استانداردهای دوگانه اروپا در قبال مهاجران اوکراینی و غیر اروپایی

خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل: کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل از زمان حمله روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، حدود ۶ میلیون و ۲۰۰ هزار پناهنده اوکراینی را ثبت کرده است که افزون بر ۵ میلیون و ۸۳۰ نفر از آنها در کشورهای مختلف اروپایی مستقر شده‌اند.

بررسی‌های رسانه‌ای نشان می‌دهد، واکنش عمومی و یکپارچه اتحادیه اروپا در قبال مهاجران اوکراینی «استقبال» بوده در حالی که چنین واکنشی در قبال مهاجران غیراروپایی از این بلوک تاکنون دیده نشده است.

رویکرد متفاوت کشورهای اروپایی در قبال مهاجران اوکراینی و غیر اروپایی

برخی ناظران منطقه در این زمینه می‌گویند: جنگ اوکراین سبب شد تا جهان آشکارا، رویکرد سلسله مراتب قانونی و نژادپرستانه قاره سبز علیه پناهندگان غیراروپایی را شاهد باشد.

هنگامی که اوکراینی هایی که کشور خود را به دلیل جنگ به مقصد یکی از کشورهای اروپایی ترک کردند واقعیتی برای جهانیان آشکار شد که پناهندگان با ملیت‌های مختلف از اوکراین هم در کشورهای اروپایی دارای سلسله مراتب هستند.

این سلسله مراتب پناهجویان از اولین روزهای جنگ به نمایش گذاشته شد، به ویژه زمانی که دانشجویان آفریقایی فراری از اوکراین در مرزهای این کشور با یک کشور اروپایی بازداشت شدند زیرا اولویت همسایگان اوکراین پذیرش سیاهپوستان نبود.

انعکاس رفتارها و گفتارهای متفاوت برخی مسئولان کشورهای مختلف تفاوت دیدگاه و رویکرد اروپایی‌ها در قبال دو طیف مهاجران اروپایی و غیراروپایی را به تصویر کشید.

در لهستان رفتاری متفاوت نسبت به مهاجران به نمایش گذاشته شده است که با روایت‌های سیاسی هم پشتیبانی می‌شود. در این کشور، اوکراینی‌ها به دلیل آن چه گفته می‌شود؛ «احساس نزدیکی فرهنگی و تاریخی و مقابله با روسیه» در گروه «پناهندگان خوب» لحاظ شده اند.

اما در مقابل، سایر پناهندگان در معرض روایت‌های بسیار منفی قرار گرفته‌اند، از جمله پناهندگان مسلمان که تهدیدی برای فرهنگ، سلامت و امنیت لهستان مطرح شدند.

در دانمارک نیز مهاجرت یک موضوع عمیقاً سیاسی است که ریشه در چندین دهه لفاظی ضد مهاجران دارد و البته این موضوع عمدتاً شامل لفاظی‌های خصمانه نسبت به مسلمانانی است که آنها را تهدیدی برای امنیت و ارزش‌های فرهنگی دانمارک نشان داده‌اند.

به همین دلیل این کشور، در سال‌های اخیر مجموعه‌ای از سیاست‌های محدودکننده و بازدارنده-محور پناهندگی را علیه مهاجران مسلمان از خاورمیانه و آفریقا اتخاذ کرده است. در چنین فضایی، در حالی که دارایی‌های پناهجویان برای تأمین هزینه‌های پذیرششان توقیف می‌شود، اوکراینی‌ها از این قانون مستثنی هستند.

دولت دانمارک اعلام کرده است که چشم انداز جدید خود را برای پناهجوی صفر دنبال می‌کند، به عبارت دیگر این کشور به دنبال برنامه‌هایی برای بستن مرزهای خود علیه مهاجران است.

علاوه براین طبق گزارش‌های رسانه‌ای، پناهندگان سوری و سومالیایی که مجوز اقامتشان در دانمارک لغو شده در انتظار بازگشت به کشورشان یا بازداشت در انتظار بازگشت قرار می‌گیرند اما برعکس پناهندگان اوکراینی می‌توانند به صورت آنلاین و بدون ارزیابی برای اجازه اقامت درخواست دهند.

کمی آن طرف تر در جنوب قاره سبز یعنی اسپانیا دستورالعمل حفاظت موقت برای پناهندگان اوکراینی و اتباع کشورهای ثالثی که از اوکراین فرار می‌کنند، اعمال شده است. این در حالی است که در ماه ژوئن، دست کم ۲۳ مهاجر آفریقایی زمانی که حدود ۲ هزار مهاجر سعی کردند از حصارهای محکمی که مراکش و شهر ملیلا Melilla در اسپانیا را جدا می‌کند بالا بروند، جان خود را از دست دادند.

در رسانه‌های اروپایی به خشونت علیه اتباع آفریقایی توجه چندانی نمی‌شود. این خشونت‌ها با وجود اینکه عموم مردم اسپانیا نگرش‌های مثبت و حمایتی نسبت به پناهندگان دارند، ادامه دارد.

در ایرلند هم، بیش از ۶۲ هزار اوکراینی وارد شده اند، که این رقم زیادی در زمینه درخواست پناهندگی سالانه بین ۴ تا ۵ هزار نفر در دوره پیش از همه گیری کرونا محسوب می‌شود.

رسانه‌های ایرلند در این زمینه گزارش دادند: ظرفیت اسکان اضطراری ایرلند تحت فشار بی‌سابقه‌ای قرار دارد، به طوری که برخی از متقاضیان حفاظت بین‌المللی از مراکز اقامتی دور شده‌اند و استانداردهای ثبت شده در اسکان حفاظتی به شدت کاهش یافته است.

این امر پیامدهای خاصی برای اتباع آفریقایی دارد، زیرا بیشترین پناهجویان که در سال ۲۰۲۲ ایرلند را مبدا ورود خود قرارداده بودند از کشورهای سومالی، نیجریه، زیمبابوه و الجزایر بوده‌اند.

برخی مقامات در هلند نیز اعلام کردند که ورود بیش از ۸۰ هزار پناهجوی اوکراینی شهرداری‌ها را تحت فشار شدید قرار داده و به همین بهانه از پذیرش سایر پناهندگان از خاورمیانه و آسیا امتناع می‌شود یا نسبت به اوکراینی‌ها تعداد کمتری در گروه دوم با پذیرش برای ورود روبه رو می‌شوند. طبق گزارش‌های رسانه‌ای، سیستم اسکان آلمان برای پناهجویان و پناهندگان نیز اعلام کرده که تحت فشار مشابهی قرار دارد.

نکته مهم دیگر نیز این موضوع است که عمده پناهندگان اوکراینی در اروپا قادر به دسترسی به بازار کار هستند، اما بسیاری از مهاجران غیراروپایی از این مزیت محروم هستند.

مهاجران غیر اروپایی در انتهای لیست اروپا

همه‌گیری کووید -۱۹، تغییر رژیم در افغانستان، تهاجم روسیه به اوکراین و بحران اقتصادی و انرژی جهانی، همگی سبب جابه جایی و افزایش روند مهاجرت با مقصد اروپا شده است.
طبق آمارهای منتشره، پیش بینی شده است که رکورد ۲ میلیون پناهنده در سال ۲۰۲۳ ثبت شود که این رقم با افزایش چشمگیر ۳۶ درصدی نسبت به سال گذشته روبه رو بوده است.

اما گزارش رسانه‌های بین المللی حاکی است که ارقام مرتبط با اسکان مهاجران غیراروپایی در اتحادیه اروپا در مقایسه با میلیون‌ها پناهنده اوکراینی، مانند قطره‌ای در اقیانوس به نظر می‌رسد.

مهاجران اوکراینی سبب تشدید قوانین مهاجرتی اروپا شده‌اند

طبق گزارش‌های رسانه‌ای ورود روز افزون مهاجران اوکراینی به اروپا سبب سخت‌تر شدن مرزهای اتحادیه اروپا در مورد مهاجران دیگر از سایر نقاط جهان مانند خاورمیانه، آسیا و آفریقا شده است.

با توجه به فشارهای شدید بر سیستم‌های پذیرش و خطر افزایش پناهندگان اوکراینی ناشی از جنگ، اکثر کشورهای عضو اتحادیه اروپا، تمرکز بیشتری بر کاهش مهاجرت‌های غیرقانونی از بالکان غربی و دیگر مسیرهای مهاجرت از آفریقا داشته اند.

به عنوان مثال، فشار اتحادیه اروپا بر صربستان برای هماهنگ کردن قوانین ویزا و توافق بین اتریش، مجارستان و صربستان برای کاهش مهاجرت، در بالکان غربی آشکار شده است.
کمیسیون اتحادیه اروپا حتی برای مسیر ورود مهاجران از مدیترانه مرکزی، برنامه اقدام جدید در سال جاری ارائه کرده است.

تبعیض میان مهاجران اوکراینی و مهاجران آسیا و آفریقا

برخی رسانه‌های آفریقایی گزارش دادند: بدرفتاری با آفریقایی‌هایی که تلاش می‌کنند اوکراین را ترک کنند سبب شده تا طرف آفریقایی احساس عدم ثبات و همچنین «استانداردهای دوگانه» در قبال مهاجران را بیشتر درک کند.

این موضوع تاجایی پیش رفته است که برخی از این رسانه‌ها گمانه زنی کردند که موضوع برخورد کشورهای اروپایی با مهاجران آفریقایی ممکن است بر روابط دو قاره سیاه و سبز سایه افکنده و تأثیر بگذارد.

«محمد اکبال ارسلان» یک نویسنده و ناظر بین المللی منطقه در این زمینه با انتشار گزارشی در یک رسانه منطقه‌ای نوشت: اتحادیه اروپا متهم به تبعیض بین پناهجویان است.

طبق این گزارش، این اتحادیه متهم به اجرای سیاست‌هایی است که براساس آن میان پناهندگان اوکراینی و پناهجویان آسیایی و آفریقایی تبعیض قائل می‌شود.

به اعتقاد وی، کشورهای اتحادیه اروپا که به سرعت و به طور همه جانبه برای کمک به پناهندگان اوکراینی پس از شروع جنگ روسیه و اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ امکانات خود را بسیج کردند، رفتار مشابهی نسبت به کسانی که از مناطق درگیر دیگر در جهان از جمله افغانستان، سوریه، عراق یا آفریقا فرار کرده اند، بروز نداده‌اند.

در این زمینه، تعداد زیادی از مهاجران هنگام تلاش برای عبور از مرزهای اتحادیه اروپا یخ زدند یا به عقب رانده شدند. این ثابت می‌کند که اروپا این اصل را که مستلزم ارائه کمک‌های بشردوستانه بدون تبعیض است، نقض می‌کند.

«فیلیپو گراندی» کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان از جمله کسانی است که از این وضعیت انتقاد کرده است.

او در اظهاراتی رسانه‌ای گفت: پناهندگان سیاه پوستی که از جنگ و درگیری‌های مسلحانه فرار کرده اند، همان شیوه‌های استقبال از همتایان اوکراینی خود را تجربه نمی‌کنند و این واقعیت، زشت است.

علاوه بر این، نهاد دیده بان حقوق بشر ( HRW) با انتشار گزارشی، استانداردهای دوگانه اروپا در برخورد با پناهندگان اوکراینی و سایر پناهندگان از سوریه، افغانستان، فلسطین و سومالی را برجسته کرده است. طبق این گزارش، بلغارستان، یونان، اسپانیا و لهستان به سیاست‌های خشونت آمیز خود در سراسر مرزهایشان علیه مهاجران ادامه می‌دهند.

«محمد شهادا» مدیر ارتباطات نهاد نظارت بر حقوق بشر اروپا مستقر در ژنو، در پاسخ به سوالات مطرح در این زمینه گفت که تبعیض قائل شدن اعضای اتحادیه اروپا میان پناهندگان و مهاجران از کشورهای مختلف روز به روز بیشتر آشکار می‌شود.

او با انتقاد از اروپا گفت برای مثال، گزارش‌های مرتبط با اقدامات وحشیانه علیه مهاجران از خاورمیانه، افغانستان و سوریه توسط دانمارک، بلغارستان، یونان و مجارستان در اتحادیه نادیده گرفته شده است.

جمع بندی

اروپا در دو رویکرد متفاوت در دو بحران مشابه مهاجرت در جریان "بحران پناهجویان" در سال ۲۰۱۵، خواستار بازداشت پناهجویان ورودی تا ۱۸ ماه شد. اما این اتحادیه پس از جنگ روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ چنین درخواستی را در قبال سیل مهاجران اوکراینی نداشت، موضوعی که اتحادیه اروپا را متهم به اعمال سیاست‌های دوگانه در قبال مهاجران اروپایی و غیراروپایی کرده است.

دلایل این تفاوت بر چالشی غیرقابل حل در توانایی اروپا برای پذیرش رژیم بین المللی حمایت از پناهندگان تاکید دارد.

بسیاری از رسانه‌های اروپایی پس از شروع جنگ اوکراین نوشتند: تهاجم روسیه به اوکراین یکی از بزرگترین و سریع‌ترین روند پناهندگی را که اروپا از پایان جنگ جهانی دوم شاهد بوده است، آغاز کرده است. اروپا دوباره شاهد بحران پناهجویی است.

در حالی که اتحادیه اروپا ورود مهاجران اوکراینی را بزرگ‌ترین بحران انسانی معرفی کرده که اروپا در «سال‌های بسیار زیاد» شاهد آن بوده است، اما اقداماتی که کشورهای قاره سبز در جریان جنگ اوکراین نسبت به مهاجران این کشور داشته، طیف وسیعی از تبعیض‌های قاره سبز علیه پناهندگان غیراروپایی را به تصویر کشیده است.

اروپا در سال ۲۰۱۵ اعلام کرد که در پی درگیری در سوریه با بحران پناهجویان روبه‌رو شده است اما جنگ اوکراین ایده اروپای سخاوتمند و حامی حقوق بشر را به چالش کشید. طبق گزارش‌های رسانه‌ای برخی کشورهای اروپایی پیشنهاد کرده‌اند که دستورالعمل حفاظت موقت را که در دهه ۱۹۹۰ برای مدیریت پناهجویان در مقیاس بزرگ در طول بحران بالکان ارائه شد، دوباره برای مهاجران اوکراینی فعال شود.

بر اساس این طرح، پناهندگان اوکراینی تا سه سال بدون نیاز به درخواست پناهندگی، با داشتن مجوز اقامت و دسترسی به آموزش، مسکن و بازار کار، حمایت موقت در کشورهای اتحادیه اروپا خواهند داشت.

علاوه بر این در صورت اجرایی شدن این قانون، کنترل مرزی و شرایط ورود برای افرادی که از اوکراین فرار می‌کنند، ساده می‌شود و طبق آن پناهندگان اوکراینی می‌توانند به مدت ۹۰ روز بدون ویزا در سراسر اتحادیه اروپا سفر کنند تا امکان پیوستن به خانواده و دوستان خود در سایر کشورهای اتحادیه اروپا را به دست آورند.

البته رژیم بین المللی حمایت از پناهندگان، به ویژه در مواقع بحران، باید اینگونه عمل کند: کشورها مرزهای خود را برای کسانی که از جنگ و درگیری می‌گریزند باز نگه دارد، از بررسی‌های هویتی و امنیتی غیر ضروری اجتناب شود. کسانی که از جنگ فرار می‌کنند برای ورود بدون مدارک هویتی و مسافرتی معتبر جریمه نشوند، از اقدام به بازداشت استفاده نشود و پناهندگان بتوانند آزادانه به اعضای خانواده در کشورهای دیگر بپیوندند و جوامع و رهبران آنها با سخاوت و همبستگی از پناهندگان استقبال کنند.

اما تجربه نشان داده است که رژیم حمایت بین المللی در اروپا، به ویژه در همان کشورهایی که اکنون پذیرای پناهندگان اوکراینی هستند، در قبال همه مهاجران اینگونه و یکسان عمل نمی‌کند.

گفتمان عمومی در لهستان، مجارستان، اسلواکی و رومانی اغلب با لفاظی‌های نژادپرستانه و بیگانه‌هراسی در مورد پناهندگان و مهاجران کشورهای خاورمیانه و آفریقا آلوده است و آنها سیاست‌های خصمانه مانند عقب‌نشینی مرزها و اقدامات سختگیرانه بازداشت را در قبال این گروه از مهاجران در پیش گرفته‌اند.

به طور نمونه مجارستان از زمان «بحران پناهندگان» در سال ۲۰۱۵، از پذیرش پناهندگان کشورهای غیر اتحادیه اروپا امتناع نموده و این رویکرد را مطرح کرده که این کشور نباید پناهندگانی را از فرهنگ‌ها و مذاهب مختلف بپذیرد تا همگنی فرهنگی و قومی حفظ شود. موضوعی که سبب شده تا رئیس صلیب سرخ اروپا را به «استاندارد دوگانه» در مورد پناهندگان اوکراینی متهم کند. فرانچسکو روکا می‌گوید با کسانی که از خشونت فرار می‌کنند و به دنبال حمایت هستند، باید به طور یکسان رفتار شود. پذیرش سریع اوکراینی‌ها برای فرار از جنگ، «استاندارد دوگانه» اروپا را برای مهاجران زیر سوال می‌برد، زیرا این اتحادیه با عدم استقبال آن برای افرادی که از خشونت در آفریقا، خاورمیانه و جاهای دیگر فرار می‌کنند، در تناقض است. وی افزود: امیدوار بودیم که بحران اوکراین نقطه عطفی در سیاست‌های مهاجرتی اروپا باشد و اما متأسفانه اینطور نبود.