خبرگزاری مهر-گروه فرهنگ: عبدالله کاردان‌منش
این یادداشت شاید خیلی دیر نوشته شد و یا شاید هم از سر حسن و ذوق خیلی زود. بانی‌اش دوستی بود که کتاب «آب هرگز نمی‌میرد» را در نسخه تازه متولدشده‌اش در چاپ چهل و هفتم به دستم رساند. نسخه‌ای که این روزها در قالب پویش کتاب‌خوانی «کتاب قهرمان» با شمایلی تازه به دست مخاطب می‌رسد. جلد تغییر نکرده اما حجم کتاب در صفحه‌آرایی تازه کم شده است و قیمت نیز برای خرید اثری با این حجم به شکلی قابل توجه کاهش پیدا کرده است.
کتاب را از سرکنجکاوی هم می‌شود زد اما اگر شروع به خواندنش کنی ولو از این سر، بدون شک متن آن و شرح و طرحی که از زندگی راوی یعنی میرزا محمد سلگی پیش رویتان ترسیم می‌کند شما را تا انتها رها نمی‌کند تا ببینید فرجام سر سودایی او چه خواهد بود.
درباره این کتاب بیش از این زیاد نوشته شده و بدون شک بیش از این هم نوشته خواهد شد اما چند نکته درباره این اثر وجود دارد که می‌تواند به عنوان وجه ممیزه آن مورد توجه قرار بگیرد.
۱- در دو دهه اخیر جنبشی در میان بخشی از بدنه فعال در حوزه تالیف کتاب و حتی داستان‌نویس در ایران به راه افتاد که بر پایه آن علاقه بسیاری به خاطره‌نویسی، خاطره‌نگاری، مستند نگاری و روایت نویسی به وجود آمد. سیل کتاب‌های تولید شده با این موضوع در میان بسیاری از ناشران به اندازه‌ای وسیع بود که حتی بازاری تازه برای کتاب‌هایی از این دست ولو از زبان راویان غیرایرانی نیز در آن برای خود جایی دست وپا کردند و مشتری جلب کردند اما در این میان نکته‌ای که قابل توجه است درباره انتخاب‌هایی است که محتوای این آثار را شکل می‌دهند، انتخاب‌هایی که گاه حاصل شفارش نهادی برای ثبت خاطرات افرادی و یا مستند نگاری درباره آنها بوده است و یا حاصل انتخاب و بینش راوی درباره فرد که این موضوع نیز خود ماجرایی وسیع دارد. حمید حسام در کتاب «آب هرگز نمی‌میرد» یکی از هوشمندانه‌ترین انتخاب‌ها را برای خلق چنین آثاری رقم زده است. او چهره‌ای را برگزیده و روایت می‌کند که از سویی تا پیش از تولد کتابش کمتر نامی از او مطرح بوده است و از سوی دیگر با خوانش شرح زندگی او و روایتش از زندگی از بستر جنگ نه تنها شرح زندگی او که شرحی بر زندگی بسیاری از همراهانش و نیز روایتی دست اول از برخی بزنگاه‌های مهم تاریخی دفاع مقدس روایت می‌شود. میرزا محمد سلگی به همین اعتبار انتخابی دست اول و ناب برای ثبت خاطره و تاریخ نگاری است که البه چیزه‌دستی حسام برای گفتگو با او و تنطیم روایتش در تولد دوباره او در بستر چنین کتابی بی‌تاثیر نبوده است.
۲- آب هرگز نمی‌میرد شرح و طرحی از زندگی یک رزمنده و فرمانده دفاع مقدس را نشان می‌دهد. فرمانده‌ای که یک روستازاده ساده‌زیست است. از خانواده‌ای سنتی و مقید. ایتدا چوپانی می‌کن و بعد کارگری و در نهایت به کار نقاشی ساختمان مشغول می‌شود. گذر روزگار پایش را به ارتش برای خدمت سربازی باز می‌کند و باورهای خانوداگی‌اش او را کمی با حرکت‌های انقلابی در شهر نهاوند در سال‌های منتهی به بهمن ۵۷ گره می‌زند. انقلاب که می‌شود همان روستایی ساده باقی مانده است و با کارگری روزگار می‌گذراند. جنگ او را به عنوان سرباز بار دیگر به خود می‌خواند. مواجه شدنش با نیروهای سپاه در جنگ اما چنان تاثیری در وجودش می‌گذارد که پس از پایان دوره اجباری تکمیلی خدمتش در ارتش به سپاه روانه می‌شود و پس از مدتی چهار برادرش را نیز تحت تاثیر خود به آن می‌کشاند. زندگی روایت شده از سلگی در این کتاب به همین اندازه و شدت ساده و در عین‌حال پر سودا است. طرحی که او از زندگی‌اش در طول دو دهه در کتاب ترسیم می‌کند شمایی است از انسانی که در بستر آموزه‌های انقلاب اسلامی تولدی تازه می‌یابد. انسانی که ساده‌زیستی و اعتقاد به باورهای دینی و انقلابی خشت به خشت بنای زندگی او را ساخته است و در تمامی فرازهای تلخ و شیرین از زندگی‌اش می‌شود آن را رصد کرد. کتاب «آب هرگز نمی‌میرد» از لحاظ ترسیم چنین زندگی و شخصیت حیرت‌آوری که حتی لمس لحظه تولد چهار فرزندش را به بودن در صحنه نبرد ترجیح نمی‌دهد، اثری شگفت و بس خواندنی است.
۳- کتاب «آب هرگز نمی‌میرد» تنها روایتی تاریخی از زندگی یک انسان نیست. این اثر در کنار خط روایی خود از زندگی راوی، شرحی از زندگانی بسیاری از هم‌رزمان او و نیز طرح‌هایی هرچند کوتاه از زندگی بسیاری از مجاهدان انقلاب در جبهه‌های نبرد به تصویر می‌کشد که بسیاری از آنها به مقیاس امروزی زیست و زندگی، حیرت‌آور و مسحور کننده است. تصویر از زندگی جوانی که چندین روز با بدن برادر شهیدش زندگی عاطفی برقرار می‌کند و یا سربازانی که پس از پایان دوره اجباری به خواست و خواهش خود در جبهه‌ها می‌مانند، تصویر نوع اقامت و زیست رزمندگان در مناطق مختلف عملیاتی از جمله فاو و یا ترسیم حالات آنها در هنگامه عملیات‌هایی که در کتاب از آنها یاد شده است در زمره تصاویری اتوپیایی است که بسیاری از مخاطبان جوان این روزهای کتاب بدون روایت مستند نمی‌توانند از عهده باور کردن آن بر آیند. «آب هرگز نمی‌میرد» به سادگی هرچه تمامتر یک درام بزرگ اجتماعی و معنوی را در دل خود ساخته و می‌پروراند و به روایت می‌نشیند، درامی که قهرمان آن نه یک شخص حقیقی که انسان به ماهو انسانی است که در خود را در بستر جنگ بار دیگر متولد شده می‌بیند. این مساله زمانی خود را بیشتر نشان می‌دهد که در جای جای کتاب شاهدیم که راوی و نویسنده در معرفی و ترسیم شخصیت انسان‌ها از حقیقت دور نشده‌اند. در کنار سربازان مشتاق شهادت که وصف روحیات عجیب معنوی آنها در جای جای کتاب خواندنی است، چهره‌ها و یا گروه‌هایی را نیز معرفی می‌کند که راضی به عملیات‌های شهادت‌طلبانه و یا اقامت در موقعیت‌های سخت نیستند. کتاب به واقع هم مردان میدان را نشان می‌دهد و هم افرادی که برای ورود به میدان دچار شک و تردید هستند و البته جزئی انکار ناپذیر از میدان نبرد.
۴- «آب هرگز نمی‌میرد» جدای از روایت تاریخی خود، اثری آموزشی در زمینه معنویات و نقش ایفا کردنشان در زندگی انسان نیز هست. روایتی از دلدادگی به باورهای شیعی و ساخت زندگی بر پایه آن. باور اینکه گردانی با تمسک به نام خود یعنی حضرت ابوالفضل(ع) در جریان جنگ، بارها تمرین نبرد بدون استفاده از آب آشامیدنی و در واقع تمرین تشنه رزم کردن می‌کنند و در بطن حادثه نیز در موارد بسیاری اینگونه به دل جنگ می‌زنند. کتاب در موارد مشابه دیگری روایتی شگفت و حیرت‌آور از تاثیرگذاری حالات و باورهای مذهبی و روحانی و حتی عرفانی حاضران در صحنه جنگ در ترسیم نتیجه حاصل شده در میدان نبرد دارد. حسام در کتاب خود از زبان سلگی شرح می‌دهد که چگونه در مواجهه با رویدادهای موجود در دل جنگ، شهادت‌ها، مجروح‌شدن‌ها، موفقیت‌ها و شکست‌ها، این باورها به هضم و پذیرش این اتفاقات به رزمندگان کمک می‌کرده است و فرماندهان چگونه با چنین اعتقادی پا به میدان رزم می‌گذاشته‌اند.
۵- کتاب «آب هرگز نمی‌میرد» با توجه به تمامی مواردی که از آن یاد شد اثری استثنایی در حوزه تاریخ نگاری دفاع مقدس به شمار می‌رود. اثری که در آن از سازمان رزم و نبرد حرف به زبان می‌آید تا ساختار زندگی انسان انقلابی در بستر جنگ. از ساده‌زیستی روستایی تا با دست خالی رزم کردن با دشمنی تا بن دندان مسلح. از تمسک به باورهای دینی برای پیروزی تا رویدادهایی که شانس به کمک سازمان رزم می‌آید تا نتیجه میدان را رقم بزند. از سوختن در سرمای قله‌های برفی ایلام تا سوختن در گرمای و هوای شیمیایی شده فاو. چنین جمع اضدادی است که این کتاب را خواندنی و ماندنی می‌کند و هر مخاطبی را با آن همراه. کشش همزیستی زندگی و مرگ به صورت توامان رازی است که متن حسام را در این اثر ماندنی می‌کند. ترسیم سیمای انسان‌هایی که هر لحظه حیاتشان را با یاد مرگ معنایی تازه به زندگی می‌بخشد.
۶- به اعتبار آنچه در این متن از نگاه شما گذشت «آب هرگز نمی‌میرد» اثری برای بازسازی و ترسیم سیمایی تازه از زندگی است. اثری که بدون شک خوانش آن برای هر فردی در جغرافیای زیستی امروز انقلاب اسلامی حرف‌های تازه‌ای برای روایت دارد. حرف‌هایی که گاه یکی از آنها مدت‌ها تامل کردن کفایت یک جان را می‌دهد.
نظر شما