‌شود و بیشتر در وعده غذای صبحانه جای می‌گیرد.

ارده به کنجد بدون پوست، بو داده و آسیاب شده‌ای گفته می‌شود که روغن‌گیری نشده باشد. کنجد حاوی پروتئین، ویتامین B، D و E و شامل اسیدهای پرچرب اشباع‌شده مثل اسید اولئیک است. ارده خود به تنهایی یک ماده غذایی کامل برای هر وعده غذایی است.

ابداع و نحوه دستیابی به تولید حلوا ارده را به شیخ بهایی نسبت می‌دهند. به طوری که در تاریخ آمده است شاه عباس به دنبال جیره غذایی مناسبی برای سربازانش بود که مقوی بوده، حمل و نقل آن آسان و برای مصرف نیاز به گرم کردن نداشته باشد و به دنبال این قضیه بود که مرحوم شیخ بهایی، این ماده غذایی پرخاصیت را تولید کرد.

عسل، سوغات شیرین و شفابخش خمین

خمین به عنوان قطب تولید عسل در استان مرکزی و کشور شناخته شده است و سالانه بیش از ۳۰ تُن عسل تولیدی این شهرستان به خارج از کشور صادر می‌شود. مسافرانی که از این شهر عبور می‌کنند یا در خمین حضور می‌یابند شاهد وجود فروشگاه‌های بزرگ و کوچک عرضه انواع عسل هستند.

عسل به عنوان یک ماده غذایی مقوی علاوه بر طعم خوشایند و همچنین انرژی زایی، خاصیت‌های درمانی و دارویی بسیاری دارد و برای درمان عفونت‌ها، سرفه، تقویت حافظه، درمان زخم‌، از بین بردن باکتری‌های مقاوم در برابر آنتی بیوتیک‌ها و موارد درمانی دیگر استفاده می‌شود.

عسل به دلیل مقدار بسیار اندک آب، به سختی فاسد می‌شود و از همین روی نگهداری و انتقال آن آسان است و می‌تواند توشه و سوغاتی خوب برای مسافرانی باشد که از استان مرکزی و شهر خمین عبور می‌کنند.

کفلمه سوغات خوش طعم و پرخاصیت تفرش

کفلمه یکی از خوراکی‌های بومی و بسیار مقوی استان مرکزی و به ویژه شهرستان تفرش است. البته کف‌لمه در بسیاری از مناطق کشور از جمله استان خراسان و کرمان نیز با نام قوتو یا قاووت به عنوان معجونی سنتی و بومی، تهیه و مورد استفاده قرار می‌گیرد. این خوراکی بومی، بسیار مقوی، مغذی و سرشار از انرژی است که با مصرف آن، بسیاری از مواد مورد نیاز بدن، تأمین خواهد شد.

بانوان و مادران استان مرکزی با ترکیب موادی همچون آرد نخودچی، پسته خام، بادام خام، خرفه، شکر، فندق خام و بادام هندی خام، کفلمه را تهیه و اکثراً به عنوان تنقلات ایام نوروز مصرف می‌کنند.

از خواص و ویژگی‌های منحصر به فرد کف‌لمه می‌توان به طبیعت گرم این ماده غذایی، افزایش قدرت جسمی، سرشار بودن از ویتامین‌ها و املاح معدنی (کلسیم، فسفر، آهن)، برطرف کننده کم‌خونی، هضم کننده غذا و خون‌ساز بودن اشاره کرد.