«بچه پولدارهای تهران» از کجا آمدند؟/ زندگی «نوکیسه‌ها»

علیرضا خوشنویس کارگردان مستند «نوکیسه‌ها» همزمان با عرضه اینترنتی این مستند در گفتگو با خبرنگار مهر درباره آن توضیح داد: مستند «نوکیسه‌ها» فیلمی درباره پدیده شکاف طبقاتی و به‌دنبال پاسخ به این پرسش است که دلیل افزایش فاصله طبقاتی در سال‌های اخیر چه بوده است و نتایج و تأثیرات آن در حوزه‌های مختلف جامعه مانند معماری، رسانه و تربیت نسل آینده چیست؟ بحث دیگر هم راهکارهایی است که به کاهش این شکاف طبقاتی می‌تواند کمک کند. راهکارهایی که کشورهای مختلف سراغ آن رفته‌اند و با وضع قوانین مشخص جلوی این پدیده را گرفته‌اند.

وی ادامه داد: در وضعیت شکاف طبقاتی است که نام «نوکیسه‌ها» نیز مطرح می‌شود. طبقه جدید که به دلیل شرایط خاص اقتصادی، برخورداری از رانت و اطلاع از تغییرات قیمت‌ها و برخی مسائل دیگر می‌توانند از طبقه ضعیف یا متوسط جامعه کنده شوند و در فاصله زمانی کوتاهی خود را به طبقه ثروتمند برسانند. حضور نوکیسه‌ها وقتی در فرآیند افزایش فاصله طبقاتی پررنگ می‌شود، رفتارهای خاصی از خود نشان می‌دهند که همین رفتارها مجدد روی طبقات ضعیف و متوسط جامعه، تأثیر می‌گذارد. فیلم «نوکیسه‌ها» روایت همین شرایط است.

خوشنویس در انتخاب این سوژه در شرایط فعلی جامعه توضیح داد: این سوژه، سوژه‌ای است که هر فردی در جامعه امروز به نوعی با آن درگیر است. بحث، بحث درآمد و هزینه است و در فیلم هم به این موضوع پرداخته می‌شود که با توجه به شرایط خاص رسانه‌ای کشور و مشخصاً فضای به‌وجود آمده در اینستاگرام، بیش از قبل در معرض دیدن شرایط زندگی آدم‌های مختلف قرار گرفته‌ایم. از محل زندگی و تفریحات گرفته تا ماشین و علایق خاص هنری‌شان. اساساً برخی صفحات در اینستاگرام متولد شده است به نام «بچه پولدارهای تهران» یا در شهرهای دیگر. در این شرایط طبیعتاً هر فردی به این سوال فکر می‌کند که من کجا ایستاده‌ام و در نمودار درآمد و هزینه دهک‌های مختلف جامعه، جای من کجاست؟ هدف گذاری من چه باید باشد؟

وی ادامه داد: هر فردی در جامعه دچار این سوالات می‌شود و من هم به نوعی دچار شده بودم. برایم سوال بود که چگونه پول دربیاورم و در چه مسیری باید آن را هزینه کنم. این دغدغه‌ها را در میان دوستان، دانشجویان و خانواده‌ام هم می‌دیدیم و گویی یک جنگ پنهان در زمینه مقایسه خودمان با دیگران در جریان بود، جنگی که چه بسا ما را از هدف اصلی زندگی‌مان دور می‌کند. مگر اینکه کسی بگوید هدف من از زندگی، پول درآوردن به هر راه ممکن است!

کارگردان «نوکیسه‌ها» تأکید کرد: این موضوع، جدید هم نیست و همواره تفاوت فقیر و پول‌دار وجود داشته اما در جامعه امروز شاهد رفتارهایی هستیم که بخشی از آن به همین طبقه نوکیسه مربوط می‌شود و بخش دیگر به فضای رسانه‌ای جدید که این جنگ درونی در جامعه را تشدید کرده است.

این مستندساز درباره تأثیر این شرایط بر ناامیدی و غمگینی جامعه امروز تأکید کرد: با بحران اقتصادی دو سه سال اخیر به واسطه تغییرات قیمت دلار، مدام اهداف اقتصادی از دسترس ما دور شده‌اند و این ذهنیت به وجود آمده که ما باید در همین مرحله بمانیم، اما در همین مرحله هم به دنبال نشانه‌هایی هستیم تا خود را بالاتر از هم‌طبقه‌ای‌های خود بدانیم. نشانه بارزی که زیاد شاهدش هستیم، تغییر گوشی موبایل افراد یا پوشیدن لباس‌های برند است. افراد زیادی را می‌بینیم که ظاهری از خود نشان می‌دهند که متفاوت از شرایط اقتصادی‌شان است. گویی به نظرشان می‌رسد که اینگونه می‌توانند موفقیت خود در جامعه را اثبات کنند.

وی با اشاره به کلیشه‌های رفتاری بخشی از افراد جامعه در حوزه مصرف‌گرایی صرف، تأکید کرد: در اواخر فیلم به این موضوع اشاره می‌شود که این شرایط ما را به یک بحران معنا می‌رساند. گویی افراد به دنبال ساختن معنای عمیق برای زندگی خود نیستند و فقط به دنبال این بازی هستند که با نشان دادن ثروت، خلأ معنا در زندگی‌شان را پر کنند!

کارگردان «نوکیسه‌ها» درباره عدم گفتگو با این طیف خاص از فعالان فضای مجازی در این مستند گفت: ابتدا می‌خواستم سراغ آن‌ها بروم اما احساس کردم این گروه به اندازه کافی برای مردم شناخته شده هستند. این مستند بیشتر به دنبال ارائه تحلیل از این طبقه و تحلیل رفتار نوکیسه‌ها است نه الزاماً نشان دادن مصادیق آن‌ها. مصادیق این پدیده را مردم بارها و بارها دیده‌اند. می‌خواستم خود و مخاطب مستند را به جور دیگر دیدن این بازی ترغیب کنم. در مواردی اشاره به مصادیق لازم بود اما به‌صورت میدانی سراغ این گروه نرفتم.

خوشنویس درباره جذاب‌ترین تجربه خود در فرآیند ساخت «نوکیسه‌ها» هم گفت‌: یکی از نمونه‌های عینی در فیلم یک دختر دبیرستانی است که خانواده خود را مجبور می‌کند ماشین‌شان را بفروشند و برای عکس گرفتن در یک هتل خاص به انگلستان سفر کنند. او می‌خواهد به مدرسه خوبی برود، بعد آنجا بچه‌های پولدار در کنارش قرار می‌گیرند که این جنس پدیده‌ها را در میان نوجوانان بسیار شاهد هستیم. خیلی از این نوجوانان بابک زنجانی را الگوی خود می‌دانند، مهم نیست او پولش را از چه مسیری به دست آورده، فقط مهم این است که او پولدار است و به همین دلیل تبدیل به الگو شده است.

وی در پایان تأکید کرد: با یک فیلم، امید چندانی به حل این معضلات نیست اما امیدواریم مخاطب متوجه این بازی شود و بتواند به واسطه این مستند، عمیق‌تر به این موضوعات فکر کند.